SAĞALTMA OCAKLARI ÜZERİNE BİR KÖKEN MİTİ VE KUSKAN’DA KENGİ OCAĞI

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: Özel Sayı, 66 - 76, 04.09.2024

Faruk Çolak

https://doi.org/10.12981/mahder.1514125

Öz

Halk hekimliği uygulamalarının bir kolu olan ocak kültü, çeşitli hastalıkların inanca dayalı tedavi edildiği geleneksel tababet uygulamalarının bir bölümünü ihtiva etmektedir. Pek çok hastalıkla ilgilenen ocak sahipleri bu güçlerini, kan bağına dayalı akrabalardan veya manevi bağa dayalı ocak sahiplerinden el alma yoluyla elde etmektedirler. Ocak sahipleri yaptıkları işi bu yolla kutsal bir köken dayandırmakta ve uyguladıkları tedavi tekniği de inanca dayalı bir uygulama olarak karşımıza çıkmaktadır. Tanrısal kökenli tedavi uygulamaları ağırlıklı olarak Şamanizmle ilişkilendirilmekle onun manevî yönü vurgulanırken diğer taraftan tedavi uygulamasının sözlü gelenekle aktarılması hem bilginin kaynağını hem de uygulama tekniklerini çeşitlendirmektedir. Bu şekildeki çeşitlenmiş uygulamalara ait köken çalışması birçok zorluğu beraberinde getirirken hem bilgide belirsizliğe hem de güvensizliğe neden olmaktadır. Ancak Şamanizm’e ait sözlü kaynak aktarımlarının aksine Sümer mitik metinleri hem yazılı kaynak olarak hem de tarihî derinlik ve eskilik açısından daha sarih ve ilgi çekicidir. Sümer Tanrısı Enki’nin lanetlenmesi sonucu hastalanmasına karşı geliştirilen tedavi yöntemi, Türk halk hekimliği uygulamalarının bir ayağını teşkil eden ocak kültünün kaynağına ışık tutmaktadır. Bir kültür geni olarak varsaydığımız Sümer mitik anlatısı ile kengi hastalığını tedavi eden kengi ocağı uygulamaları birbiri ile örtüşmektedir. Bu örtüşme, kengi ocağı özelinde ocak kültünün mitik kökenini ortaya koyarken aynı zamanda Sümerlilerin etnik ve kültürel kökenine de ışık tutmaktadır, denilebilir.
Bu çalışmada Mersin’in Gülnar ilçesi Kuskan mahallesinde tespit edilmiş kengi ocağı özelinde ocak kültünün mitik ve kültürel kökeni üzerine düşünceler yer almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kengi, halk hekimliği, sağaltma ocağı, Mersin, Kuskan

Etik Beyan

Derleme 2018 yılında yapıldığı için Etik Sözleşmesi yer almamaktadır.

AN ORIGIN MYTH ON HEALING CENTERS AND KENGI HEALTH IN KUSKAN

Öz

As a branch of folk medicine practices, the healing centers cult includes some of the traditional medical practices in which various diseases are treated faithfully. Healing centers owners who are interested in many illnesses gain their power by taking hands from relatives who are based on blood or healing centers owners who are based on spiritual bonds. In this way, the owners of the healing centers are based on a sacred origin and the treatment technique they apply is a belief-based practice. While the treatment practices of divine origin are predominantly associated with shamanism, its spiritual aspect is emphasized, on the other hand, the transfer of treatment practice through oral tradition diversifies both the source of knowledge and the techniques of practice. Origin study of such diversified practices brings with it many difficulties while causing uncertainty in information and insecurity. However, in contrast to the oral sources of shamanism, the Sumerian mythical texts are clearer and more interesting, both as written sources and as historical depth and ancientity. The treatment method developed against the sickness of the Sumerian God Enki is cursed, which is the source of the healing centers cult which is a pillar of today's Turkish folk medicine practices. The Sumerian mythic narrative, which we assume as a cultural gene, overlaps with the practices of kengi healing centers that treat kengi disease cure wiht each other. It can be said that while this overlap reveals the mythical origin of the hearth cult, specifically the kengi hearth, it also sheds light on the ethnic origin of the Sumerians as well.
In this study, it includes thoughts on the mythic origin of the healing centers cult and cultural origins, specifically the kengi healing centers found in the Kuskan neighborhood of Mersin's Gülnar district.

Anahtar Kelimeler

Kengi, folk medicine, healing centers, Mersin, Kuskan

Kaynakça

• Acar, H. V. (2017). Türk halk hekimliğindeki ocak çeşitleri. Lokman Hekim Dergisi, 7(2), 54-72.
• Amanoğlu, E. (1999). Eski Türk onomastiği üzerine notlar. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü Araştırmaları, 13, 61-67.
• Ateş, F. (2015). Adana halk hekimliğinde ocak kültü. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Çevik, B. (2008). Konya’da halk hekimliği uygulamalarının dünü ve bugünü. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çıblak, N. (2003). Mersin Tahtacı kültüründeki terimler üzerine bir deneme. Folklor/Edebiyat, 9(33), 217-238. Çığ, M. İ. (2013). İbrahim Peygamber-Sumer yazılarına ve arkeolojik buluntulara göre-. İstanbul: Kaynak.
• Gökdağ, B. A. (2007). Kençekler ve Kençekçe. Dil Araştırmaları Dergisi, 1 (1), 97-108.
• Esin, E. (1976). Farabi'yi yetiştiren Kengeres Türk muhitinin kültür ve sanatı. İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, VI(3-4), 81-139.
• Güner, G. (2009). Dinânü Lügâti’t-Türk’te Kençekler ve bazı Kençekçe kelimeler üzerine düşünceler. Bilig, 48, 75-89.
• Büyükşahin, F.- Güneş, G. (2017). Pastoral göçebe toplumlar ve kültürel peyzaj korumanın önemi. Journal of Recreation and Tourism Research, 4(1), 36-48.
• Harva, U. (2014). Altay panteonu mitler, ritüeller, inançlar ve tanrılar. (çev.: Ömer Suveren), İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Klyaştorniy, S. G. (1954). Orhon âbidelerinde kengü’nün kavmî-yer adı (etno-togonomiği). (çev.: İsmail Kaynak), Belleten, XVIII (69), 89-104.
• Kramer, S. N. (1990). Tarih Sumer’de başlar. (çev.: Muazzez İlmiye Çığ), Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Kramer, S. N. (1999), Sümer mitolojisi. (çev.: Hamide Koyukan), İstanbul: Kabalcı.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2016). Türk kültüründe ateş ve ocak kültü. Konya: Kömen.
• Öğer, A. (2010). Tarsus ve çevresinde sağaltma ocakları ve bunlara bağlı uygulamalar. Turkish Studies, 5(1), 1232-1246.
• Popatov, L. P. (2012). Altay şamanlığı. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen.
• Sever, M. (2001). Mersin ve yakın çevresi halk inançları ve halk hekimliği. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi
• Zelenin, D. K. (2013). Sibirya kamlık ideolojisi. (çev.: Atilla Bağcı), Türk Kültürü, 2, 143-172.