KLASİK TÜRK EDEBİYATI’NDA MEMURİYET YOLCULUKLARI

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 40, 1213 - 1230, 18.12.2022

Gökçehan Aysel Yılmaz

https://doi.org/10.12981/mahder.1187213

Öz

Klasik Türk Edebiyatı geleneği içerisinde şairlerin sefer, sürgün, tayin ya da kişisel sebeplerle yaptıkları yolculukları, gezip gördükleri şehirleri konu edinen eserler bulunmaktadır. Bunların başlıcaları seyahatnameler, sefaretnameler ve sergüzeştnameler olup divanlarda ya da mesnevilerin kimi bölümlerinde de yolculuklardan bahseden şiirler, beyitler mevcuttur. Za’ifî’nin Kitâb-ı Sergüzeşt-i Za’ifî’sinde, Bursalı Beliğ’in Sergüzeşt-nâme-i Fakîr be-‘Azîmet-i Tokat’ında, Enderunlu Fâzıl ve Trabzonlu Hazinedar-zâde Âgah Osman’ın Dîvân’larında şairlerin memuriyetleri sebeplerle yaptıkları yolculuklar anlatılmaktadır. Müderris bir şair olan Za’ifî Sivas’tan Diyarbakır’a, Bursalı Beliğ mahkeme naipliği görevi için Bursa’dan Tokat’a, Enderunlu Fâzıl madenleri teftiş etmek amacıyla Erzurum, Gürcistan ve Gence’ye, alay beyliği makamına tayin edilen Trabzonlu Hazinedar-zâde Âgah Osman Ankara’dan Van’a seyahat etmiş; karşılaştıkları kişileri, durumları ve o esnada yaşadıkları olayları detaylı bir biçimde beyitlerinde dile getirmişlerdir. Şairler, olumsuz hava koşulları, yol üzerinde konaklama imkanlarının az ve konforsuz olması, yollarda parasız kalmak ve emniyette olmamak gibi çeşitli sıkıntılarla seyahat ederek yeni görev yerlerine varmışlardır. Çalışmada söz konusu beyitler incelenerek XVI. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar olan dönemde yolculuk yapmanın zorluklarının anlaşılması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

klasik türk edebiyatı, osmanlı coğrafyası, memur şairler, yolculuk, sergüzeştnameler

Kaynakça

• Abdülkadiroğlu, A. (1997). Kültürümüzden esintiler. İzmir: Dağıtım Akademi Kitabevi.
• Akkaya, H. (1994). Nevres-i Kadîm ve Türkçe Divanı. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Ak, M. (2009). Osmanlı coğrafya çalışmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2 (4), 163-211.
• Anhegger, R. (1950). 16. asır şairlerinden Za’ifî. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 1-2 (4), 133-166.
• Ayan, H. (1986). Celîlî’nin Hecr-nâme’si. Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Araştırma Dergisi, 14, 155-172.
• Beyhan, E. (2021). Enderunlu Fâzıl Divanı (metin-inceleme). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Coşun, M. (2009). Seyahat-nâme-Türk edebiyatı. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 37, 13-16, İstanbul: TDV Yayınları.
• Demirayak Özsoy, B. (1997). Sergüzeşt-nâme-i Zihnî (Bayburtlu Zihnî). Denizli: Pamukkale Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Dilçin, C. (1983). Yeni tarama sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Duman, M. Â. (2005). Fâzıl Dîvânı (transkripsiyonlu metin-inceleme). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Erimer, K. (1974). Gün ışığına çıkan değerli bir eser. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 1973-74, 265-281.
• Faroqhi, S. (2000). Osmanlı’da kentler ve kentliler, kent mekânında ticaret zanâat ve gıda üretimi (1550-1650). (Çev. Neyyir Kalaycıoğlu), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Gökalp, H. (2006a). Eski Türk edebiyatında manzum sergüzeşt-nâmeler. Adana: Çukurova Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gökalp, H. (2006b). Çobanlıktan valiliğe, valilikten asiliğe: Varvarî Ali Paşa ve Makâlât-ı Varvarî. İlmî Araştırmalar, 22, 111-134.
• Güfta, H. (1995). Sâlim (Mirzâ-zâde) hayatı, edebî kişiliği, eserleri ve Divanının karşılaştırmalı metni. Erzurum: Atatürk Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• İnan, U. (1990). Hâl-nâme-i Sevâdî. İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• İz, F. (1970). Macuncuzade Mustafa'nın Malta Anıları Sergüzeşt-i Esir-i Malta. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı 1970, 78 – 122.
• Karataş, A. (2013). Sergüzeştnâme-i Hindî Mahmûd İnebahtı Gazisi Hindî Mahmûd ve esaret hatıraları. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Korkut, H. (2003). Osmanlı Sefaretnâmeleri Hakkında Yapılan Araştırmalar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1 (2), 491-511.
• Kürkçüoğlu, M. A. (2004). Mahmûd Nedîm Paşa Dîvânı inceleme, transkripsiyonlu metin, sözlük. Sakarya: Sakarya Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Okuyucu, C. ve Yazar, S. (2020). Tuhfetü’l-İhvân, XVI. yüzyıldan bir kâtibin sergüzeşti. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Özyıldırım, A. E. (2009). Sergüzeşt-nâmeler üzerine hasbihal veya hasbihalin sergüzeşti. Nazımdan Nesire Edebî Türler, (Ed. Hatice Aynur, Müjgan Çakır, Hanife Koncu, Selim. S. Kuru, Ali Emre Özyıldırım), 134-156, İstanbul: Turkuvaz Yayınları.
• Özyıldırım, A. E. (t.y.). Keçeci-zâde İzzet Molla Mihnet-keşân. (Elektronik kitap). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Pakalın, M. Z. (1983a). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. C. 1, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Pakalın, M. Z. (1983b). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. C. 2, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Polat, F. (2003). Râmiz Mehmed Efendi Dîvânı (edisyon-kritik-metin-inceleme). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tanrıbuyurdu, G. (2018). Kalkandelenli Mu’idî Dîvânı. (Elektronik Kitap). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü.
• Tavukçu, O. K. (1993). Halilî, Firkat-nâme. Erzurum: Atatürk Üniversitesi SBE Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tavukçu, O. K. (2009). Sergüzeştnâme. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 36, 559-560, İstanbul: TDV Yayınları.
• Uzun, S. (2020). Trabzonlu Hazînedar-zâde Âgâh Osman Paşa Divanı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yazar, İ. (2012). Kânî Dîvânı. (Elektronik Kitap). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• URL-1 www.osmanliedebiyati.com (Erişim: 28.09.2022)
• URL-2 http://www.persembe.bel.tr/2021/01/08/tarihce/ (Erişim: 04.10.2022)