MUKADDİMETÜ'L-EDEB'İN YOZGAT NÜSHASINDA KUŞ ADLARI

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 41, 454 - 474, 16.03.2023

Serkan Cihan

https://doi.org/10.12981/mahder.1198504

Öz

Mukaddimetü'l-Edeb, Harezm döneminde yazılmış en kapsamlı sözlük konumundadır. Eser, dönemin hükümdarı Harezmşah Atsız bin Muhammed bin Anuştigin'in isteği üzerine, Zemahşerî tarafından 12. yüzyılda kaleme alınmıştır ancak eserin orijinal nüshası henüz bulunamamıştır. Eser, Arapça pratik bir sözlük niteliğindedir. Çalışmaya konu olan Yozgat nüshası, isimler, fiiller ve harfler olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır.
Yozgat nüshasının söz varlığı oldukça dikkat çekicidir. Nüsha; zaman kavramları, gökyüzü, yeryüzü, madenler, yollar ve yolculuklar, su ve suda yaşayan varlıklar, bitkiler, çiçekler, meslekler, soyut kavramlar, dinî terimler, yemekler, giyim kuşam, renkler, sayılar, akrabalık terimleri, mutfak araç gereçleri, hayvanlar, savaş aletleri gibi çok farklı alanlarda kelimeleri barındırır. Bu çalışmanın konusu, eserde geçen kuş adlarıdır. Orta Asya kültüründe kuşların önemli bir yeri vardır. Kuşlar, o dönemde yaşayan insanların kültürel ve sosyal hayatını yansıtmaları bakımından önemlidir. Bu nedenle kuş adları, birçok sosyal bilimci için çalışma konusu olmuştur. Söz konusu nüsha incelendiğinde hayvan adları içerisinde kuş adları, diğer nüshalar ve dönemin diğer eserleriyle kıyaslandığında oldukça fazladır. Yozgat nüshasında geçen 164 hayvan adının 49'unu kuş adları oluşturmaktadır. Bu çalışmada eserin Yozgat nüshasındaki kuş adları tespit edilecek ve incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Mukaddimetü'l-Edeb, Harezm Türkçesi, Orta Türkçe, kuş adları

Kaynakça

• Akalın, L. S. (1993). Türk Folklorunda Kuşlar. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III (İndeks). (Haz. K. Eraslan, O. F. Sertkaya, N. Yüce), İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Arat, R. R. (2006). Edib Ahmed B. Mahmud Yükneki, Atabetü’l-Hakayık. Ankara: TDK.
• Aydemir, A. (2013). 'Kutadgu Bilig ve Divanü Lugati’t Türk’te Kuşlar'. The Journal of Academic Social Science Studies, Vol. 6, Issue 1, p. 271-297.
• Battal, A. (1997). İbn-i Mühennâ Lûgati. 3. Baskı, Ankara: TDK.
• Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK.