ULUSÖTESİ GÖÇ, KİMLİK VE AİDİYET: İSVEÇ ALEVİLERİ ÖRNEĞİ

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 44, 1727 - 1751, 20.12.2023

Osman Şahin

https://doi.org/10.12981/mahder.1320657

Öz

Alevilik Anadolu kültürel mirasının inançsal formlarından birisi olarak her dönem kamusal alanda inanç eksenli tartışmaların odağında yer almış, Aleviler de tarihsel nedenlerle kendilerini periferik alanlara saklayarak inançlarını izole bir şekilde yaşamışlardır. Tarihsel süreç boyunca inançlarına yönelik baskılarla zor zamanlar geçiren Aleviler yaşanan olumsuzluklara rağmen öğretilerine sahip çıkmışlar, cem ve semah ritüeli başta olmak üzere diğer inanç pratiklerinin yaşatılması için büyük çaba göstermişlerdir. Alevilerin inançsal miraslarını yaşatma isteği Anadolu’da olduğu gibi göç ettikleri ulusötesi alanlarda da devam etmiş, oluşturdukları diasporalarla kültürel varlıklarını Avrupa ülkelerinde de yaşatmaya çalışmışlardır. Bu çalışmada kültürel kimlik ve ulusötesilik bağlamında İsveç’te nasıl bir Aleviliğin şekillendiği, ulusötesi göçmen bir inançsal topluluk olarak İsveç Alevilerinin kültürel kodlarını nasıl aktardıkları, ana vatanlarıyla sürdürülen ilişkilerde inanç pratiklerinin önemi gibi bazı konular İsveç Alevilerinin perspektifinden aktarılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın amacı İsveç’te nasıl bir kültürel inşa süreci yaşandığını, nasıl bir ulusötesi Alevi kimliğinin şekillendiğini ortaya koyabilmektir. Netografik ortamda 3 yıl süren ve yapılan görüşme, gözlem ve doküman analizleriyle sonlandırılan çalışmada nitel araştırma yöntemiyle birlikte kültür analizi deseni kullanılmış, ulusötesilik kuramının ortaya çıkmasına neden olan paradigmal değişimlere ve göçmenlerin kültürel inşa sürecinde müzik ve dans pratiklerinin rolüne odaklanılmıştır. Sonuç olarak, İsveç’te güçlü bir diaspora oluşturan Alevilerin, ulusötesi göçmen bir inançsal topluluk olarak yeni vatanlarında nasıl bir Alevi kimliği şekillendirdikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

As one of the religious forms of Anatolian cultural heritage, Alevism has always been at the center of faith-based debates in the public sphere, and Alevis have lived their faith in isolation by hiding themselves in peripheral areas due to historical reasons. Alevis, who have had a hard time with the pressure on their belief throughout the historical process, have protected their teachings despite the negativities and have made great efforts to keep their other faith practices, especially the cem and semah rituals alive. The desire of Alevis to protect their religious heritage continued in the transnational areas they migrated fom the Anatolia as well, and they tried to keep their cultural assets alive in European countries with the diasporas they created. In this study, issues such as how Alevism is shaped in Sweden in the context of cultural identity and transnationality, how Swedish Alevis transfer their cultural codes as a transnational immigrant religious community, and the importance of faith practices in relations with their homeland are tried to be conveyed from the perspective of Swedish Alevis. The aim of the research is to reveal what kind of a cultural construction process was experienced in Sweden and what kind of a transnational Alevi identity is formed consequently. In the study, which lasted 3 years in a netographic environment and concluded with interviews, observations and document analyzes, the qualitative research method and cultural analysis design were used, and the paradigm shifts that led to the emergence of the theory of transnationality and the role of music and dance practices in the cultural construction process of immigrants were focused on. As a result, it has been tried to reveal how Alevis, who form a strong diaspora in Sweden, shape an Alevi identity in their new homeland as a transnational immigrant religious community.

Anahtar Kelimeler

Ulusötesilik, Diaspora, Göç, Alevilik, İsveç Alevileri

TRANSNATIONAL MIGRATION, IDENTITY AND BELONGING: THE CASE OF THE SWEDISH ALEVIS

Öz

Alevilik Anadolu kültürel mirasının inançsal formlarından birisi olarak her dönem kamusal alanda inanç eksenli tartışmaların odağında yer almış, Aleviler de tarihsel nedenlerle kendilerini periferik alanlara saklayarak inançlarını izole bir şekilde yaşamışlardır. Tarihsel süreç boyunca inançlarına yönelik baskılarla zor zamanlar geçiren Aleviler yaşanan olumsuzluklara rağmen öğretilerine sahip çıkmışlar, cem ve semah ritüeli başta olmak üzere diğer inanç pratiklerinin yaşatılması için büyük çaba göstermişlerdir. Alevilerin inançsal miraslarını yaşatma isteği Anadolu’da olduğu gibi göç ettikleri ulusötesi alanlarda da devam etmiş, oluşturdukları diasporalarla kültürel varlıklarını Avrupa ülkelerinde de yaşatmaya çalışmışlardır. Bu çalışmada kültürel kimlik ve ulusötesilik bağlamında İsveç’te nasıl bir Aleviliğin şekillendiği, ulusötesi göçmen bir inançsal topluluk olarak İsveç Alevilerinin kültürel kodlarını nasıl aktardıkları, ana vatanlarıyla sürdürülen ilişkilerde inanç pratiklerinin önemi gibi bazı konular İsveç Alevilerinin perspektifinden aktarılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın amacı İsveç’te nasıl bir kültürel inşa süreci yaşandığını, nasıl bir ulusötesi Alevi kimliğinin şekillendiğini ortaya koyabilmektir. Netografik ortamda 3 yıl süren ve yapılan görüşme, gözlem ve doküman analizleriyle sonlandırılan çalışmada nitel araştırma yöntemiyle birlikte kültür analizi deseni kullanılmış, ulusötesilik kuramının ortaya çıkmasına neden olan paradigmal değişimlere ve göçmenlerin kültürel inşa sürecinde müzik ve dans pratiklerinin rolüne odaklanılmıştır. Sonuç olarak, İsveç’te güçlü bir diaspora oluşturan Alevilerin, ulusötesi göçmen bir inançsal topluluk olarak yeni vatanlarında nasıl bir Alevi kimliği şekillendirdikleri ortaya konulmaya çalışılmıştır.

As one of the religious forms of Anatolian cultural heritage, Alevism has always been at the center of faith-based debates in the public sphere, and Alevis have lived their faith in isolation by hiding themselves in peripheral areas due to historical reasons. Alevis, who have had a hard time with the pressure on their belief throughout the historical process, have protected their teachings despite the negativities and have made great efforts to keep their other faith practices, especially the cem and semah rituals alive. The desire of Alevis to protect their religious heritage continued in the transnational areas they migrated fom the Anatolia as well, and they tried to keep their cultural assets alive in European countries with the diasporas they created. In this study, issues such as how Alevism is shaped in Sweden in the context of cultural identity and transnationality, how Swedish Alevis transfer their cultural codes as a transnational immigrant religious community, and the importance of faith practices in relations with their homeland are tried to be conveyed from the perspective of Swedish Alevis. The aim of the research is to reveal what kind of a cultural construction process was experienced in Sweden and what kind of a transnational Alevi identity is formed consequently. In the study, which lasted 3 years in a netographic environment and concluded with interviews, observations and document analyzes, the qualitative research method and cultural analysis design were used, and the paradigm shifts that led to the emergence of the theory of transnationality and the role of music and dance practices in the cultural construction process of immigrants were focused on. As a result, it has been tried to reveal how Alevis, who form a strong diaspora in Sweden, shape an Alevi identity in their new homeland as a transnational immigrant religious community.

Anahtar Kelimeler

Transnationalism, Diaspora, Migration, Alevism, Swedish Alevis

Kaynakça

• Abadan-Unat, N. (2017). Bitmeyen göç, konuk işçilikten ulus-ötesi yurttaşlığa. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Adıgüzel, Y. (2020). Göç sosyolojisi, diasporalar ve geri dönüş göçleri. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Akbaş, E. (2021). Göçmenler arasındaki dayanışmacı ağların dönüşümü: göçmen sivil toplum örgütlerinin yeni misyonu. Küreselleşme çağında göç, kavramlar, tartışmalar. (der.: S. Gülfer Ihlamur-Öner. - N. Aslı Şirin Öner. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek, eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlatma ve politik kimlik. (çev.: Ayşe Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bailey, J. A. (2020). Ulusötesi göç, derinleşen korunmasızlık ve üyelik sorunu üzerine. Pasajlar Sosyal Bilimler Dergisi, 2020, 2 (5), 59-66.
• Bartram, D. - Poros, V. M. - Monforte, P. (2019). Göç meselesinde temel kavramlar. (çev.: Itır Ağabeyoğlu Tuncay), Ankara: Hece Yayınları.
• Bauman, Z. (2018). Akışkan modern dünyadan 44 mektup. İstanbul: Habitus Yayıncılık.
• Bauman, Z. (2015). Akışkan modern dünyada kültür. Ankara: Atıf Yayınları. Bilecen, T. - Araz, S. M. Londra’da yaşayan Türkiyeli göçmenlerin etnik ve mezhepsel aidiyetlerinin siyasal tutum ve davranışlarına etkisi, Göç Dergisi, (2015), 2 (2), 189-207.
• Bhabha, K. H. (2016). Kültürel konumlanış. (çev.: Tahir Uluç), İstanbul: İnsan Yayınları.
• Brubaker, R. (2017). Diyasporanın diyasporası. Göç Dergisi, 4 (1), 3-20.
• Bruneau, M. (2015). Diasporalar, uluslar ötesi mekânlar ve topluluklar. Diaspora ve kimlik. (ed.: Mehmet Ali Yolcu), Konya: Kömen Yayınları.
• Cesur, Ç. S. (2020). Hititlerde ritüel ve büyü. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Chambers, I. (2019). Göç, kültür, kimlik. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Cohen, H. J. (2019). Göçmen dövizlerinin etkileri ve göç: kuramsal önermeler ve fırsatlar. Göç Dergisi, 6 (2), 119-150.
• Çamuroğlu, R. (2008). Değişen koşullarda Alevilik. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çerezcioğlu, B. A. (2010). İzmir Makedon göçmenlerinde etnik kimliğin bir işaretleyicisi olarak müzik. Folklor/Edebiyat Dergisi, 16 (62), 85-100.
• Değirmenci, K. - Özdek, A. (2017). Müzik, kültürel bellek ve göçmenlerde ulusötesi kimliklerin inşası: Hollanda örneği. Sosyologca Dergisi, 7 (13-14), 393-417.
• Deniz, D. (2018). Yol/Rê: Dersim inanç sembolizmi, antropolojik bir yaklaşım. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Depeli, G. (2009). Almanyalı Türklerde evlilik törenlerinin dönüşümü, kültürel bellek, aidiyet ve kimlik, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Doğan, İ. (2018). Göç ve kültür. İstanbul: Bilge Kültür Sanat. Doytcheva, M. (2020). Çokkültürlülük. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Durgun, S. (2021). “Yabancıya kimse yabancı olamaz…”. uluslararası emekli göçünün Türkiye’deki yansımaları. Küreselleşme Çağında Göç, Kavramlar, Tartışmalar, (der.: S. Gülfer Ihlamur vd.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Erder, S. (2006). Refah toplumunda getto. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Erman, T. (2018). Alevi kadınlar, gündelik yaşam ve mekân: Ankara’da iki etnografik çalışmanın gösterdikleri. Hakikatin Dârına Durmak, Alevilikte Kadın. (hzl.: Bedriye Poyraz), Ankara: Dipnot Yayınları.
• Erol, A. (2018). İslam, Alevilik ve müzik. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Erol, A. (2009). Müzik üzerine düşünmek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Erol, A. (2017). Popüler müziği anlamak, kültürel kimlik bağlamında popüler müzikte anlam. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Ertan, M. (2021). Aleviliğin politikleşme süreci, kimlik siyasetinin kısıtlılıkları ve imkânları. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Faist, T. (2003). Uluslararası göç ve ulusaşırı toplumsal alanlar. (çev.: Azad Zana Gündoğan), Ankara: Bağlam Yayınları.
• Fichter, J. (2006). Sosyoloji nedir. (çev.: Nilgün Çelebi), Ankara: Anı Yayıncılık.
• Greve, M. (2006). Almanya’da “hayali Türkiye”nin müziği. (çev.:, Selin Dingiloğlu), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kaplan, A. (2013). Kültürel müzikoloji. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Karaçay, B. A. (2021). Türkiye-Avrupa göç sistemi: Misafir işçilikten ulus-ötesi kimliklere. Küreselleşme Çağında Göç, Kavramlar, Tartışmalar, (der.: S. Gülfer vd.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Küçükebe, D. H. (2017). Mekân, müzik ve kimlik ilişkisi ekseninde çamdibi müzisyen kıraathanesi ve arefe çalgısı uygulaması, Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuvarı Dergisi, 11, 93-110.
• Martin, L. P. (2016). Amerikan gözüyle Avrupa’nın göç krizi. Göç Dergisi, 3 (1), 121-134.
• McLuhan, M. (1962). The Gutenberg galaxy. Canada: University of Toronto Press.
• McLuhan, M. - Quenti, F. (1968). War and peace in the global village. New York: Bantam Books.
• Öğüt, H. E. (2019). Göç, kültürel bellek ve müzik: Geçici ve yeni gelen göçmen topluluklar örneği. X. Uluslararası Hisarlı Ahmet Sempozyumu Bildirileri, (ed.: Çağhan Adar), 136-141, Kütahya: Afyon Kocatepe Üniversitesi Devlet Konservatuvarı.
• Öner, Ş. A. N. (2021). Göç çalışmalarında temel kavramlar. Küreselleşme Çağında Göç, Kavramlar, Tartışmalar, (der.: S. Gülfer Ihlamur vd.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özbudun, S. - Uysal, G. (2016). 50 soruda antropoloji. İstanbul: Bilim ve Gelecek Kitaplığı.
• Özdemir, U. (2016). Kimlik, ritüel, müzik icrası, İstanbul cemevlerinde zakirlik hizmeti. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Özgür, M. E. (2018). Küresel göçün sosyo-mekânsallığı: ulusötesi mekân, yerelötesi yerler, topluluklar ve kimlikler. Ankara Üniversitesi Coğrafi Bilimler Dergisi, 16 (1), 1-35.
• Poyraz, B. (2007). Direnişle piyasa arasında: Alevilik ve Alevi müziği, Ankara: Ütopya Yayınları.
• Rittersberger-Tılıç, H. (2010). Almancı kimliğinin Alevi kimliğine dönüştürülmesi. Alevi Kimliği (ed.: Tord Olsson vd.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Shils, E. (2003). Gelenek. Doğu Batı Düşünce Dergisi, 7 (25), 101-132.
• Sirkeci, İ. (2020). Göç meselesi. Pasajlar Sosyal Bilimler Dergisi, 2 (5), 11-34.
• Sirkeci, İ. (2012). Transnasyonal mobilite ve çatışma. Migration Letters, 9 (4), 353-363.
• Steger, B. M. (2013). Küreselleşme. (çev.: Abdullah Ersoy), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Subaşı, N. (2010). Alevi modernleşmesi, sırrı faş eylemek. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Sunata, U. (2021). Diasporik kimliğiniz lütfen: ABD’deki Çin diasporası. Küreselleşme Çağında Göç, Kavramlar, Tartışmalar, (der.: S. Gülfer Ihlamur vd.), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Szeman, I. (2013). Kültürel çalışmalar ve ulusaşırı, Yeni kültürel Çalışmalar, Kuramsal Serüvenler (ed. G. Hall- C. Birchall), (çev.: Onur Kartal), İstanbul: Say Yayınları.
• Şahin, İ. (2013). Online Alevi topluluklar, ritüel desenli bir gruptan mit desenli bir inanç topluluğuna. Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları.
• Yüceşahin, M. M. vd. (2016). Göç dergisi ve göç konferansı, Göç Dergisi, 3 (29), 139-142.