TABU MOTIF IN MENAQIBNAMES

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 43, 1066 - 1076, 19.09.2023

Harun Akçam

https://doi.org/10.12981/mahder.1343078

Öz

Folk narratives establish a cultural relationship between texts thanks to the motifs they contain. Motifs are also present in different periods and different narratives as cultural carriers. Thus, the similarities and differences of folk narratives within the cultural geography can be determined. Based on these findings, academic studies are carried out.
Menaqıbnames are among the important works of storytelling, mostly as prose narratives in Sufi Folk Literature. Menaqıbnames are not written only to describe the lives of religious elders who have one or more miracles. At the same time, menaqıbnames have the aim of both spreading the cultures of the religious groups to larger areas and transferring them to the next generations. Thus, the awareness and permanence of these religious groups is ensured.
In the study, the motif of tabu, which is one of the motifs seen in the menâkıbnames, is emphasized and this motif, which is in the motif index of Stith Thompson, has been examined. Haci Bektas Veli, Abdal Musa, Kaygusuz Abdal and Seyyid Ali Sultan menaqıbnames were examined in the study. Based on this examination, it has been tried to determine how the functions of the menaqıbnames are established through motifs and how they are conveyed to the listeners or followers in this way.

Anahtar Kelimeler

Motif-Index of Folk Literature, Tabu, Function, Folk Literature of Sufis

MENÂKIBNÂMELERDE YASAK MOTİFİ

Öz

Halk anlatıları, barındırdıkları motifler ile metinler arasında kültürel bir ilişki kurmaktadır. Motifler, birer kültür taşıyıcısı olarak farklı dönemler ve farklı anlatıların içinde de bulunmaktadır. Böylece halk anlatılarının kültür coğrafyası içinde birbirlerine olan benzerlik ve farklılıkları tespit edilebilmektedir. Bu tespitlerden hareketle de akademik düzeyde çalışmalar yapılmaktadır.
Menâkıbnâmeler, Tasavvufî Halk Edebiyatında çoğunlukla nesir anlatılar olarak hikâye etmenin önemli eserleri arasındadır. Menâkıbnâmeler yalnızca bir ya da birden fazla keramet sahibi din büyüklerinin hayatlarını anlatmak amacıyla yazılmazlar. Aynı zamanda menâkıbnâmeler, bağlı bulunulan dinî zümrelerin kültürlerini hem daha geniş alanlara yaymak hem de daha sonraki kuşaklara aktarmak amacını da taşırlar. Böylece bu dinî zümrelerin bilinirlik ve kalıcılıkları sağlanmış olur.
Çalışmada menâkıbnâmelerde görülen motiflerden yasak motifi üzerinde durulmuş ve Stith Thompson’un motif indeksinde bulunan bu motif incelenmeye tabi tutulmuştur. Hacı Bektaş Veli, Abdal Musa, Kaygusuz Abdal ve Seyyid Ali Sultan menâkıbnâmeleri çalışmada incelenmiştir. Bu incelemeden hareketle menâkıbnâmelerin işlevlerinin motifler üzerinden nasıl kurulduğu ve dinleyici veya takipçilere bu yolla nasıl aktarılmış olduğu tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halk Edebiyatı Motif İndeksi, Yasak, İşlev, Tasavvufî Halk Edebiyatı

Kaynakça

• Barkan, Ö. L. (2013). Kolonizatör Türk dervişleri ve Süleymaniye Camii ve imareti muhasebesi. (hzl.: Coşkun Çakır), Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Bascom, W. (2005). Folklorun dört işlevi. (çev.: Ferya Çalış), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Boratav, P. N. (1969). 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca – Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Duran, H. (Haz.) (2022). Velâyetname Kitâb-ı Menâkıb-ı Şerîf-i Kutbu’l-‘Ârifîn Hazret-i Hünkâr Hâcı Bektaş Velî El-Horasânî. İstanbul: VakıfBank Kültür Yayınları.
• Ekici, M. (1998). Halk bilimi çalışmalarında metin (text), doku (texture), sosyal çevre ve şartlar (konteks) ilişkisinin önemi. Milli Folklor, 39, 25-34.
• Gülerer, S. (2013). Türk kültüründe menâkıbnâmeler ve menâkıbnâme yazıcılığı. Tarih Okulu Dergisi, XVI, 233-262.
• Güzel, A. (Haz.) (2019). Abdal Mûsâ velâyetnâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Güzel, A. (Haz.) (2020). Kaygusuz Abdal (Alaadddin Gaybî) Menâkıb-nâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Karagöz, E. (2019). Motif-Index of Folk-Literature kullanımı ve karşılaşılan bazı sorunlara çözüm önerileri. Milli Folklor, 31, 75-90.
• Küçük, H. (2012). Tasavvuf tarihi kaynağı olarak menâkıbnâmeler ve günümüz tasavvuf akademisyenlerinin konuyla ilgili müzakereleri. Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 29, 185-198.
• Leach, M. (1950). Standard dictionary of folklore, mythology and legend. New York: Funk & Wagnalls Company.
• Ocak, A. Y. (1992). Kültür tarihi kaynağı olarak menâkıbnâmeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Pehlivan, G. (2009). Dinî şahsiyetler hakkında oluşan anlatılar. Milli Folklor, 83, 88-96.
• Şahin, H. (2004). Menâkıbnâme, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 29, 112-114, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Thompson, S. (1955). Motif-index of folk-literature (A classification of narrative elements in folktales, ballads, fables, mediaeval romances, exempla, fabliaux, jest-books and local legends), Volume One A-C. Bloomington: Indiana University Press.
• Yıldırım, R. (2007). Seyyid Ali Sultan (Kızıldeli) ve velâyetnâmesi. Ankara: Atatürk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yolcu, M. A. (2014). Türk kültüründe evliliğe bağlı tabu ve kaçınmalar. Konya: Kömen Yayınları.