“THE MILL” IN BIRTH-RELATED BELIEFS AND PRACTICES

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: Özel Sayı, 261 - 276, 04.09.2024

Zeynep Dilek Öz

https://doi.org/10.12981/mahder.1507287

Öz

Birth, the first of the transition periods, signifies the addition of a new individual to the family and society. With birth, the continuity of the lineage is ensured and the value given to the family in social life increases. For this reason, in order to complete the pregnancy without any problems, some practices and beliefs have emerged among the public, starting from the prenatal period to the postnatal period.
In this study; Before birth, eliminating infertility/childlessness and eliminating unwanted pregnancy; It has been determined that mills and mill-related elements are used in many beliefs and practices related to developmental disorders seen in children after birth, kırk basması, and finally, situations that should be avoided in the pre- and postnatal period. As a result of the study, it was concluded that mills are not only a place where grains are ground, but also an application center where many practices and beliefs related to the health of the mother and baby are implemented, starting from the prenatal period. The data in the study was obtained by document review and examined by the culture analysis method. In this way, we tried to draw attention to the folklore importance of the mill, which is among the important elements of Turkish culture.

Anahtar Kelimeler

Turkish culture, mill, birth, transition periods, belief, practice

DOĞUMLA İLGİLİ İNANIŞ VE UYGULAMALARDA “DEĞİRMEN”

Öz

Geçiş dönemlerinden ilki olan doğum, aileye ve topluma yeni bir bireyin katılmasını ifade etmektedir. Doğumla beraber soyun devamlılığı sağlanmakta ve toplum hayatı içinde de aileye verilen değer artmaktadır. Bu yüzden gebeliğin sorunsuz tamamlanması için doğum öncesi dönemden başlayarak doğum sonrası sürece kadar halk arasında geliştirilen bazı uygulama ve inanışlar ortaya çıkmıştır.
Bu çalışmada; doğum öncesinde, kısırlığın/çocuksuzluğun giderilmesi ve istenmeyen gebeliği ortadan kaldırma; doğum sonrasında, kırk basması ile çocuklarda görülen gelişimsel rahatsızlıklar ve son olarak doğum öncesi ve sonrası dönemde sakınılması gereken durumlarla ilgili pek çok inanış ve uygulamada değirmen ve değirmenle ilgili unsurların kullanıldığı tespit edilmiştir. Çalışma sonucunda değirmenlerin sadece tahılların öğütüldüğü bir mekân olmayıp doğum öncesi dönemden başlanarak anne ve bebeğin sağlığıyla ilgili pek çok uygulama ve inanışın icra edildiği bir uygulama merkezi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmadaki veriler doküman incelemesiyle elde edilmiş olup kültür analizi yöntemiyle incelenmiştir. Bu sayede, Türk kültürünün önemli unsurları arasında olan değirmenin halkbilimsel açıdan önemine dikkat çekilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, değirmen, doğum, geçiş dönemi, inanış, uygulama

Kaynakça

• Acıpayamlı, O. (1974). Türkiye’de doğumla ilgili âdet ve inanmaların etnolojik etüdü. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Aça, M. (2018). Türk halk inanışlarında tekinsiz mekân algısı ve Doğu Karadeniz bölgesi memoratlarına yansımaları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11(55), 5-20.
• Akman, E. (2002). Türk ve dünya kültüründeki su kültü üzerine düşünceler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 10(1), 1-10.
• Akman, E. (2004). Safranbolu folklorundan örnekler. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Aktaş Küçükay, T. (2019). Artvin merkez köylerinde halk hekimliği uygulamaları (derleme, inceleme, tasnif). Artvin: Artvin Çoruh Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Alptekin, M. (2024). Behçet Mahir’in destan ve halk hikâyelerinde meslek folkloru. Türklük Bilimi Araştırmaları, 55, 11-34.
• Alptekin, M.-Öz, Z. D. (2024). Kilis halk kültüründe doğum âdetleri. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 23 (1), 91-114.
• Altındağ, N. (2021). Siirt’in Kurtalan ilçesinde halk hekimliği uygulamaları. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ateş, F. (2019). Mitolojiden günümüze yumurta ve “kırk uçurma” geleneği. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(19), 14-27.
• Avcıoğlu, İ. (2022). Geçmişten günümüze Giresun ili halk hekimliği inanış ve uygulamaları. Giresun: Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Bachelard, G. (2006). Su ve düşler maddenin imgelemi üzerine deneme. (Çev. O. Kunal), İstanbul: Yapı Kredi.
• Bakırcı, N. - Katı, Y. (2019). Malatya halk kültüründe geçiş dönemleri inanış ve uygulamaları. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7(18), 1-21.
• Bali, A. (2015). Mersin konargöçerlerinin halk kültüründe inanışlar ve bunlara bağlı uygulamalar. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Başak, V. - Esen, S. (2020). Uşak ili ve çevresindeki doğum ile ilgili inanış ve uygulamalar. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (ASEAD), 7(10), 143-164.
• Başkutlu, S. (2021). Osmanlı Devleti'nde değirmencilik endüstrisi ve buhar değirmenleri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Baysal, N. (2020). İnanç sistemi merkezli bir bakış ile Türk doğum geleneğinde su. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 9(3), 1106-1124.
• Bir, A. vd. (2012). Anadolu’nun değirmenleri. İstanbul: Yem.
• Bolçay, E. (2011). Erzurum’da doğum öncesi, doğum sonrası ve çocukluk dönemiyle alâkalı gelenekler. Kastamonu Eğitim Dergisi, 19(2), 587-600.
• Bozdağ, T. - Göde, H. A. (2022). Muğla Yerkesik yöresinde doğumla ilgili inanç ve uygulamaları. Oğuzhan Sosyal Bilimler Dergisi, 4 (1), 82-96.
• Bozkurt, K. - Bozkurt H. (2012). Sayıların gizemli dünyası: kültür ve edebiyatta sayı sembolizmi. Batman University Journal of Life Sciences, 1 (1), 717-728.
• Burkanov, A. V. (2013). Hakasların geleneksel dünya tasavvurlarında su iyesinin dişil başlangıcı. (çev.: Atilla Bağcı), Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (36), 9-22.
• Ceylan, S. (2012). Kaybolmakta olan bir kırsal maddi kültür örneği: su değirmenleri (Ağlasun örneği). Doğu Coğrafya Dergisi, 19 (31), 65-82.
• Cirlot, J. E. (1971). A Dictionary of symbols. (Çev. J. Sage), London: Routledge.
• Cömert, E. (2014). Karşılıklı söyleşme/deyişme üslubuna dayalı “Değirmenci” Türküleri ve Yunanca varyantı. Folklor/Edebiyat, 20 (78), 131-178.
• Çakar Kılıç, Ö. (2011). Endüstriyel arkeoloji ve yel değirmenleri: Karakol köyü örneği. Çanakkale: Çanakkale18 Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çengel, M. A. (2019). Safranbolu köylerindeki tarihi su değirmenlerinin koruma sorunları ve Akkışla, Hızar, Hacı Abdullah değirmenlerinin sürdürülebilirliği için restorasyon önerileri. Karabük: Karabük Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çetin, Ö. (2016). Gaziantep ili Oğuzeli ilçesi halk inançları. Niğde: Niğde Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çetinkaya, T. -Karataş, H. (2021). Elazığ ili Uluova yöresindeki doğumla ilgili halk inanışlarının dinler tarihi açısından değerlendirilmesi. Türk & İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(30), 101-126.
• Çevik, A. - Alan, S. (2020). Doğum sonu dönemde yapılan geleneksel uygulamalar. Lokman Hekim Dergisi, 10(1), 14-22.
• Çıblak Coşkun, N. (2011). Mersin’de doğumla ilgili âdetlerin halk hekimliği yönünden incelenmesi. Lokman Hekim Dergisi, 1(3), 1-12.
• Çiftçi, T. (2019). Adıyaman ve çevresinde halk inançları ve halk hekimliği. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Demirel Bozkurt, Ö. vd. (2011). Günümüzde lohusalıkta devam eden albasması ve kırklama uygulamaları. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 30(1), 111-126.
• Dost, E. (2018). Trabzon ve Giresun yöresi Çepnilerinde eski Türk inanışlarının izleri, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Eliade, M. (1994). Ebedi dönüşüm mitosu. (çev.: Ü. Altuğ), Ankara: İmge Kitabevi. Güvenç, A, Ö. (2009). Kırk sayısının halk edebiyatı ürünlerinde kullanımı üzerine bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 16(41), 85-97.
• Güzelbey, C. (1981). Gaziantep’te doğum ve çocuğa ilişkin eski töre ve inançlar. Türk Folklor Araştırmaları, 2, 21-36.
• Hamzaoğlu, Y. (2017). Trabzon Vilayeti'nde değirmenlerin üretime katkısı (1800 1907). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Hamzaoğlu, Y. (2020). XIX. yüzyılda Canik Sancağında değirmenler. Near East Historical Review, 10 (2), 235-260.
• Kalafat, Y. (1994). Halk inançlarında değirmen. Folkloristik: Prof. Dr. Umay Günay Armağanı. (ed.: Çobanoğlu, Ö - Özarslan, M.), Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Kalafat, Y. (2010). Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Karaağaç, M. (2013). Malatya’da geçiş dönemleri. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Karakaş, R. (2012). Diyarbakır’da bebeğin ilkleri: hedik, köstek kesme törenleri ve çocuklara yönelik halk hekimliği uygulamaları. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1(16), 74-87.
• Karasoy, Y. (2008). Aydaş, aydaşlık ve aydaş olmak üzerine. Gazi Türkiyat, 2, 75-87.
• Kayabaşı, O. A. (2013). Taşeli yöresi geçiş dönemleri. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Könez Ağzıküçük, İ. (2023). Giresun’da bulunan su değirmenlerinin gastronomi rotası olarak değerlendirilmesi üzerine nitel bir araştırma. Giresun: Giresun Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Köseler, S. (2008). Hatay ili Kırıkhan ilçesi halk kültürü araştırması. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Küçük, A. (2011). Giresun Çepni folkloru. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi.
• Mirzaoğlu, F. G. (2012). Türk halk türkülerinde değirmen motifi ve değirmenci türküleri. Bilig/Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 62, 159-182.
• Mollaibrahimoğlu, Ç. (2014). Hayvanlar etrafında oluşan inanç ve uygulamalar: doğum örneği. Folklor/ Edebiyat, 20(78), 9-23.
• Naldan, F. (2023). Somut kültürel miras örneği olarak Kemaliye su değirmeni. Art and Interpretation, 42(1), 58-65.
• Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Öger, A. (2003). Tarsus yöresi dağ köylerinde geleneksel halk kültürü üzerine bir inceleme. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Örs Çorapçıoğlu, G. (2015). Doğu Karadeniz örneğinde su değirmenlerinin belgelenmesi ve korunması konusunda bir yöntem araştırması. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Örnek, S. V. (2000). Türk halkbilimi. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Polat, B.- Aslan, M. G. (2019). Kayseri ve çevresinde yaşayan Avşarlarda doğumla ilgili inanışlar ve uygulamalar. Turkish Studies, 14(6), 3415-3431.
• Sandal, N. (2023). Mersin ili Mut ilçesi halk kültürü araştırması. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Seçer, F. (2002). İstanbul'daki Osmanlı Dönemi değirmenlerinin mimari açıdan incelenmesi ve Unkapanı Değirmeni'nin günümüz şartlarında değerlendirilmesi. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Selçuk, A. (2004). Tahtacıların doğum ile ilgili inanç ve uygulamalarına fenomenolojik bir yaklaşım. Türklük Bilimi Araştırmaları, 16, 163-180.
• Seymen, A. (2021). Bayburt’ta değirmencilik ve etrafında gelişen kültürel unsurlar. Bayburt İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, 9, 111-126.
• Süme, V. (2020). Geleneksel su değirmenlerinin (GSD) Türk kültüründeki yeri. Kaçkar Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 29-36.
• Şenesen, İ. (2015). Adana halk inançlarında eski Türk inanışlarının izleri karşılaştırma-inceleme. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Şentürk, M.G. (2019). İslâhiye’de (Gaziantep) halk hekimliği. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şimşek, E. (2017). Türk kültüründe “alkarısı” inancı ve bu inanca bağlı olarak anlatılan efsaneler. Akra Uluslararası Kültür Sanat Edebiyat ve Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(12), 99-115.
• Taş, H. (1996). Erzurum’da doğum ve çocukla ilgili eski adet ve inançlar. Türk Halk Kültüründen Derlemeler, 187-205, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Uçar, H. (2020). Bir kültün özellikleri: Türklerde su kültü. Kültür Araştırmaları Dergisi, 7, 24-47.
• Ünalan, Ö. (2021). Alanya’da halk hekimliği. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Yalçın, H. - Koçak, N. (2013). Gebelikle ilgili geleneksel inanç ve uygulamalar ve Karaman örneği. Kent Akademisi, 6(1), 18-34.
• Yazgan, Z. Ç. - Yiğit, İ. (2021). Osmanlı Dönemi bir sanayi işletmesi olarak değirmenler: Tosya nahiyesi örneği (1578/1579). Erdem, 81, 175-200.
• Yetim, G. (2014). Bodrum yarımadası'ndaki tarihi yel değirmenleri ve koruma önerisi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yıldırım, A. - Şişek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Yılmaz, M. (2023). Mucur’da kırklama geleneğine bağlı inanış ve uygulamalar üzerine bir değerlendirme. The Journal of Turkic Language and Literature Surveys, 8(1), 23-50.
• Zaripova Çetin, Ç. (2007). Tatar Türklerinde mitolojik varlıklarla ilgili mitler ve inanışlar (iyeler ve yaratıklar). Bilig, (43), 1-32.