TÜRK İDARE TARİHİNDE ÖNEMLİ GÖRÜLEN İSİM VE KAVRAMLARIN ERZURUM VE YÖRESİ KÖY ÇALIŞMA HAYATINDAKİ GÖRÜNÜMLERİ

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 46, 672 - 688, 23.06.2024

Yasin Erkan , Hayrettin Şahin , Nazım Kartal

https://doi.org/10.12981/mahder.1417147

Öz

İnsanların geliştirdiği güçlü bir fenomen olan dil, toplumlar üzerinde oldukça etkilidir. İdare tarihi bağlamında kullanılan kavramların kökenini tespit etmek toplumların yönetim felsefesi açısından da fikir verici olabilecektir. Bu nedenle geleneksel dönemde kritik role sahip köyler önem arz etmektedir. Araştırmanın amacı, Türk tarihinde inşa edilen idari dilin köydeki kullanım alanlarını bulmaya yöneliktir. Literatür incelendiğinde Türk idare tarihindeki isim ve kavramlar, sözlükler içerisinde yer alsa da Türk köy çalışma hayatında nasıl kullanıldığı ile ilgili yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bu eksikliği gidermeye yönelik Mayıs 2018 - Eylül 2023 tarihleri arasında saha çalışması yapılmıştır. Araştırmanın evrenini Erzurum ilinin Tortum, Uzundere, Oltu, Narman ve Olur ilçelerinin köyleri oluşturmaktadır. Evrenin her noktasına ulaşmanın zorluğundan örnekleme gidilmiştir. Söz konusu ilçelerin birer köyüne ulaşılarak örneklem oluşturulmuştur. Araştırma, etnografyanın veri toplama tekniklerinden katılımcı gözlem tekniği kullanılarak hazırlanmıştır. Araştırmanın neticesinde; Hun, kağan, kurgan, Oğuz, sancak, ocak, tımar, boyunduruk ve sikke isim ve kavramlarının geleneksel Türk köyünde ifade ettiği anlamların Türk idare tarihi açısından önemli sayılabilecek sonuçları ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Hun, Kağan, Sancak, Tımar, Sikke.

THE APPEARANCE OF IMPORTANT NAMES AND CONCEPTS IN THE HISTORY OF TURKISH ADMINISTRATION IN THE VILLAGE WORKING LIFE OF ERZURUM AND ITS REGION

Öz

Language, a powerful phenomenon developed by humans, is highly influential on societies. Identifying the origin of the concepts used in the context of the history of administration can also provide insight into the administrative philosophy of societies. For this reason, villages, which have a critical role in the traditional period, are important. The aim of the research is to find the usage areas of the administrative language constructed in Turkish history in the village. When the literature is examined, although the names and concepts in the history of Turkish administration are included in dictionaries, there is not enough information about how they are used in Turkish village working life. In order to overcome this deficiency, a field study was conducted between May 2018 and September 2023. The population of the research consists of the villages of Tortum, Uzundere, Oltu, Narman and Olur districts of Erzurum province. Sampling was used due to the difficulty of reaching every point of the universe. The sample was formed by reaching one village in each of these districts. The research was prepared using participant observation technique, one of the data collection techniques of ethnography. As a result of the research; the meanings of the names and concepts of Hun, kagan, kurgan, Oguz, banner, hearth, fief, yoke and coin in the traditional Turkish village have revealed the results that can be considered important in terms of Turkish administrative history.

Anahtar Kelimeler

Hun, Kağan, Sancak, Tımar, Coin.

Kaynakça

• Aliyeva, N. (2021). Nahcivan bölgesinin ekmek pişirme kültürü ve terminolojisi. Milli Folklor, 17(129), 229-238.
• Altungök, A. (2007). (IV. ve VIII. yüzyıllar arası) Sasaniler dönemi Türk-Fars ilişkileri. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aras, M. S. - Sönmez, A. Y. (2009). Erzurum'da ziraat kültürü mahalli ziraat terimleri. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Atmaca, E. (2018). Antalya’nın Elmalı ilçesinin köylerinde kullanılan tarım alet isimleri. 4th Language, Culture & Literature Symposium, 161-186, Antalya: Akdeniz Üniversitesi.
• Bates, D. G. (2013). 21. yüzyılda kültürel antropoloji: İnsanın doğadaki yeri. (çev.: Suavi Aydın), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Belgiç, H. N. (2014). Gelenekteki değişim ve keçecilik sanatı. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Delaney, C. (2014). Tohum ve toprak. (çev.: Selda Somuncuoğlu –Aksu Bora), İstanbul: İletişim.
• Duranti , A. (2019). Dibilimsel antropoloji. (çev.: Mehmet Gürlek), İstanbul: Kesit.
• Gedikli, Y. (2019). Hun Türkçesi üzerine araştırma ve incelemeler 25: Hunsulara ait Gorgân yer adı, Göktürklere ait korgan, kurgan, Göktürk ve Uygurlara Ait koorg ve kordan sözlerinin köken ve anlamları. Türk Dünyası Araştırmaları, 121(239), 251-282.
• Gemalmaz, E. (1995). Erzurum ili ağızları: İnceleme, metinler, sözlük ve dizinler III. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gül, B. (2004). Eski Türk tarım terimleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü: etimolojik sözlük denemesi, I. Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Güllüdağ, N. (2019). Tarihsel gelişim sürecinde -man / + man eki. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 557-590.
• Gülsevin, G. (2005). Ağız araştırmalarımızda yaygınlaşmış yanlışlıklar 3. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 5(2), 207-213.
• İnalcık, H. (2012). Tımar. İslam Ansiklopedisi, 41, 168-173, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Kafesoğlu, İ. (1997). Türk milli kültürü. 16. Baskı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Kumartaşlıoğlu, S. (2011). Tahtacılar’da bir göç töreni: Ocak ayırma. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14(14), 211-224.
• Küçük, M. (2020). İşlevsellik bağlamında Türk mitlerinde annelik olgusu. Millî Folklor, 16(126), 27-39.
• Muslu, R. (2008). Türk tasavvuf kültüründe tarikat kıyafetleri ve sembolik anlamları. EKEV Akademi Dergisi, 36, 43-66.
• Özezen, M. (2002). Sağ ve sol kavramlarına ilişkin bir araştırma denemesi. Dil Dergisi, 117, 5-24.
• Özkan Nalbant, B. (2010). Oğuz sözcüğünün kökeni üzerine yeni düşünceler. Türkbilig, 20, 47- 59.
• San, S. Ö. (1990). Gümüşhane kültür araştırmaları ve yöre ağızları. Ankara: Başbakanlık Basımevi.
• Sepetçioğlu, T. E. (2017). Etno tarih: Üç köy. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Şahin, H. (2007). Ocak. İslam Ansiklopedisi, C. 33, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Şahin, İ. (2009). Sancak, İslam Ansiklopedisi, C. 36, 97-99, İstanbul:Türkiye Diyanet Vakfı.
• Şahin, İ. (2015). Türk dilinde renk adı +mAn sistemi ve {mAn} ekinin kökenine dair. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(1), 45-68.
• Taneri, A. (1997). Han. İslam Ansiklopedisi, C. 15, 517-518, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tekin, O. (2009). Sikke. İslam Ansiklopedisi, C. 37, 179-184, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Tietze, A. (2009). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi lügati II. Cilt., Viyana: OAW.
• Türk, V. (2004). Sağ, on, sol sözleri ve kavram alanları. Türkbilig, 5(7),125-126.