ŞARKIŞLA ORTAKÖY ALEVİLERİ GEÇİŞ RİTÜELLERİ: EVLENME VE DÜĞÜN

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 41, 186 - 209, 16.03.2023

Çiçek Topçu

https://doi.org/10.12981/mahder.1172133

Öz

Milletler, kimlikleriyle dünya sahnesindeki yerlerini alır. Milletlerin kimliği ise kültürü ve kültürel varlıklarıdır. Tarihin karanlık devirlerinden itibaren nesilden nesle aktararak korudukları genetik kodları, kültür olarak karşımıza çıkar. Kültür, doğumdan ölüme kadar millet yaşantısına özgü özellikler taşıyan, toplumu başka toplumlardan ayıran maddi ve manevi değerlerin bir bütünüdür. Araştırmamız, alevi kültürünün baskın olduğu Sivas’ın Şarkışla ilçesine bağlı Ortaköy köyünde gerçekleştirilmektedir. Şarkışla’nın kuzey batısında yer alan Ortaköy yaklaşık beş yüz yıl önce kurulmuş bir Türk yerleşim birimidir. Türkmen – Alevilerin bu bölgeye 1500’lü yıllardan itibaren yerleştikleri tahmin edilmektedir.
Emlek yöresi olarak da adlandırılan bu bölge, Sivas’ın Yıldızeli ilçesi ile Yozgat’ın Akdağmadeni ilçesi arasında kalan Kızılırmak Vadisi’nin bulunduğu alanı ifade eden coğrafi bir adlandırmadır. Bölge Yıldızeli – Şarkışla – Akdağmadeni üçgeni içinde yer alır. Bu bölge adını edebiyat tarihine yazdıran ozanların yetiştiği bölgedir. Aşık Kul Sabri, Aşık Yusuf, Aşık Hasan Devrani, Aşık Ali İzzet Özkan, ve Aşık Veysel hep bu bölgenin yetiştirdiği önemli şairlerimizdir. Ortaköy Emlek yöresinin en büyük köyü olması hasebiyle Alevi geleneklerini yaşayan ve yaşatan en önemli köylerden biridir. Bu sebeple araştırma sahası olarak bu köy seçilmiştir. Bu köyün Türkmen – Alevi kültürünün araştırılmasında önemli bir merkez olduğu düşünülmüştür. Saha ile ilgili çalışma konusu tespit edilirken, sahanın hem kültür bakımından zenginliği, hem de “Geçiş dönemlerine” ait araştırmanın olmayışı dikkate alınmıştır. Bütün bu sebeplerden dolayı “Ortaköy Alevilerinde Geçiş Dönemleri” konusu araştırıl-maya değer bulunmuştur. Burada yürütülen saha araştırmasında, geçiş döneminin önemli bir aşamasını işaretleyen evlilik ritüeli ve evlenme geleneğinde evlilik yaşı, eş seçimi, görücülük, kız isteme, nişan, düğün öncesi hazırlık, kına gecesi, gelin almaya gitme gelin indirme, nikâh ritüelleri araştırılmaktadır. Araştırmanın konusu belirlendikten sonra Geçiş dönemlerine ait bibliyografya çalışması yapılmıştır. Geçiş dönemlerine ait kaynaklar okunmuş, yöre hakkında bibliyografya çalışması yapılmıştır. Araştırmacı, katılımlı “gözlem tekniği” ve saha araştırma metodu olan “görüşme metodu” çerçevesinde yapılmıştır. Sözlü kültür ortamında ve video ses kaydı gibi elektronik kültür ortamlarında “katılımsız gözlem yöntemi”nden yararlanılmıştır. Kaynak kişilerden ses kayıt cihazlarıyla elde edilen bilgiler deşifre edilerek yazıya geçirilmiştir. Röportajlara başlamadan önce konular ve bu konularla ilgili sorular bir şablon halinde hazırlandı. Köy muhtarıyla temasa geçilerek köyde “doğum, evlenme, ölüm” konularına hakim, saygı duyulan ve aynı zamanda dini bilgilere vakıf kişiler tespit edildi. Bu kişilerle diyaloga geçilerek çalışma onların verdikleri bilgiler doğrultusunda tamamlanmıştır. Nihai olarak, doğum öncesinden başlayan ve doğumdan sonraki süreçlerde de devam eden geleneklerin ve inanmaların insanı yalnız bırakmadığı, hatta yaşamları boyunca onları yönlendirdiği bilgisine ulaşılmaktadır. Saha çalışmasının yapıldığı köyde geçiş dönemi ritüellerinden evliliğin eskiye oranla biçim değiştirse de muhteva yönüyle özünü muhafaza ettiği ve canlılığını koruduğu görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ortaköy Alevileri, evlenme, düğün, geçiş dönemleri, Şarkışla'da düğün

Sarkisla Ortakoy Alevis Transition Rituals: Marriage and Wedding

Öz

Nations take their place on the world stage with their identities. The identity of nations is their culture and cultural assets. The genetic codes that they have preserved by transferring them from generation to genera-tion since the dark ages of history appear as culture. Culture is a whole of material and spiritual values that have characteristics specific to the life of the nation from birth to death and that distinguishes society from other societies. Our research is carried out in Ortaköy village of Şarkışla district of Sivas, where the Alevi culture is dominant. Ortaköy, located in the northwest of Sarkisla, is a Turkish settlement that was founded about five hundred years ago. It is estimated that Turkmen-Alevis have settled in this region since the 1500s.
This region, also called Emlek region, is a geographical designation that expresses the area where Kızılırmak Valley is located between Yıldızeli district of Sivas and Akdağmadeni district of Yozgat. The re-gion is located in the Yıldızeli – Şarkışla – Akdağmadeni triangle. This region is the region where the poets who wrote their names in the history of literature grew up. Aşık Kul Sabri, Aşık Yusuf, Aşık Hasan Devrani, Aşık Ali İzzet Özkan, and Aşık Veysel are all our important poets raised by this region. Ortaköy Emlek is one of the most important villages that live and keep alive the traditions of Alevi because it is the largest village in the region. For this reason, this village was chosen as the research area. This village was thought to be an important center for the study of Turkmen-Alevi culture. While determining the subject of study related to the field, both the cultural richness of the field and the lack of research belonging to "Transitional Periods" were taken into consideration. For all these reasons, the subject of "Transition Periods in Ortaköy Alevis" was found worth investigating. In the field research conducted here, the mar-riage ritual and marriage tradition, which mark an important stage of the transition period, the age of marriage, the choice of spouse, the marriage ceremony, the asking for a girl, the engagement, the preparations before the wedding, the henna night, the bride-to-be, the wedding rituals are investigated. After the subject of the research was determined, a bibliog-raphy study of the Transition periods was made. The sources of the tran-sition periods were read and a bibliography study was made about the region. The research was carried out within the framework of the "obser-vation technique" and the "interview method", which is a field research method. The "unattended observation method" was used in the oral cul-ture environment and electronic culture environments such as video and audio recording. The information obtained from the source persons with voice recorders was deciphered and written down. Before starting the interviews, the topics and questions related to these topics were prepared as a template. By contacting the village headman, people who are well-versed in “birth, marriage, death” issues, respected and also knowledgea-ble in religion were identified. Dialogue was made with these people and the study was completed in line with the information they gave. Finally, it is learned that the traditions and beliefs that started before birth and continued in the postnatal processes do not leave people alone, and even guide them throughout their lives. In the village where the fieldwork was carried out, it is seen that although the marriage, which is one of the tran-sitional rituals, has changed form compared to the past, it has preserved its essence in terms of content and preserved its vitality.

Anahtar Kelimeler

Ortaköt Alevis, marriage, wedding, transition periods, merriage in Şarkışla

Kaynakça

• Akbulut, S. (2002). “Karabük İli Safranbolu İlçesindeki Doğum, Adet ve İnanmaları”, Türk Halk Kültüründen Derlemeler, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.