TÜRK KÜLTÜRÜNDE AĞAÇ VE FATİH ALBÜMÜNDEKİ KÂĞIT OYMA AĞAÇLAR

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 42, 619 - 637, 12.06.2023

Burcu Eryılmaz

https://doi.org/10.12981/mahder.1265941

Öz

Kültür; toplumların yarattığı maddi ve manevi değerler bütünüdür. Yaşanılan iklim, coğrafya, sosyal çevre, inanç yapısı gibi değişkenlere göre biçim almış ve uluslara özgü geleneksel kültür değerlerini oluşturmuştur. Kültür içerisinde yoğrulan manevi kültür ürünleri semboller dünyasının alanı içindedir. Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan geniş bir coğrafyada kültür ürünlerinde bulunan semboller, toplumlar arasındaki kültürel etkileşimi, din ve görenek gibi toplumsal var oluşun sürecindeki dinamikleri etkilemiştir. Yüzyıllar boyunca birçok kültür, yaşam karşısında birçok duygu ve düşüncelerini çeşitli bitkilere anlamlar yükleyerek sembolleştirmişlerdir. Ağaç da Türkler için önemli bir semboldür. Orta Asya Türklerinde bitki ve ağaç sembolizmi ilk yaradılış efsaneleri ile başlar. Orta Asya Türk Mitoloji ve inanışlarında kayın, çam, sedir, elma, ardıç vb. ağaçlar genel olarak kutsal sayılmış, hatta insanın ağaçtan türediğine dek uzanan bir ağaç kültü gelişmiştir. Kültürümüzün önemli bir bölümünü oluşturan geleneksel Türk süsleme sanatları içinde yer alan bütün alanlarda çeşitli ağaç motiflerini görmek mümkündür. Günümüzde kaybolmaya yüz tutmuş geleneksel kitap sanatlarımızdan biri olan Katı’ sanatı; 15. yy’da Fatih albümü ile Türk kültüründe ağaç kültünün önemini bizlere göstermektedir. Bu albümde, bu inanç doğrultusunda ince işçilikli ve detaylı bir uygulama ile üstün eserler ortaya konmuştur. Bu albümde bulunan oyma ağaç eserler incelenerek katı’ sanatının önemi, ağaç kültünün Türk kültürüne olan etkisinin ve sanata yansımasının ortaya konması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

geleneksel kitap sanatları, katı' sanatı,, ağaç kültü, fatih albümü

TREE IN TURKISH CULTURE AND PAPER-CARGED TREES IN FATIH ALBUM

Öz

Culture is thewhole of material and spiritual values created by societies. It has taken shape according to variables such as climate, geography, social environment, belief structure and formed traditional cultural values specifictonations. Symbols found in cultural products in a wide geography extending from Central Asiato Anatolia have affected the cultural interaction between societies and thedynamics in theprocess of social existence such as religion and customs. The products of spiritual culture kneaded in cultureare in the domain of the world of symbols. The tree is also an important symbol forthe Turks. The symbolism of plants and trees in Central Asian Turks begins with the first creation myths. Thus, beech, pine, cedar, apple, juniperetc. İn Central Asian Turkish Mythology andbeliefs. Trees were generally regarded as sacred, and a cult of trees developed, even extending to the descent of manfrom trees. It is possible to see various tree motifs in all areas within the traditional Turkish decorative arts, which constitute an important part of our culture. The art of “Katı”, one of our traditional book arts, which is about to disappear today, shows us the importance of the tree cult in the 15th century with the Fatih album. In this album, superior Works were revealed with a fine workmanship and detailed application in line with the tree cult. By examining the carved wooden works in this album, it is aimed to reveal the importance of Turkish paper carving art, the effect of the tree cult on culture and its reflection on art.

Anahtar Kelimeler

Traditional arts, Turkish paper carving art, tree cult, Fatih Album

Kaynakça

• Alp, Ö.K. (2009). Orta Asya’dan Anadolu’ya kültürel sembollere giriş, Ankara: Eflatun Yayınları.
• Altay, M. (2000). Geleneksel kaatı sanatı, İstanbul: Ülker Yayınları.
• Arseven, C.E (1984). Türk sanatı, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Ayvazoğlu, B. (2004). Güller kitabı “Türk çiçek kültürü üzerine bir deneme”, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bilgili, N. (2018). 2018 Türk mitolojisi, Türklerde yaradılış ve evren tasarımı, Ankara: Kripto Yayınları.
• Black, J.- Green, A. (2017). Mezopotamya mitoloji sözlüğü, tanrılar ifritler semboller, İstanbul: Köprü Yayınları.
• Boratav, N.P (2016). Türk mitolojisi, oğuzların Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin mitolojisi, Ankara: Bilgesu Yayıncılık
• Borotav, P. N. (2016) Türk mitolojisi, Oğuzların-Anadolu, Azerbaycan ve Türkmenistan Türklerinin mitolojisi, Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Can, Y.-Gün, R. (2015). Ana hatlarıyla Türk İslam sanatları ve estetiği, İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Çağman, F. (1976).15. Yüzyıl kağıt oymacılık eserleri, Sanat Dünyamız, İstanbul: Yapı Kredi Bankası Yayınları, Eylül, 3 (8), s. 22
• Çağman, F. (2002). “Katı”. Tdv. İslam Ansiklopedisi, Ankara: 25. Cilt.32-35
• Çağman, F. (2014) Katı’ , Osmanlı dünyasında kağıt oyma sanatı ve sanatçıları, İstanbul: Aygaz Yayınları.
• Çelikbaş, Ö.E. (2018). Türk sanatında mistik bağlamda geometrik sembolizme genel bakış, Safran Kültür ve Turizm Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 55-56
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin anahtarları, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Doğanay, A. (2012) “Tezyinat”, Tdv İslam Ansiklopedisi, İstanbul: 41. Cilt. 79-83
• Elpe, E. (2003). Türk mitoloji ve sanatında ağaç, İstanbul: Mimar Sinan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• Ergun, P. (2012). Türk kültüründe ağaç kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınları
• Kafesoğlu, İ. (2003). Türk milli kültürü, Ankara: Ötüken Yayınları.
• Kalafat, Y. (2013). Türk halk inanmalarından hayvan üslubunda mitolojik devridaim-1, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kalafat, Y. -Turan, A. (2013). Anadolu kültür coğrafyasında manevi mimarlar ve halk inanmaları, Ankara: Berikan Yayınevi
• Mesara, G. (1998). Türk sanatında ince kağıt oymacılığı (Katı’), Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Mesara, G. (1998). Türk sanatında ince kağıt oymacılığı (Katı’). Ankara: Minpa Basımevi.
• Morçay, S. (2014). Türk sanatında katı’, İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Geleneksel Türk Sanatları Ana sanat Dalı Yüksek Lisans Tezi.
• Oğuz, B. (1980). Mezar taşında simgeleşen inançlar, İstanbul: Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları.
• Ovalıoğlu, İ. (2007). Arşivin rengi, Osmanlı belgelerinde ebru ve etiket, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi 1. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ölçer, N. (2002). Türk ve İslam eserleri müzesi, İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Dizisi.
• Öney, G. (1978). Anadolu Selçuklu mimarisinde süsleme ve el sanatları, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Örnek, S. V. (1971). 100 soruda ilkelerde din, büyü, sanat, efsane, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Örnek, S. V. (1973). Budunbilim terimleri sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Örnek, S.V (1973). Budunbilim terimleri sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Özcan, Y. (2007). Türk ve Çin ince kağıt oyma (katı’) sanatının kısa karşılaştırılması, Mesleki Eğitim Dergisi, 9, (18), s. 9 Ankara: Sistem Ofset.
• Özçelik, B. (2020). Fatih albümünde kullanılan baba nakkaş üslubu motiflerin çini sanatına yansıması, Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksel Lisans Tezi.
• Özkeçeci İ.-Özkeçeci, Ş. (2007). Türk sanatında tezhip. İstanbul: Seçil Ofset.
• Roux, J.P (2015). Eski Türk mitolojisi. (çev.: Musa Yaşar Sağlam), Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Sayılır, Ş.B. (2021). Türklerin ağaç ile mitolojik ve tarihi bağları üzerine bir değerlendirme, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3, (6), Temmuz, 2021, 187-198.
• Seçkinöz, M. vd. (1986). Süsleme resmi ve süsleme sanatları tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Sözen, M. -Tanyeli, U. (2001). Sanat kavram ve terimler sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Turancı, E. - Özgen, Ö. (2018). Türk kültüründe ağaç sembolizmi ve filmlere yansıması, Üsküdar Üniversitesi İletişim Fakültesi Etkileşim Akademik Dergisi, 1 (1), s. 157.
• Uygur, H.K., Koyuncu Okca, A., Öz, N.D. (2017). Bir Kültürün Son Temsilcisi Mıksiye (Muqsiye) Nasra Şimmes Hindi ve Ardında Bıraktıkları, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Azerbaycan Özel Sayısı, Temmuz, 5 (11), 221-241, ISSN: 2147-2610.
• Üçer, M. (2019). A. Süheyl ünver atölyesi yorumuyla Türk kültür ve sanatında hayat ağacı, İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Ünver, S. (2010). Türk süsleme sanatları 2, (Haz. Gülbün Mesara ve Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yayınları.