EFSANELERDE ANA BABA YETİŞKİN ROLÜ VE KÜLTÜREL KODLAR

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: Özel Sayı, 116 - 131, 04.09.2024

Ebru Şenocak

https://doi.org/10.12981/mahder.1507701

Öz

Ata kültünün derin izlerini kültürel kodlar aracılığıyla geleceğe taşıyan insanoğlu bu değerleri mit, efsane, masal, destan gibi anlatılarla ölümsüz kılmıştır. Uzun tecrübe ve yaşanmışlıkları, bilgelikleri ve değerler dünyasını yansıtan efsaneler kısa anlatılar olmasına rağmen zengin anlam içeriklerine sahiptir. Efsane, gerçekten yaşanmış, inandırıcı ve olağanüstülük özelliklerine sahip kutsal halk anlatılarıdır. Evreni anlamlandırma, bilinmezliklerin sırrını çözme çabasına bağlı olarak ortaya çıkan efsaneler, insanoğlunun inanışlarına göre şekillenerek topluma yön vermiştir. Mitolojilerle yakın bağlantısı olan efsaneler, ilk yaratılışı, tabiat unsurlarındaki oluşumların/dönüşümlerin sebeplerini ilkel insanın algısına, düşünce ve yorum gücüne bağlı olarak anlamlandırmış öyküleştirdiği anlatılarla yaşayarak nesillerden nesillere ulaşmıştır.
Efsaneler, çocuk eğitimine dair bilgelikleri, çocuğun yanlış eğitiminin sonuçlarını, kaosa neden olan olaylarda ana-babanın rolünü de sorgulamıştır. Çocuk eğitimi, ailede başlar ve çocuk ana babasını taklit ederek öğrenme sürecine adım atar. Bu anlamda eğitimde ana-babaya düşen roller asla yadsınamaz. Yanlış, olumsuz davranışların sürdürülerek çocuğa kötü örnek olunması, yapılan hataların bireye geri dönüş ile bildirilmemesi olumsuzlukların çığ gibi büyümesine neden olur. Çocuk eğitiminde ana-baba ve yetişkin rolünün ele alındığı efsaneler, Cezalandırıcı Ana-baba, Suça Teşvik edici Anababa gibi alt başlıklar ile değerlendirilecektir. Tarihî ve kültürel değerlerin izlerini taşıyan efsaneler, geleneksel motifler ve kolektif bilincin etkisiyle evrensel ve millî değerlerin taşıyıcılığını yaparak topluma örnek ideal bireyler yetiştirme amacına hizmet etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Efsane, eğitim, ana-baba-yetişkin rolü, inanış, kültür.

THE ROLE OF PARENTS AND ADULTS IN THE LEGENDS AND CULTURAL CODES

Öz

Carrying the deep traces of the ancestor cult to the future through cultural codes, humankind has rendered these values immortal with narratives such as myths, legends, fairy tales and epics. Although the legends reflecting their extensive and life experiences, wisdom and world of values are short narratives, they have rich meaningful contents. Legends are sacred folk narratives that are truly lived, believable, and extraordinary. The legends that emerged depending on the effort to make sense of the universe and to solve the secret of the unknown, shaped the society according to the beliefs of humankind. Legends, which are closely linked to mythology, passed down from generation to generation by living through the narratives interpreted and emplotted first creation and the causes of the formations/transformations in the elements of nature depending on the perception, thought and interpretation power of the primitive man.
Legends also questioned the wisdom on child education, the consequences of miseducation of children, and the role of parents in events that caused chaos. Child education starts in the family and the child starts learning process by imitating his/her parents. In this sense, the role of parents in education cannot be denied. Setting a bad example to the child by continuing wrong and negative behaviors and not reporting the mistakes made to the individual by providing feedback lead to snowballing of problems. The myths where the role of parents and adults in child education are addressed, will be evaluated with sub-titles such as chastising parents, and parents encouraging crime. By being the carrier of universal and national values with the influence of traditional motifs and collective consciousness, Legends, which have the traces of historical and cultural values, serve the purpose of raising ideal individuals who set an example to the society.

Anahtar Kelimeler

Legend, education, parent-adult role, belief, culture.

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (1993). Fırat havzası efsaneleri (metinler). Antakya: Kültür Ofset.
• Bakırcı, N. – Katı, Y. (2023). Anadolu efsanelerinin on kök değer açısından incelenmesi. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 32, 13-32.
• Baysal Yurdakul, N. (2023). Kültürel belleğin tazelenmesi: Türk dünyası efsanelerinde tufan simgeciliği. Folklor Akademi Dergisi, 6(2), 649- 664.
• Dökmen, Ü. (2003). İletişim çatışmaları ve empati. Konya: Sistem.
• Ergun, M. (1997). Türk dünyası efsanelerinde değişme motifi. C. II, Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Güler, M. (2000). Harput efsaneleri, Elazığ: Eleskav.
• İlhan, F. (2014). Efsane ve mitlerin işlevleri ve modern toplumdaki yansımaları: Sarı kız efsanesi örneği. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kafesoğlu, İ. (1987). Türk bozkır Kültürü, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Kalafat, Y. (1995), Doğu Anadolu’da eski Türk inançlarının izleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Şenesen Okuşluk, R. (2015). Adana efsaneleri. İstanbul: Heyamola.
• Önal, M. N. (2013). Muğla efsaneleri. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Sakaoğlu, S. (2003). 101 Anadolu efsanesi. Ankara: Akçağ.
• Sakaoğlu, S. (2009). Efsane araştırmaları. Konya: Kömen.
• Seyidoğlu, B. (1985). Erzurum efsaneleri (Erzurum’da belli yerlere bağlı olarak derlenmiş efsaneler üzerinde bir inceleme). Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Yakın, S. (2017). Kütahya efsaneleri. Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yay, Z. D. (2023). Kişisel gelişim bağlamında efsaneler. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Semineri.
• Yılar, Ö. (2005). Mit-efsane ve eğitim. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, 383-392.