GAZİANTEP KENT MERKEZİNDE HAMAM KÜLTÜRÜ

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 43, 1000 - 1023, 19.09.2023

Ayşenur Özdal

https://doi.org/10.12981/mahder.1326882

Öz

Hamamlar, Türk kültüründe önemli bir yere sahip olan geleneksel temizlenme mekânlarıdır. Geniş bir yapı içerisinde tasarlanan hamamlar temizlik kültürü etrafında toplumsal iletişimin gerçekleştiği kültürel değerlerin yaşatıldığı sosyal mekânlar olmuşlardır. Anadolu’daki hamam geleneği Roma hamam kültürünün bir devamı olmuş, bu gelenek zamanla yeni değerler kazanarak özgün bir form kazanmıştır.
Bu çalışmada somut ve somut olmayan kültürel mirasın korunması kapsamında Gaziantep kent merkezindeki hamam kültürünü kayıt altına alarak muhafaza etmek amaçlanmıştır. Bu amaçla literatür araştırmasıyla birlikte kişisel görüşme ve gözlem yöntemleri kullanılarak veriler toplanmıştır. Elde edilen verilerle Gaziantep hamam kültürünün son yüzyıldaki durumu ve değişimi belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmada, hamam kültürünün tarihi ve Gaziantep hamamları hakkında bilgi verildikten sonra geçiş dönemleri bağlamında hamam çeşitleri ve Gaziantep’te hamam kültürü etrafında yaratılmış edebi ürünler hakkında bilgi sunulmuştur. Ardından kent kültüründeki hamam geleneğinin tanınmasına yardımcı olan Gaziantep hamam müzesi hakkında bilgi aktarılmış, günümüzde değişen banyo yapısı ve kültürü ile hamam geleneğinin değişim ve dönüşümü hakkında bir değerlendirme sunulmuştur. Bunun sonucunda, geçtiğimiz yüzyılda zengin kültürel içerikle törensel faaliyetlerin gerçekleştirildiği hamamların geleneksel fonksiyonunu yavaş yavaş kaybettiği; bireysel ev banyoları, lüks tüketim mekânı olan işletmeler ve otel bünyelerindeki yeni unsurlara sahip hamamların temizlik için daha sık tercih edildiği ve bu ortamlarda eski geleneklerin bir kısmının kaybolduğu bir kısmının ise güncellendiği ve dönüştüğü görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

hamam, kültürel mekân, gelenek

THE BATH CULTURE IN THE CITY CENTER OF GAZIANTEP

Öz

Baths hold an important place in Turkish culture as traditional cleansing spaces. Designed within spacious structures, baths have been social areas where cultural values revolving around cleanliness are preserved and social interactions take place. The bath tradition in Anatolia is a continuation of the Roman bath culture, which has gradually acquired new values and formed its own distinctive identity.
In this study, the aim was to document and preserve the bath culture in the city center of Gaziantep within the framework of safeguarding both tangible and intangible cultural heritage. To achieve this goal, a combination of literature review, personal interviews, and observational methods were employed to gather data. The obtained data aimed to determine the current state and changes in Gaziantep's bath culture over the past century. Following an introduction to the history of bath culture and information about Gaziantep's baths, the study provides insights into the various types of baths and the literary works created around the bath culture in Gaziantep within the context of ceremonial traditions. Subsequently, information about the Gaziantep Hamam Museum, which contributes to the recognition of bath traditions in the city's culture, is presented. Furthermore, a glimpse is given into the changing bathing structures and culture in contemporary times, along with the transformation and evolution of the bath tradition. As a result, it has been observed that over the past century, baths, once vibrant cultural spaces, have gradually lost their traditional functions. Traditional baths have been gradually replaced by individual home bathrooms and new establishments within the framework of luxury consumption, such as hotels, where some of the old traditions have been lost while others have been updated and transformed.

Anahtar Kelimeler

bathhouse, cultural venue, tradition

Kaynakça

• ksoy, Ö.A. (1945). Gaziantep ağzı II. Cilt. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
• Ararat, M. (2018). Tarihi Gaziantep hamam yapıları. Gaziantep: Hasan Kalyoncu Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Alptekin, A.B. (2012). Efsane ve motifleri üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Dinç, M. (2020). Türkülerin başına gelenler: Politik-ideolojik sebeplerle değiştirilen türküler üzerine. Folklor/Edebiyat, 26 (103), 483-508.
• Eravşar, O. (2009a). Anadolu Bizans hamamları. Eski Hamam Eski Tas, İstanbul: Tofaş Sanat Galerisi Yayınları.
• Eravşar, O. (2009b). Anadolu Selçuklu hamamları. Eski Hamam Eski Tas, İstanbul: Tofaş Sanat Galerisi Yayınları. Evliya Çelebi. (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi seyahatnâmesi. 9. Kitap 1. Cilt, (hzl:. Seyit Ali Kahraman). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gennep, A. (2022). Geçiş Ritleri (çev. Oylum Bülbül Beşer). Nora Kitap.
• Güzelbey, C.C. (1990). Gaziantep evliyaları. Gaziantep: İslami Hizmetler Vakfı.
• Ilıcak, G. (2020). Kültürel Bir Değer Olarak Hamam ve Efsanelerde Kullanılışı. Tarih Okulu Dergisi, 13(48), 3581-3603.
• Mert, İ.H. (2009). Antik Roma uygarlığında yıkanma kültürü. Eski Hamam Eski Tas, İstanbul: Tofaş Sanat Galerisi Yayınları.
• Oğuz, Ö. (2007). Folklor ve kültürel mekân. Millî Folklor, 19 (76), 30-32.
• Önge, Y. (1988). Anadolu Türk hamamları hakkında genel bilgiler ve Mimar Koca Sinan'ın inşa ettiği hamamlar. Mimarbaşı Koca Sinan: Yaşadığı Çağ ve Eserleri Cilt 1, (ed. Sadi Bayram), İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Önge, Y. (1995). Anadolu’da XII-XIII yüzyıl Türk hamamları. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Sever, M. (2023). Söylemelik türler. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, (ed.: Mehmet Ali Yolcu). Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Şahin, M. (2009). Antik çağda banyo kültürü. Eski Hamam Eski Tas, İstanbul: Tofaş Sanat Galerisi Yayınları.
• Türkçe sözlük (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Öztelli, C. (1972). Evlerin önü. İstanbul: Hürriyet Yayınları.
• Uluumay, E. (2009). Hamam kültürü üzerine. Eski Hamam Eski Tas, İstanbul: Tofaş Sanat Galerisi Yayınları.
• Ünver, S. (1950). Türk hamamları. Tarih Dünyası, 5, 198-203.
• Ünver, S. (1973). Türk hamamı. Belleten, 37 (145), 87-94.
• Yegül, F. (2011). Roma dünyasında yıkanma. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.