NEEDLE MOTIF AND ITS FUNCTIONS IN FOLK CULTURE: IN THE CASE OF TURKISH FAIRY TALES

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 44, 1649 - 1668, 20.12.2023

Rugeş Demir

https://doi.org/10.12981/mahder.1363882

Cited By: 1

Öz

The needle, which is used in many areas from the clothing industry to medicine, has found a wide range of use in social life. The fact that the needle is made of steel, does not rust and has a sharp structure makes it different from other metals. In this respect, it took part in many oral expressions and had various functions. Undoubtedly, one of the narratives in which the needle is seen most often is fairy tales. The needle, used as a motif in folk literature narratives, is included under the title “D Magic” in Stith Thompson's work “Motif-Index of Folk-Literature”. The needle is basically a reflection of the iron cult. Based on this, it has been seen that iron has a wide reflection in folk literature narratives. In this article, academic studies on fairy tales were taken as basis for compilation. It has been tried to determine how and in what way the needle motif is used in tales compiled from certain parts of the Turkish world and seven regions of Anatolia. As a result of the investigations, Tatarstan, Bashkir, East Turkestan, Iran/Tabriz, Kazakhstan and Kyrgyzstan from the Turkish world; Needle motifs have been identified and their various functions are included in tales compiled from Anatolia regions such as Mardin, Sivas, Kastamonu, Aydın, Şırnak/İdil, Hatay (Antakya), Afyonkarahisar, Şanlıurfa, Adıyaman, Balıkesir, Burdur/Bucak and Konya/Ereğli. . Based on the information obtained, it has been seen that the needle generally comes to the fore in fairy tales with functions such as scaring, warning, punishing, protection against evil spirits or people, providing convenience in daily life (helping) and healing (healing). With these functional features, the needle has gained a symbolic quality in folk literature narratives and especially in fairy tales..

Anahtar Kelimeler

Folklore, needle, motıf, tale

HALK KÜLTÜRÜNDE İĞNE MOTİFİ VE İŞLEVLERİ: TÜRK MASALLARI ÖRNEKLEMİNDE

Öz

Giyim sektöründen tıpa pek çok alanda kullanılan iğne, sosyal hayatta geniş bir kullanım alanı vardır. İğnenin çelikten üretilmesi, paslanmaması ve sivri bir yapıya sahip olması onu diğer madenlerden farklı kılmıştır. Bu yönüyle birçok sözlü anlatıda yer almış ve çeşitli işlevlere sahip olmuştur. Şüphesiz iğnenin en çok görüldüğü anlatılardan biri masallardır. Halk edebiyatı anlatmalarında bir motif olarak kullanılan iğne, Stith Thompson’ın “Motif-Index of Folk-Literature” adlı eserinde “D Sihir” başlığı altında yer almaktadır. İğne temelde demir kültünün bir yansımasıdır. Buradan hareketle demirin halk edebiyatı anlatmalarında geniş bir yansıması olduğu görülmüştür. Bu makalede derlemeye yönelik masal konulu akademik çalışmalar esas alınmıştır. Türk dünyasının belirli yerlerinden ve Anadolu’nun yedi bölgesinden derlenen masallarda iğne motifinin nasıl ve ne şekilde kullanıldığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan incelemeler neticesinde Türk dünyasından; Tataristan, Başkurt, Doğu Türkistan, İran/Tebriz, Kazakistan ve Kırgızistan; Anadolu sahasından; Mardin, Sivas, Kastamonu, Aydın, Şırnak/İdil, Hatay (Antakya), Afyonkarahisar, Şanlıurfa, Adıyaman, Balıkesir, Burdur/Bucak ve Konya/Ereğli gibi yörelerden derlenen masallarda iğne motifi tespit edilmiş ve bunların çeşitli işlevlerine yer verilmiştir. Elde edilen bilgilerden hareketle iğnenin masallarda genellikle; korkutma, uyarma, cezalandırma, kötü ruhlara veya kişilere karşı koruma-korunma, günlük hayatta kolaylık sağlama (yardımcı olma) ve şifa verme (iyileştirme) gibi işlevlerle ön plana çıktığı görülmüştür. Bu işlevsel özellikleriyle iğne halk edebiyatı anlatmalarında ve özellikle masallarda sembolik bir nitelik kazanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halkbilimi, masal, iğne, motif

Kaynakça

• Abalı İ. (2011). Koçarlı halk kültürü. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Adlığ, H. (2019). İdil masal ve efsaneleri. Mardin: Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Alptekin, A. B. (2002). Taşeli masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Arslan, A. A. (2006). Amerikan Kızılderili Şamanizm’i ile Orta Asya–Sibirya Türk Şamanizm’inin benzerlikleri üzerine karşılaştırmalı bir çalışma. Sosyal Bilimler Dergisi, 15, 21-38.
• Atlı, S. (2011). Kastamonu masalları (araştırma – inceleme – metin). Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Atalay, B. (1998). Kaşgarlı Mahmud, Divanü Lügat’it Türk tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ayan, M. (2019). Şanlıurfa masalları. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bekdik, M. (2014). Ereğli masalları. Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bulut, M. (2010). Mardin’de albastıdan korunma biçimleri. Folklor/edebiyat, 16(64), 15-24.
• Ceylan, M. (2017). Afyonkarahisar masallarında Şamanizm izleri. Ardahan: Ardahan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çerikan, F. U. (2018a). Türk kültüründe demir. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çerikan, F. U. (2018b). Türk atasözlerinde “demir”in anlamı ve işlevselliği. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6(13), 162-176.
• Çerikan, F. U. (2020). Eski Türk mitolojisinde demir. Mitoloji Araştırmaları II (Ed. İbrahim Gümüş), 149-164, Çanakkale: Paradigma Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2001). Türk mitolojisi, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı-Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, s. 61.
• Çobanoğlu, Ö. (2003). Türk halk kültüründe memoratlar, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çiftçi, K. (2015). Aydın halk masalları. Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Dalğar, E. (2010). Bucak masalları üzerine bir inceleme. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Delihasanoğlu, M. (2022). Kastamonu halk inanışları üzerine bağlamsal bir inceleme. Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Demir, N. (2023). Alp Er Tunga destanı. İstanbul: H Yayınları.
• Demir, R. (2023). Mardin masalları: inceleme-metin. Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Dilek, İ. (2007). Altay destanları II. Ankara: TDK Yayınları.
• Dilek, İ. (2021). Türk mitolojisi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Doğan, A. (2006). Adıyaman yöresi masalları üzerine bir inceleme. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Eliade, M. (2011). Demirciler ve simyacılar. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Gökbulut, B. (2010). Kıbrıs Türk masalları ile Uygur Türk masalları üzerinde karşılaştırmalı bir araştırma (inceleme-metinler). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi
• Hüseynova, Ş. (2016). I. Uluslararası Bozok Sempozyumu (Mayıs 05-07) Bildiri Kitabı C.III. Yozgat ve Eski Türklerde Mitolojik Karakter- Alkarısı. Yozgat: Bozok Üniversitesi.
• İnan, A. (1991). Türklerde demircilik sanatı (tarihte ve folklorda). Makaleler ve İncelemeler, C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kalafat, Y. (1999). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Karagöz, E. (2016). Tatar-Başkurt sihirli masalları üzerine karşılaştırmalı motif çalışması (aktarma – motif tespiti (motif-ındex of folk-literature’ye göre) – motif dizini). Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Keskin, M. (1997). Çanakkale yöresinde Türkmen folkloru üzerinde bir araştırma (saha çalışması). Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2006). Balıkesir masallarında motif ve tip araştırması. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2012). Türk kültüründe ateş ve ocak kültü. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Kurum, U. (2021). Bektaşî velâyetnâmelerinin motif yapısı. Niğde: Ömer Halisdemir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Lips, M. E. (2003). Uyuyan güzel bir Grimm masalı. İstanbul: Marsık Kitapevi.
• Mungan, H. S. (2022). Mardin masallarının işlevsel açıdan değerlendirilmesi. Mardin: Artuklu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi, C. I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2014). Türk mitolojisi, C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Örnek, S. V. (2016). Türk halkbilimi. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Özkan, P. (2014). Hatay (Antakya) masallarının çocuk eğitimi açısından incelenmesi. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Sarpkaya, S. (2020). Tebriz Türk masalları üzerinde bir inceleme. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Seyidoğlu, B. (2017). Mitoloji üzerine araştırmalar, metinler ve tahliller. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Seyidoğlu, B. (2005). Erzurum efsaneleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Şimşek, E. (2017). Türk kültüründe “alkarısı” inancı ve bu inanca bağlı olarak anlatılan efsaneler. Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, (12)5, 99-115.
• Tataş, İ. (2021). Ayşe Benek Kaya’nın “Has Bahçenin Gülleri- Sivas Masalları” isimli kitabında yer alan masalların tip çözümlemesi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Thompson, S. (1955). Motif index of folk literature. Indiana University Press.
• Uluışık, Y. P. - Küçükgülmez, C. (2019). Brudniy ve Eşmambetov’un derlediği Kırgız masallarında sihirli nesneler. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 20, 431-445.
• Uraz, M. (1994). Türk mitolojisi. Ankara: Düşünen Adam Yayınları.
• Yağcı, M. (2015). Türk kültüründe demir ve demircilik (VI-XII. yüzyıllar). Afyon: Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yalçınkaya, F. (2018). Uygur sihir masallarının tip ve motif yapısı bakımından incelenmesi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Yaman, A. (2005). Türk dünyasında ziyaret kültürünün ortak bazı unsurları hakkında. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 7(14), 1-9.
• Yardımcı, M. (2004). Başlangıçtan günümüze Türk halk şiiri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Yıldırım, S. (2017). Kazak kahramanlık masalları. Ankara: Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları.
• Yılmaz, M, Mişşi Y. (2003). Çuvaş halk edebiyatı. (M. Yılmaz,) İçinde: Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi, C.26 Ankara: Kültür Turizm Bakanlığı Yayınları, 1-36.
• Yiğit, N. H. - Gümüşer, T. (2022). Anadolu sahası masallarında büyülü/sihirli nesneler. 5. Uluslararası Dede Korkut Türk Kültürü, Tarihi ve Edebiyatı Kongresi, 376- 383, İzmir.
• Zhamakina, A. (2009). Kazak masalları üzerine bir inceleme. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.