TABİATÜSTÜ VARLIKLARIN TÜRKİYE TÜRKÇESİNDEKİ GÖRÜNÜMLERİ: CİN, ŞEYTAN ÖRNEĞİ

Yıl 2022, Cilt: 15 Sayı: 40, 1231 - 1253, 18.12.2022

Burcu Sıbıç

https://doi.org/10.12981/mahder.1198566

Öz

İnsanoğlu var oluşundan bugüne etrafındaki varlıkları pek çok unsurla ilişkilendirmiş ve bu unsurlara inanma ihtiyacı duymuştur. Söz konusu ihtiyaç doğrultusunda dönem dönem farklı dinlere intisap etmelerinin yanı sıra tabiattaki canlı ve cansız varlıklara da tapınmıştır. Sosyal bir varlık olan insan hayatında meydana gelen her şey, yüzyıllardır kültürün yapı taşı kabul edilen dilde de görünüm kazanmıştır. Bu doğrultuda geçmişten günümüze var olagelen siyasi, sosyal, kültürel vb. birçok olay ve olgu gibi Türk inanç sisteminin izlerini de Türkçede bulabilmek mümkündür. Türk inanç sistemi içinde değerlendirilen unsurlardan biri de tabiatüstü varlıklardır. Gerek dinî gerek sosyal yaşamda etkileri görülen tabiatüstü varlıklar, Türkçede pek çok kavram ile ilişkilendirilmiş, bu kavram adlarından oluşan birçok sözcük/sözcük grubu dilin terim ve sözcük hazinesine yerleşmiştir. Bu çalışmada Türkçe söz varlığında birçok kavram ve ifadeyle bağdaştırılmış tabiatüstü varlıklardan “cin” ve “şeytan”ın Türkiye Türkçesindeki görünümlerinden söz edilecek ve bu sözcükler/sözcük grupları kavram alanına göre kendi içinde bir sınıflandırmaya tabi tutularak konu edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, söz varlığı, tabiatüstü varlıklar, cin, şeytan.

Kaynakça

• Akalın, S. – Yılgör, A. – Seyhan, N. (1993). Ayakkabıcılık Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Matbaası.
• Aksoy, Ö. A. (1988a). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1- Atasözleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi. (ADS-1)
• Aksoy, Ö. A. (1988b). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2- Deyimler Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi. (ADS-2)
• Aktunç, H. (2008). Büyük Argo Sözlüğü (Tanıklarıyla). 5. b., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Albayrak, N. (2009). Türkiye Türkçesinde Atasözleri. İstanbul: Kapı Yayınları. (TTA)
• Arseven, C. E. (1975). Sanat Ansiklopedisi. C. IV, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ayverdi, İ. (2008). Asırlar Boyu Târihî Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük. 3. b., İstanbul: Kubbealtı Yayınları. (MBTS)
• Başgöz, İ. (1993). Türk Bilmeceleri II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Baytop, T. (2015). Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. 4. b., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bedevian, A. K. (2021). Resimli Çok Dilli Bitki Adları Sözlüğü. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Beydili, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. (Çev.: Eren Ercan), Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Boratav, P. N. (1973). 100 Soruda Türk Folkloru (İnanışlar, Töre ve Törenler, Oyunlar). İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Çağbayır, Y. (2007). Orhun Yazıtlarından Günümüze Türkiye Türkçesinin Söz Varlığı-Ötüken Türkçe Sözlük. C. I-V, İstanbul: Ötüken Neşriyat. (ÖTS)
• Çelebioğlu, Â. (1982). Türk Ninniler Hazînesi. İstanbul: Ülker Yayınevi.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk Halk Kültüründe Memoratlar ve Halk İnançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2009). Türk Halk Kültüründe Şeytan Telakkisi Üzerine Tespitler. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2 (3-4), 269-282.
• Ergür, A. (2002). Tekstil Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Ersoylu, H. (2012). Türk Dilince Dualar Beddualar Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Eyüboğlu, E. K. (1973). On Üçüncü Yüzyıldan Günümüze Kadar Şiirde ve Halk Dilinde Atasözleri ve Deyimler. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık.
• Gölpınarlı, A. (1977). Tasavvuf’tan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• İnan, A. (1987). Türklerde Su Kültü İle İlgili Gelenekler. Makaleler ve İncelemeler içinde (ss. 491-495). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kaya, D. (2007). Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara, Akçağ Yayınları.
• Onay, A. T. (1993). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar. (Haz.: Cemâl Kurnaz), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları İle Destanlar). C. I, 5. b., Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Özbek, M. (2009). Türkülerin Dili. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Özbek, M. (2014). Türk Halk Müziği El Kitabı I: Terim Sözlüğü. 2. b., Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Öztürk, Ö. (2009). Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Phoenix Yayınevi.
• Püsküllüoğlu, A. (1995). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınları. (TDS)
• Saraçbaşı, M. E. (2010). Örnekleriyle Büyük Deyimler Sözlüğü. C. I-II, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. (ÖBDS)
• TDK (1968). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. C. I-XII, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (DS)
• TDK (2016). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler. (hzl.: Mustafa S. Kaçalin), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (BAAD)
• TDK (2019). Türkçe Sözlük. 11. b., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. (TS)
• Tietze, A. (2021). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugati. C. I-VIII, 2. b., Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi. (TETTL)
• Yıldız, Y. (2020). Türkçe Bitki Adlarının Anlam Bilimi Açısından İncelenmesi, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.