ALEVİ-BEKTAŞİ MÜZİĞİ VE KÜLTÜRÜNÜN YAYGINLAŞMASINDA BAĞLAMA’DA İLERİ İCRA NİTELİĞİNİN ETKİSİ

Yıl 2023, Cilt: 16 Sayı: 44, 1701 - 1726, 20.12.2023

Yusuf Benli

https://doi.org/10.12981/mahder.1383451

Öz

ÖZ: Anadolu müzik kültürünü zenginleştiren Alevi-Bektaşi müzik birikimi, ezgisel yapısı ve anlamsal derinliğiyle Türk halk müziği içerisinde önemli bir yere sahiptir. Bu müzik birikimi özellikle bağlama eşlikli olarak icra edilmiş ve nesiller boyunca aktarıla gelmiştir. Çalışmada bağlama icrasındaki ileri icra niteliğinin alevi kültürünün aktarım ve yayılmasına olan etkisinin incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırmada tarihsel süreç içerisinde Anadolu alevi müziği ve kültürünün geçirdiği sosyolojik ve kültürel değişimlere dikkat çekilerek genel bir bakış açısı oluşturulmuştur. Toplumsal bağlamda değişen yaşam koşullarının, aktarım ve yayılım süreçlerine etkisi ortaya konarak Anadolu alevi müziği ve kültüründe aktarım ve yayılım süreçleri ile ilgili açıklayıcı bilgiler verilmiştir. Anadolu Alevi–Bektaşi düşüncesi ve müzik kültürünün en temel aktarım araçlarından birinin “Cem” törenleri olduğu belirtilerek konu bağlamında kültürel yayılım süreci, muhabbet geleneği, ulusal ve uluslararası etkinlikler ile kültür endüstrisi üzerinden belli örnekler verilerek değerlendirilmiştir. Çalışmada bağlamada ileri icra niteliğinin, sanatsal iletişim bağlamında çoklu sanat ortamında, Anadolu Alevi-Bektaşi müzik kültürünün yayılım sürecine olan katkısına dikkat çekilmiştir. Alevi müzik kültürünün örnek eser ve icracılarının çalışmalarının teknik açıdan bağlamada ileri icra nitelikleri eser bazlı ifade edilerek sürece katkısı belirtilmiş ve performans kuramı açısından da bağlamada ileri icra niteliği ele alınmıştır. Bağlama çalgısında ileri icra niteliği açıklanıp ileri icra kriterleri belirtilerek Alevi müzik kültüründeki amaç-araç ilişkisi üzerinde durulmuştur. Arşiv taraması sonucunda titizlikle seçilmiş olan örnek eser ve icracılar kronolojik bir sıralama gözetilerek konu bağlamında yaptıkları ileri düzey icraları incelenmiştir. Çalışmada, nitel araştırma tekniklerinden konuya dair kaynak, arşiv taraması ve yarı yapılandırılmış görüşme yapılmıştır. Görüşme 15 Ocak 2015 yılında araştırmacı tarafından yapılmıştır. Sonuç itibariyle araştırmada alevi müziğini icra eden icracıların ileri düzey bağlama icralarının, gerek bağlama icrasına gerek alevi müziğine olan ilgiyi artırdığı ve öğrenme/öğretme ve icra etme yolu ile Anadolu alevi müziği ve kültürünün aktarımı ve yayılımına olumlu katkı sağladığı ortaya koyulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Bağlama, İleri İcra, Alevi Müziği, Kültürel Aktarım

THE IMPACT OF ADVANCED PERFORMANTIVE QUALITY OF BAĞLAMA PLAYING ON THE DISSEMINATION/EXPANSION OF ALEVI-BEKTASHİ MUSIC AND CULTURE

Öz

ABSTRACT: Alevi-Bektashi music, as a musical tradition enriching the Anatolian musical culture, has an important place in Turkish folk music with its melodic structure and semantic depth. This musical reservoir was especially performed with the accompaniment of baglama and was passed down through generations. This study aims to examine the impact of advanced performative quality of baglama performance on the transmission and expansion of Alevi culture. Here the research provides a general perspective by drawing attention to the sociological and cultural changes that Anatolian Alevi music and culture went through throughout history. By revealing effects of changing living conditions in the social context on the transmission and expansion processes it provides explanatory information about the same processes in Anatolian Alevi music and culture. One of the most basic instrument of transmission for Anatolian Alevi-Bektashi thought and musical culture is the "Cem" [Gathering] ceremonies, and in the context of the subject, this study evaluates the process of cultural diffusion, the tradition of conversation, national and international events and the culture industry as a whole by giving certain examples. This study focuses on the contribution of advanced baglama performances to the expansion/dissemination process of Anatolian Alevi-Bektashi musical culture in a multi-artistic environment in the context of artistic communication. Advanced performative qualities of exemplary works and performers of Alevi music culture in baglama playing are expressed on a work-by-work basis, and their contribution to the process is summarized; then the advanced performative quality in baglama is discussed in terms of performance theory. The relation between ends and means in Alevi musical culture is underlined here by explaining the advanced performative nature of baglama instrument and specifying criteria of advanced performances. As a result of an archive research, sample works and performers were carefully selected and their advanced performances in the context of this subject were examined in chronological order. The study employs qualitative research techniques such as research of primary sources, archive reserach and semi-structured interviews. The interview was conducted by the researcher on January 15, 2015. As a result, it has been revealed that advanced baglama performances of Alevi music performers increased the interest in both baglama performance and Alevi music and contributed positively to the transmission and dissemination/expansion of Anatolian Alevi music and culture through learning/teaching and performing.

Anahtar Kelimeler

Bağlama, Advanced Performance, Alevi Music, Cultural Transmission

Kaynakça

• Ayışıt Onatça, N. (2007). Alevi-Bektaşi kültüründe kırklar semahı. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Birdoğan, N. (2015). Anadolu’nun gizli kültürü Alevilik. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Carlson, M. (2013). Performans. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Çakır, M. (2013). Medya ve sanat. İstanbul: Parşömen Yayıncılık.
• Duygulu, M. (1997). Alevi-Bektaşi müziğinde deyişler. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Eyüpoğlu, İ.Z. (1991). Alevi-Bektaşi Edebiyatı. İstanbul: Der Yayınları.
• Fubini, E. (2006). Müzikte estetik. (çev.: Fırat Genç), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (1992). Alevi-Bektaşi nefesleri. 2.Baskı, İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Gümüş P. - Gündoğan S. (2010). Performans kuramı ve Richard Schechner. Mimesis Tiyatro/Çeviri/Araştırma Dergisi, 17, 15-26.
• Korkmaz, E. (2005). Alevilik ve Bektaşilik terimleri sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi.
• Köprülü, M. F. (2005). Türk tarih-i dinîsi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, M. F. (2005). Edebiyat araştırmaları. C. I, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Markoff, I. (2005). Postmodern Türk dünyasında usta alevi müzisyenler: Geleneği yeniden şekillendirmek. Alevi Bektaşi Müzik Kültürü Sempozyumu, 47-60, Ankara: İmece Kültür Sanat Evi.
• Oğuz, K. (1997). Bölücülük endişesiyle TRT’de deyiş okutmazlardı. Aktüel Dergisi, Ocak Sayısı.
• Ong, W. J. (2003). Sözlü ve yazılı kültür. (çev.: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis Yayınları.
• Özdemir, A. (2006). Halk şiirinden seçmeler. İstanbul: Bordo Siyah Yayınları.
• Parlatır, İ., Gözaydın, N., Zülfikar, H., Aksu, T., Türkmen, S. ve Yılmaz, Y. (1998). Türk Dil Kurumu Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Poyraz, B. (2007). Direnişle piyasa arasında: Alevilik ve alevi müziği. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Tekin, İ. (2011). Son gezgin âşık, Davut Sulari ve müziği. SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, 2, 141-162.
• Yaltırık, H. (2005). Trakya'da Bektaşilik ve müziği. Alevi Bektaşi Müzik Kültürü Sempozyumu, 133-167, Ankara: İmece Kültür Sanatevi.
• Yıldız, C. (2002, Ekim 5). İstanbul bin yıl türkülenecek. Sabah Gazetesi, s. 5.