TRACES OF UNIVERSAL DICOTOMY ON THE AXIS OF TURKISH CALENDAR MYTH: THE EXAMPLE OF THE ERGENEKON EPIC

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 43, 981 - 999, 19.09.2023

Zeynep Seleme Alfeel , Aynur Koçak

https://doi.org/10.12981/mahder.1325912

Öz

The Ergenekon Epic is an important narrative in which the Turks melted the iron mountain and initiated rebirth. The significance of this epic arises from the fact that it is a narrative that determines both cosmogony and the calendar and time. This narrative, which reveals the beginning of spring with symbolic elements, is also accepted as the origin narrative of the Nevruz celebration, which holds an important place in Turkish culture. It is also possible to see traces of the Turks' understanding of universalist dichotomy in this narrative. The Turks became a society that developed their own dual collective philosophies and their own understanding of "wisdom," and their way of perceiving the world was also reflected in the narratives. According to the Turks' understanding, the universe was formed by the union of Earth and Sky. This merger is also the foundation of other beings. Although Earth and Sky are opposites, they actually originate from the same essence. One does not have superiority over the other; they complement each other, and the harmony they create together brings forth the birth of the universe. This understanding constitutes the "universalist dichotomy." In this study, the concepts of time and calendar are briefly discussed, and the Turks' way of perceiving time and the calendars they create are mentioned. Then, the spring festivals, which have been considered sacred and celebrated throughout world history as a calendrical practice, are discussed. In the continuation of the article, the concept of the universalist dichotomy is emphasized. Afterwards, brief information about the Ergenekon Epic, which forms the main part of the article, is provided, and its summary is presented. In the last part, the symbols in the Ergenekon Epic belonging to the Göktürks are analyzed, and the analysis is completed by considering the epic in the context of the universalist dichotomy.

Anahtar Kelimeler

Ergenekon Epic, universalist dichotomy, Nowruz, spring, time and calendar.

TÜRK TAKVİM MİTİ EKSENİNDE EVRENSELCİ DİKOTOMİNİN İZLERİ: ERGENEKON DESTANI ÖRNEĞİ

Öz

Ergenekon Destanı Türklerin demir dağı eritip yeniden doğumu başlattıkları önemli bir anlatıdır. Bu destanın önemi hem kozmogoniyi hem de takvim ve zamanı belirleyen bir anlatı olmasından kaynaklanır. Baharın başlangıcını sembolik unsurlarla ortaya koyan bu anlatı aynı zamanda Türk halklarında önemli bir yer teşkil eden Nevruz kutlamasının da köken anlatısı olarak kabul edilmektedir. Bu anlatıda Türklerin evrenselci dikotomi anlayışının izlerini görmek de mümkündür. Türkler kendilerine ait ikili kolektif felsefelerini ve bununla beraber kendi “hikmet” anlayışlarını geliştiren bir toplum olmuş ve dünyayı algılayış biçimleri anlatılara da yansımıştır. Türklerin anlayışına göre kâinat Yer ve Göğün birleşmesiyle oluşmuştur. Bu birleşme diğer varlıkların da temeli niteliğindedir. Yer ve Gök birbirinin zıttı olsalar da aslında bir özden gelmişlerdir. Birinin diğerine üstünlüğü yoktur, birbirlerini tamamlarlar ve birleşip yarattıkları uyum kâinatın doğumunu sağlar. Bu anlayış “evrenselci dikotomi”yi oluşturur. Bu çalışmada zaman ve takvim kavramları kısaca ele alınarak Türklerin zamanı algılayış biçimlerine ve yarattıkları takvimlere değinilmiş, daha sonra dünya tarihi boyunca insanlar tarafından kutsal sayılıp kutlanılmış takvimsel bir uygulama olan bahar bayramları ele alınmıştır. Makalenin devamında ise evrenselci dikotomi kavramı üzerinde durulmuştur. Sonrasında makalenin asıl kısmını oluşturan Ergenekon Destanı hakkında kısa bir bilgi verilmiş ve özeti sunulmuştur. Son kısımda ise Göktürklere ait Ergenekon Destanı’ndaki sembollerin çözümlenmesi yapılmış ve destan evrenselci dikotomi bağlamında ele alınarak inceleme tamamlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ergenekon Destanı, evrenselci dikotomi, Nevruz, bahar, zaman ve takvim.

Kaynakça

• Alizade, R. (2016). Moğol-Türkmen siyasi karşıtlığı bağlamında Oğuznameler ve Ergenekon destanı. Aydın Türklük Bilgisi, 2(2), 13-31.
• Bayat, F. (2008). Sosyo- kültürel ve sosyo-ekonomik bağlamda yengi kün (Nevruz): olgudan mitolojik kurguya. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 139-148.
• Bayat, F. (2017). Mitolojiye giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2021). Türk mitolojik sistemi 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2022). Türk mitolojik Sistemi 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Beydili, C. (2004). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlük. (çev.: E. Ercan), Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Bourgoing, J. (2008). Takvim zamanın efendisi midir?. (çev.: O. Türkay), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cengiz, D. (2021). Nevruz’un mitolojik ve tarihi kaynakları, Türkiye ve Azerbaycan’da melopoetik hususiyetleri. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 5(3), 885-910.
• Çay, A. (1985). Türk ergenekon bayramı nevruz. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Ebulgazi Bahadır Han. (2009). Türk'ün soy ağacı Türk şeceresi (Secere-i Türk). (çev.: Doktor Rıza Nur), (Sadeleştiren: Y. Yigit), İstanbul: İlgi Yayınevi.
• Eliade, M. (1994). Ebedi dönüş mitosu. (çev.: Ü. Altuğ), Ankara: İmge Kitabevi.
• Eliade, M. (2000). Dinsel inançlar ve düşünceler tarihi. (çev.: A. Berktay), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Eliade, M. (2020). Demirciler ve simyacılar. (çev.: M. E. Özcan), Ankara: Doğubatı Yayınları.
• Eliade, M. (2022). Dinler tarihine giriş. (çev.: L. Arslan Özcan), İstanbul: Alfa Yayınevi.
• Erginer, G. (1969-1970). Uşak takvimi. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve tarih-Coğrafya Fakültesi Etnoloji Kürsüsü Yayımlanmamış Lisans Tezi.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Guenon, R. (2023). Yatay ve dikey boyutların sembolizmi. (çev.: L. F. Topaçoğlu), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Gündüz, Ş. (2007). Nevruz. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 33, 60-61, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Hamarat, Z. (2012). Cemre düşmesiyle ilgili inanç ve uygulamalar. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2 (3), 165-200.
• İnan, A. (2020). Eski Türk dini tarihi. Ankara: Altınordu Yayınları.
• James, E. O. (1960), The ancient goods, London: G. P. Putnam’s Sons.
• Kafalı, M. (1994). Câmiu’t-Tevârîh. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 10, 358-360, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kapağan, E. (2019). Gelenekten geleceğe “Nevruz”. Karabük Türkoloji Dergisi, 1 (1), 46-60.
• Kartarı, A. (2019). Kültürlerarası iletişim nedir? Kültürlerarası İletişim, (ed.: A. Kartarı), 2-25, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını, 3-20.
• Oğuz, Ö. (2004). Destan tanımı ve eski Türk destanları. Millî Folklor, 16 (62), 5-7.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi, C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Özpınar, B. - Koçak, A. (2022). Evrenselci dikotomi bağlamında Arı Haan destanı. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15 (40), 1113-1128.
• Özpınar, B. (2023). Güney Sibirya Türk destanlarında mekân ve zaman sembolizmi, İstabul: İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Polat, Z. (2017). Zamanın gösterim biçimi olarak takvim. İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini. (çev.: A. Kazancıgil). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Schimmel, A. (1998). Sayıların gizemi. (çev.: M. Küpüşoğlu), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Şenocak, E. (2013). Göç ve Ergenekon destanlarında mitostan ütopyaya yolculuk. Turkish Studies. 8 (1), 2525-2537.
• Şeşen, R. (1993). Ebülgazi Bahadır Han. TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 7, 132-134, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tekin, T. (1988). Orhon yazıtları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Togan, A. Z. V. (2019).Umumi Türk tarihine giriş. C. 1, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları
• Topakkaya, A. (2013). Felsefe, din ve kültür’de zaman. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
• Turan, O. (2019). Oniki hayvanlı Türk takvimi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ulus, G. (2023). Ergenekon destanı’ndan toplumsal bilinçdışına yansıyan anne, ateş ve hayvan imgeleri. Millî Folklor 137, 74-85.
• Ülken, H. Z.(2023). Türk tefekkürü tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yağcı, M. (2015). Türk kültüründe demir ve demircilik (VI-XII. yüzyıllar). Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yıldırım, D. (1997). Ergene kon=Ergin kün mü?. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 45, 61-149.