A REVIEW ON TWO CORUM FOLK SONG BASED ON A COMMON STORY

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 41, 290 - 313, 16.03.2023

Ömer Can Satır Altuğ Ortakcı

https://doi.org/10.12981/mahder.1222704

Öz

ORTAK HİKÂYEYE DAYANAN İKİ ÇORUM TÜRKÜSÜ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Öz

Bu çalışma Ankara Devlet Konservatuvarı’nın 1939 yılında Çorum’dan derlediği iki ağıt türkünün incelenmesi üzerinedir. İlk türkü Alacahöyük’ten derlenen ve “Mehmet Ağıtı” ismiyle kaydedilen ancak bugün daha çok “Hem okudum hemi de yazdım” ismiyle bilinen türküdür. İkincisi ise Osmancık’tan derlenen ve “Hacı Hamza” ismiyle kaydedilen, bugün daha çok “El veriyor el veriyor” ismiyle tanınan türküdür. Çorum yöresinde çeşitlenerek varyantlar oluşturan bu türkülerin öncelikle hikâyeleri değerlendirilmiş akabinde söz konusu türküler biçimsel analiz ve müzikal yapı bağlamında ele alınmıştır. Türkülerin biçimsel edebi analizinde kafiye ve redif unsurları, vezin-durak sistemi ve bent yapısı üzerinden bir değerlendirme yapılırken metne ait veri setleri derleme fişleri ile TRT’nin yayımladığı notalardan alınmıştır. Müzikal çözümleme ise Türk müziğinin temeli olan makam ve usul paradigması üzerinden gerçekleşmiştir. Düzen-perde-seyir üçgeninde ele alınan her iki türkünün benzeşen ve ayrışan yönleri ezgi organizasyonu temelinde değerlendirmeye açılırken halk müziği ürünlerinde güncel bir sorun olan ritmik yapı organizasyonları halk müziğine getirilen yeni usul yaklaşımı referansıyla tanımlanmıştır. Sözlü kültür ortamında yaratılan ve toplum hafızasında kolektif bellek nesnesine dönüşen türkülerin farklı zaman ve zeminlerdeki aktarımı sırasında yaşadığı varyantlaşma sürecinde ortaya çıkan farklılıklar özellikle yöre diline uygun ifade biçimlerinde kendisini göstermektedir. Müzikal bağlamda ise yöre karakteri bakımından tarihi makam geleneğinden izler taşıyan ses evreniyle çevrelenmesi ağıt türkülerin zaman-mekân birlikteliğindeki derin ve yaygın özelliğini gözler önüne sermektedir.

Anahtar Kelimeler

ağıt, çorum, etnomüzikoloji, türkü hikayesi, folklor

Kaynakça

• Arslan, F. (2017). Safiyyüddin –i Urmevi ve şereffiye risalesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Assmann, J. (2003). Kültürel bellek. İstanbul: Ayrıntı.
• Boratav, P. N. (1939). Halkevleri’nin folklor çalışmaları için yaptıkları ve yapacakları işler hakkında notlar. Ülkü Dergisi, 12 (73).
• Bortatav, P. N. (1982). “Türk Halk Türkülerinde Şiirlik Motifler”, Folklor ve Edebiyat 2, İstanbul: Adam Yayıncılık. CHP halkevleri çalışma talimatnamesi (1940). Ankara: Zerbamat.
• Connerton, P. (2009). Modernite nasıl unutturur. İstanbul: Sel.
• Çapa, M. (2013). Ankara radyosunda halkevleri sanat ve folklor saati ve Trabzon halkevi programı. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 8 (15), 131- 145.
• Çevik, M. (2022). Türkü çözümlemeleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Ersoy, R. (2004). Sözlü kültür ve sözlü tarih ilişkisi üzerine bazı görüşler. Millî Folklor, 16 (61), 102-110.
• Ersoy, R. (2009). Sözlü tarih-folklor ilişkisi. Ankara: Akçağ.
• Görkem, İ. (2001). Türk edebiyatında ağıtlar. Ankara: Akçağ.
• Gürçayır Teke, S. (2016). Türk halk biliminde derleme. Ankara: Grafiker.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif hafıza. (çev.: Banu Barış), Ankara: Heretik.