TÜRK MASALLARINDA KOZMİK BİR VAROLUŞ BİÇİMİ: GÜNEŞ VE SEMBOLİK YANSIMALARI

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: Özel Sayı, 231 - 245, 04.09.2024

Serdar Deniz Özdemir

https://doi.org/10.12981/mahder.1508539

Öz

ÖZ
İnsan ruhuna yönelen fenomenlerin sembolik taşıyıcısı olan masal, halkın ortak hafızasında yer alan değerler bütünüdür. Bu değerler somut ve soyut pek çok motif etrafında birleşerek anlamlı bir varoluşun da temsilcisi konumunda bulunur. Hayalin en saf formları etrafında şekillenen yapısı, aynı zamanda gerçeklikle doğrudan ve dolaylı ilişkisi, sembollerle örülü anlam katmanları, masalı halk anlatıları arasında son derece özel bir noktaya taşımaktadır. Masalın fantastik dünyasında hayat bulan semboller içerisinde güneşin ve ona bağlı olarak ortaya çıkan kozmik imgelemin de sembolik açıdan son derece önemli bir görünüme sahip olduğunu söylemek mümkündür. Gücü, parlaklığı, aydınlığı, ilerlemeyi, genişlemeyi, yayılmayı ve hatta insanın içsel potansiyelini temsil eden güneş, mitik düşünceyi göksel figürler içerisinde en belirgin şekilde etkileyen gök cismidir. Sahip olduğu muazzam kuvvetle birlikte insanın aradığı ve açığa çıkarmak için çaba harcadığı sırrın merkezine konumlandırdığı güneşin, Türk masallarında sembolik işlevinin oldukça çeşitli bir görünüm arz ettiğini söylemek mümkündür.
Anadolu’dan ve Türk dünyasından derlenen masal metinlerinde yer alan güneş sembolünün çok boyutlu bir şekilde ele alınacağı bu makalede, kolektif kodlarımızda yer alan simgelerin çözümlenmesi amaçlanmaktadır. Böylece kültürel hafızamızda yer alan bilgilerin masal etrafında daha iyi anlaşılması beklenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Masal, Güneş, sembol, kültür, kült

Teşekkür

Saygıdeğer Hocam, teşekkür eder, iyi çalışmalar dilerim.

A COSMIC FORM OF EXISTENCE IN TURKISH FAIRY TALES: THE SUN AND ITS SYMBOLIC REFLECTIONS

Öz

ABSTRACT
A fairy tale, as the symbolic carrier of phenomena directed towards the human soul, is a whole of values present in the common memory of the people. These values, united around many concrete and abstract motifs, also stand as representatives of a meaningful existence. The structure of a fairy tale, shaped around the purest forms of imagination, its direct and indirect relationship with reality, and its layers of meaning woven with symbols, places it in a very special position among folk narratives. Within the symbols that come to life in the fantastical world of fairy tales, it is possible to say that the sun and the cosmic imagery associated with it hold significant symbolic importance. The sun, representing power, brightness, enlightenment, progress, expansion, and even the inner potential of humans, is the celestial body that most distinctly influences mythical thought with its heavenly figures. With its immense power, the sun, positioned at the center of the mystery that humans seek and strive to uncover, presents a highly diverse symbolic function in Turkish fairy tales.
In this article, where the sun symbol found in fairy tales compiled from Anatolia and the Turkish world will be examined multidimensionally, it is aimed to analyze the symbols present in our collective codes. Thus, it is expected that the information in our cultural memory will be better understood around the fairy tale.

Anahtar Kelimeler

Fairy tale, Sun, symbol, culture, cult

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (2002). Taşeli masalları. Ankara: Akçağ.
• Alptekin, A. B. (2003). Kazak masallarından seçmeler. Ankara: Akçağ.
• Bang, W. – Arat, R. R. (1936). Oğuz Kağan destanı. İstanbul: Burhaneddin Basımevi.
• Bayat, F. (2011). Türk mitolojik sistemi 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Baydemir, H. (2013). Özbek halk masalları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Bayram, B. (2023). Çuvaş masalları. Türk Dünyası Masal Araştırmaları, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Campbell, J. (2010). Kahramanın sonsuz yolculuğu. (çev.: Sabri Gürses), İstanbul: Kabalcı.
• Çelebi, M. S. (2017). Türk halk kültüründe rüya. Konya: Kömen.
• Çoruhlu, Y. (2011). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı.
• Dilek, İ. (2007). Altay masalları. Ankara: Alp.
• Durand, G. (2017). Sembolik imgelem. (çev.: Ayşe Meral), İstanbul: İnsan.
• Eliade, M. (2005). Dinler tarihi inançlar ve ibadetlerin morfolojisi. (çev.: Mustafa Ünal), Konya: Serhat Kitabevi.
• Eliade, M. (2017). Kutsal ve kutsal dışı-dinin doğası. (çev.: Ali Berktay), İstanbul: Alfa.
• Ersoy, N. (2000). Semboller ve yorumları. İstanbul: Dönence.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı.
• Franz v., M. L. (2022). Masalları yorumlamak. (çev.: Canberk Şeref), İstanbul: Pinhan.
• Gültekin, M. (2013). Kazan-Tatar masalları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Hançerlioğlu, O. (2000). Dünya inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• İnan, A. (1936). Güneş dil teorisi üzerine ders notları. İstanbul: Devlet Basımevi.
• İnan, A. (2006). Tarihte ve bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Jung, C. G. (2006). Analitik psikoloji. (çev.: Ender Gürol), İstanbul: Payel.
• Kalafat, Y. (2006). Doğu Anadolu’da eski Tük inançlarının izleri. Ankara: Ebabil.
• Kur’an-ı Kerim Meâli. (2006). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi. I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Roux, J. P. (2011). Türklerin ve Moğolların eski dini. (çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı.
• Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt masalları. Ankara: Akçağ.
• Salt, A. (2023). Semboller ansiklopedisi. İstanbul: Ruh ve Madde.
• Şenocak, E. (2016). Halk anlatı ve inanışlarında mitolojik bir meyve: Nar. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 4(8), 228-251.
• Şimşek, E. (2001). Yukarıçukurova masallarında motif ve tip araştırması I-II. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Türkeş Günay, U. (2011). Elazığ masalları ve Propp metodu. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Uncu, E. (2013). Mezopotamya, Mısır ve Anadolu medeniyetlerinde güneş kültü. History Studies-International Journal of History, 5(1), 349-366.
• Uraz, M. (1992). Türk mitolojisi. İstanbul: Mitologya.
• Yörükan, Y. Z. (2009). Müslümanlıktan evvel Türk dinleri Şamanizm. İstanbul: Ötüken Neşriyat.