ÂŞIK PAŞA’YA GÖRE ALPLIĞIN ŞARTLARI VE AT ŞARTININ OSMANLI KORSAN GAZİ SAZ ŞAİRLERİNDEKİ DEĞİŞİMİ

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 44, 2031 - 2043, 20.12.2023

Göksel Gökçe

https://doi.org/10.12981/mahder.1362017

Öz

Bu çalışmada Âşık Paşa’nın Garîbnâme adlı eserinde yer alan alplığın şartlarından at sahibi olmak ve Osmanlı dönemi korsan saz şairlerinin bu şartlara uyumu ele alınmıştır. Paşa eserinde devleti ve milleti din düşmanlarından korumak üzere savaşması gereken ideal savaşçı tipini dokuz maddeyle tarif etmiş ve iyi bir ata binmeyi dördüncü sıraya koymuştur. Çalışmanın kapsamında Osmanlı dönemi Cezayir sahası XVI, XVII ve XVIII. yüzyıllar korsan gazi saz şairlerinin at unsuruyla ilgili şiirleri incelenmiştir. Çalışmanın amacı, Osmanlı tarihi için büyük önem arz eden gazilik kavramının değişen ve gelişen hayat şartlarına bağlı olarak geçirdiği dönüşümlerden birini ortaya koymaktır. İnceleme esnasında metin şerhi yöntemi uygulanmış ve şiirlerin içerdikleri kavramlar konuyla ilişkileri bakımından izah edilmiştir. Buna ek olarak, Garîbnâme’de yer alan at sahibi olma şartının Osmanlı donanmasında yerini gemiye bıraktığı, korsan gazilerin gemileriyle atlar arasında çeşitli söz sanatları vasıtasıyla benzerlik kurdukları, ortaya çıkan benzerlik üzerinden gazâ kültürünün önde gelen isimlerinden Hz. Ali’nin atı Düldül’e atıfta bulundukları, atlara ad konulması gibi gemilere isimler verdikleri bu isimlerden birinin meşhur şair Köroğlu’nun atı Kır At ile benzediği tespit edilmiştir. Sonuç olarak, askerlik söz konusu olduğunda teçhizat üzerinde ortaya çıkan yenilik ve gelişmelerin, katı kuralları olan gelenekleri dahi değiştirdiği görülmüştür. Bununla beraber, Türk tarihi açısından büyük öneme sahip at unsurunun gazâ geleneği içerisinde tamamen kaybolmayıp keskin değişimlerde dahi gazi saz şairlerinin eserlerinde kendini gösterdiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Âşık Paşa, at, gazi, korsan, saz şairi

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı, çalışmanın Committee on Publication Ethics (COPE)' in tüm şartlarını ve koşullarını kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

THE CONDITIONS OF BEING AN “ALP” FROM ASIK PASHA’S POINT OF VİEW AND CHANGE OF THE CONDITION OF THE HORSE IN THE OTTOMAN CORSAIR GHAZI BARDS

Öz

In this study, one of the conditions of the alp, which is included in Asik Pasha's work named Garibname, to have a horse and the adaptation of the corsair bards of the Ottoman era to these conditions are discussed. In his work, Pasha described the ideal warrior type, who should fight to protect the country and the people from the enemies of religion, with nine items and put a good horseback riding in the fourth place. Within the scope of the study, the horse element in the poems of the 16th, 17th and 18th centuries corsair ghazi bards of the Algerian field of the Ottoman period was examined and It is aimed to reveal one of the transformations of the concept of ghazi, which has great importance for the Ottoman history, depending on the changing and developing life standards. During the analysis, the text commentary method was applied and the concepts contained in the poems were explained in terms of their relations with the topic. In addition, it has been determined that the condition of owning a horse in the Garibname was replaced by the ship in the Ottoman navy, the corsair ghazis made similarities between their ships and horses by means of various rhetoric, and through the emerging similarity, they mentioned Ali's horse Duldul, one of the leading figures of the ghaza culture. Also it has been seen that these ghazis gave names to the ships too like naming horses and one of these names was similar to name of the famous poet Koroglu's horse, Kır At. As a result, it has been concluded that when it comes to military, innovation and development of equipment made a change on everything inclueded traditions which have strict rules. Moreover, the horse that has a great importance to Turkish history, has not disappear completely and it has continued to appear in poems of ghazi bards in even big changes.

Anahtar Kelimeler

Asik Pasha, horse, ghazi, corsair, bard

Kaynakça

• Aça, M. (2000). Türk destancılık geleneğine bütüncül yaklaşabilme ve alp kavramı üzerine bazı yeni yaklaşım denemeleri. Millî Folklor, 48, 5-17.
• Âşık Paşa. (2000). Garîb-nâme II/2. (hzl.: K. Yavuz), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Çınar, A. A. (2002). Türk destanlarında alp tipi at. Millî Folklor, 56, 153-157.
• Elçin, Ş. (1988). Akdeniz’de ve Cezayir’de Türk halk şairleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Elçin, Ş. (1997). Halk edebiyatı araştırmaları 1. Ankara: Akçağ.
• Emeksiz, A. (2016). Dede Korkut’un paltosu. İstanbul: Boğaziçi.
• Gökçe, G. (2017). Âşık Ömer (17. yy) divanı’nda askerlikle ilgili unsurlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Gökçe, G. (2022). Harp türkülerinin yivli turnası mavzer: Türk halk şiirinde ateşli silahların gelişimi. Türk Harp Dili ve Edebiyatı Sempozyumu Bildiri Kitabı, (hzl.: E. Bozok vd.), 517-535, Ankara: Millî Savunma Üniversitesi.
• Gürkan, E.S. (2019). Sultanın korsanları. İstanbul: Kronik.
• Kafesoğlu, İ. (2014). Umumî Türk tarihi hakkında tespitler görüşler mülâhazalar. İstanbul: Ötüken.
• Kaplan, M. (1976). Türk edebiyatı üzerine araştırmalar 1. İstanbul: Dergâh.
• Kaplan, M. (1991). Türk edebiyatı üzerine araştırmalar 3. İstanbul: Dergâh.
• Kâşgarlı Mahmud. (2014). Dîvânü lugâti’t-Türk. (hzl.: A.B. Ercilasun-Z. Akkoyunlu), Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Köprülü, M.F. (2004). Saz şairleri. Ankara: Akçağ.
• Pakalın, M.Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü III. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Redhouse, S.J.W. (1987). A Turkish and English lexicon. Beyrut: Lübnan Kütüphanesi.
• Roux, J.P. (2015). Türklerin tarihi. (çev.: A. Kazancıgil – L. Arslan-Özcan), İstanbul: Kabalcı.
• Sezen, Lütfi. (1988). Hamzanâmelerin halk edebiyatındaki yeri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Starr, Frederick. (2013). Lost enlightenment. New Jersey: Princeton University Press.
• Sümer, F. (1983). Türklerde atçılık ve binicilik. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Şemseddin Sami (2007). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı.
• Yıldırım, N. (2008). Fars mitolojisi sözlüğü. İstanbul: Kabalcı.