CROWN MOTIF SEEN ON TURKISH FABRIC ART

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 46, 916 - 931, 23.06.2024

Ebru Çatalkaya Gök

https://doi.org/10.12981/mahder.1453194

Öz

Symbols have been used as a means of communication in almost every society since ancient times. The crown, which carries various symbolic meanings, is considered the most important indicator of sovereignty. It is possible to obtain information about the historical development of the crown from the crown examples that have some extant to the present day. The metal crown form continued from the Hun period to the Seljuk period, and in the Ottoman period it changed form and was replaced by turban. At the same time, this historical development can be observed in the crown depictions reflected in many branches of art such as rock paintings, sculptures, stone reliefs, murals, felt, miniatures, tiles and fabric surfaces. Depictions of the crown motif on the fabric surface are first seen on the human head in the Seljuk period. During the Ottoman period, it was interpreted separately, together with floral motifs, without having it on a human head.
In this study, it is aimed to examine the crown motif seen in Turkish fabrics. Screening method was used in the study. The research is limited to Turkish fabric samples from the XV and XVII centuries, where the crown motif is used. Data on eighteen fabric samples, which were available as a result of the research, are presented in tabular form. According to the chart, the period, fabric type, raw material, place of use and the development of the crown motif seen on the fabric surfaces were evaluated. The chart also includes drawings of the crown motif seen on the fabric surface. The historical development of the crown in the first stage of the research, the definition of the crown in the second stage, the characteristics of the crown motif examined in the third stage and the investigations and conclusions reached were evaluated in the fourth stage.

Anahtar Kelimeler

Traditional Turkish Arts, traditional fabric patterns, weaving, motif, crown

Etik Beyan

Ethics committee approval is not required.

Destekleyen Kurum

I did not receive support from any institution or organization.

TÜRK KUMAŞ SANATINDA GÖRÜLEN TAÇ MOTİFİ

Öz

Semboller antik çağlardan itibaren hemen her toplumda birer iletişim aracı olarak kullanılmışlardır. Çeşitlik sembolik anlamlar taşıyan taç, en çok hükümdarlık göstergesi olarak kabul edilmektedir. Günümüze somut olarak ulaşan taç örneklerinden tacın tarihi gelişimi hakkında bilgi edinmek mümkündür. Hun döneminden Selçuklu dönemine kadar metal taç formu devam etmiş, Osmanlı döneminde ise form değiştirerek yerini kavuğa bırakmıştır. Aynı zamanda kaya resimleri, heykeller, taş kabartmaları, duvar resimleri, keçe, minyatür, çini ve kumaş yüzeyleri gibi birçok sanat dalına yansıyan taç betimlemelerinden de bu tarihi gelişim izlenebilmektedir. Taç motifinin kumaş yüzeyindeki betimlemelerine ilk olarak Selçuklu döneminde insan başı üzerinde rastlanmaktadır. Osmanlı döneminde ise insan başı üzerinde olmadan ayrı olarak, bitkisel motifler ile birlikte yorumlanmıştır.
Bu çalışmada Türk kumaşlarında görülen taç motifinin incelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada tarama yöntemi kullanılmıştır. Araştırma taç motifinin görüldüğü XV. ve XVII. yüzyıla ait Türk kumaş örnekleri ile sınırlandırılmıştır. Yapılan araştırmalar sonucunda ulaşılabilen on sekiz kumaş örneği hakkındaki veriler çizelge halinde sunulmuştur. Çizelgeye göre kumaş yüzeylerinde görülen taç motifinin dönem, kumaş cinsi, hammadde, kullanım yeri ve taç motifinin gelişimi değerlendirilmiştir. Çizelgede ayrıca kumaş yüzeyinde görülen taç motifinin çizimlerine yer verilmiştir. Araştırmanın ilk aşamasında tacın tarihi gelişimi, ikinci aşamasında tacın tanımı, üçüncü aşamasında incelenen taç motifinin özellikleri, dördüncü aşamasında ise yapılan incelemeler ve ulaşılan bulgular değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Geleneksel Türk Sanatları, geleneksel kumaş desenleri, dokuma, motif, taç

Etik Beyan

Etik kurul belgesi gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Bir kurum ve kuruluştan destek almadım.

Kaynakça

• Altay, F. (1979). Kaftanlar. İstanbul: Yapı ve Kredi Bankası Kültür ve Sanat Müzesi.
• Aslanapa, O. (1984). Türk sanatı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Atasoy, N. vd. (2001). İpek: Osmanlı dokuma sanatı. İstanbul: TEB İletişim ve Yayıncılık
• Atasoy, N. (2005). Derviş çeyizi – Türkiye’de tarikat giyim kuşam tarihi.. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Ayverdi, İ. (2011). Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı.
• Bilgi, H. (2007). Osmanlı ipekli dokumaları çatma ve kemha. İstanbul: Mas Matbaacılık A.Ş.
• Cenkmen, E. (1948). Osmanlı sarayı kıyafetleri. İstanbul: Türkiye Basımevi.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2001). Göktürk sanatında dini nitelikli heykeller ve tasvirler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, 48(2000),95- 146.
• Dalsar, F. (1960). Türk sanayi ve ticaret tarihinde Bursa’da ipekçilik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Esin, E. (1978). İslamiyet’ten önceki Türk kültür tarihi ve İslam’a giriş. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Esin, E. (2003). Türklerde maddi kültürün oluşumu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Esin, E. (2004). Orta Asya’dan Osmanlıya Türk sanatında ikonografik motifler. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Genç, R. (1981). Karahanlı devlet teşkilatı. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gibson, C. (2009). Semboller nasıl okunur? Resimli sembol okuma rehberi. İstanbul: Yem Yayın
• Gürsu, N. (1988). Türk dokumacılık sanatı çağlar boyu desenler. İstanbul: Redhouse Yayınevi.
• Koçu, R. E. (2015). Türk giyim kumaş ve süslenme sözlüğü. İstanbul: Doğan Kitap, 2015.
• İndirkaş, Z. (1990). Türkler’de taç geleneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Lisans Tezi.
• İndirkaş, Z. (1991). Selçuklular’da taç geleneği. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 10, 39-46.
• İndirkaş, Z. (2002a). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türklerde taç geleneği. Türkler, Cilt 4 – Ortaçağ, 257-266, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• İndirkaş, Z. (2002b). Türkler’de hükümdar tacı geleneği. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri.
• Ögel, B. (1984). İslamiyetten önce Türk kültür tarihi - Orta Asya kaynak ve buluntulara göre. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önder, M. (1998). Antika ve eski eserler kılavuzu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Öz, T. (1946). Türk kumaş ve kadifeleri I - XIV-XVI. yüzyıl. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Öz, T. (1951). Türk kumaş ve kadifeleri II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri III. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Salman, F. (2010). Gaznelilerde giyim kuşam özellikleri. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 16, 111-126.
• Salman, F. (2011). Türk kumaş sanatı. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Sipahioğlu, O. (2012). Osmanlı sarayında İtalyan dokumaları ve Türk dokumalarına etkisi. VI. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Sempozyumu Bildiri Kitabı, 11-21 Eylül 2012, 597-602, Milano.
• Süslü, Ö.(2007). Tasvirlere göre Anadolu Selçuklu kıyafetleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Şemseddin Sami (2017). Kâmûs-ı Türkî (Latin harfleriyle). İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Tezcan, H. (2006). Osmanlı sarayının çocukları şehzadeler ve hanım sultanların yaşamları, giysileri. İstanbul: Aygaz Yayınları.
• Tezcan, H. (2017). Bursa’nın ipeklisi (tarihi, ticareti, pamukluları ve ipeklileriyle ünlü Bursa). Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi.
• Toparlı, R. (2000). Ahmet Vefik Paşa Lehce-i Osmânî. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.