TÜRK KÜLTÜRÜNDE BOYNUZ KÜLTÜ

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 46, 689 - 703, 23.06.2024

Turan Demir

https://doi.org/10.12981/mahder.1453582

Öz

İnsanoğlu ilk çağlardan itibaren kültürel değerlerini simgeleştirmiştir. İnançları ifade eden semboller mitolojik bağlamda kültleşen kavramların etrafında oluşmuştur. Kültler, farklı disiplinlerde farklı anlamlara gelir. Dini-mitolojik bağlamda kült, kutsal bir ögedir ve ona saygı duyulur. Mitik dönemde oluşan kültler, kültürel bir değer olarak toplumların içinde varlığını sürdürür. Boynuz, evrensel bir külttür ve tüm toplumların kültürlerinde hükümdarlık ve koruyuculuk sembolüdür. Türk kültüründe de önemli bir kült olan boynuz, hükümdarlık, koruyuculuk, bereket ve üreme işlevindedir. Evrensel bir kült olan boynuz, Türk kültüründe arkaik bir unsurdur ve üzerinde bugüne kadar herhangi bir çalışma yapılmamıştır. Boğa, dağ keçisi, koç ve geyik gibi hayvan sembolizmine bağlı kültlerinin özü kendilerinden ziyade boynuzlarıdır. Ağaç, dağ, at, taş, hayvan gibi evrensel kültler arasında sayabileceğimiz boynuz ile ilgili olarak bu çalışmada boynuzun Türk mitolojisindeki işlevinden hareketle, Türk destanları ve Türk halk inançlarındaki işlevi araştırılmıştır. Boynuzun kültürel değerlerimizdeki önemi bu çalışma ile ortaya çıkarılarak bundan sonra boynuz kültü ile ilgili yapılacak çalışmalara öncülük ve kaynaklık edecek olması önemli bir husustur.

Anahtar Kelimeler

Kült, Boynuz, Mit, Destan, Halk İnançları

THE CULT OF THE HORN IN TURKISH CULTURE

Öz

Human beings have symbolized their cultural values since the early ages. Symbols expressing beliefs were formed around concepts that became cultic in the mythological context. Cults mean different things in different disciplines. In a religious-mythological context, a cult is a sacred element and is revered. Cults formed during the mythic period continue to exist within societies as a cultural value. The horn is a universal cult and a symbol of sovereignty and protection in the cultures of all societies. The horn, which is also an important cult in Turkish culture, functions as a ruler, protector, fertility and reproduction. The horn, a universal cult, is an archaic element in Turkish culture and has not been studied to date. The essence of their cult, which is based on animal symbolism such as bull, mountain goat, ram and deer, is their horns rather than themselves. The position of the horn in Turkish mythology and its function in Turkish epics and Turkish folk beliefs were investigated in this study on the horn, which can be counted among universal cults such as tree, mountain, horse, stone and animal. It is an important issue that the importance of the horn in our cultural values will be revealed with this study and that it will lead and be a source for future studies on the cult of the horn.

Anahtar Kelimeler

Cult, Horn, Myth, Epic, Folk Beliefs

Kaynakça

• Çağlar Abiha, B. (2016). Geleneksel halk sanatında Şahmaran motifleri ve bu motiflerin dili. Folklor/Akademi Dergisi, 22(88), 99-116.
• Aça, M. (2009). Ergenlik: Cennete ikinci bir veda mı?. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 2 (3-4), 367-381.
• Aday, E. (2013). Kütahya ili türbe ve yatırları etrafında oluşan inanç ve uygulamalar. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Altın Yıldız, K. (2019). Kült ve kültür arasında: Yeni bir kült tanımlamasına doğru. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12(28), 1052-1068.
• And, M. (2012). Oyun ve bügü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Ashırkhanova, K. (2019). Kazakistan’da halk hekimliği. Niğde: Ömer Halis Demir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Ateş, M. (2001). Mitolojiler ve semboller. İstanbul: Milenyum Yayınları.
• Başhan, G. (2010). Kütahya-Simav ilçesindeki manevî halk inançlarının dinler tarihi açısından değerlendirilmesi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bayat, F. (2004). Uz-Guz-Oğuz kavim adının etimolojisi. Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 3, 71-77.
• Bayat, F. (2006). Ana hatlarıyla Türk şamanlığı. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2017). Türk mitolojik sistemi. C. 1, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Beydili, C. (2004). Türk mitolojisi ansiklopedik sözlüğü. (çev.: Eren Ercan), İstanbul: Yurt Kitap Yayınları.
• Egimbaeva, S. (2012). Kırgız destanları X. (akt.: Zekeriya Karadavut), Ankara: TDK Yayınları.
• Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. (çev.: Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Engin, A. (2019). Ordu yöresine ait halk inançlarının dinler tarihi açısından değerlendirilmesi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ergun, M.- Aça, A. (2004). Tıva kahramanlık destanları-1. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eyüboğlu, İ. Z. (1998). Anadolu ilaçları. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Jumadilova, M.- Alpısbayeva, K. vd. (2015). Kazak destanları X. (akt.: Ekrem Ayan), Ankara: TDK Yayınları
• Kalafat, Y. (2012). Altaylardan Anadolu'ya inanç göçü. Ankara: Berikan Yayınevi.
• Kasımova, F. (2016). Türk mitoloji metinlerinde, ilk inançlarda kadın (şaman, ecdad, demiurg gibi). Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın I, (ed.: Osman Köse), 80-87, Samsun: Canik Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kiyat, A. (2023). Kırgız halk hekimliği(Oş bölgesi). Çanakkale: Paradigma Akademi Yayınları.
• Köse, N. (2004). Kırgızların halk hekimliği ile ilgili bazı pratikler hakkında. Prof. Dr. Abdurrahman Güzel’e Armağan, (ed.: Celal Demir- Hayrettin Parlak Yıldız), 535-542, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Madiyarova, S. (2017). Karakalpak Türkleri halk kültürü tarihi. Ankara: Yıldırım Bayezit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Metin, G. (2018). Tuva-Türk destanlarında şekil değiştirmeler. Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Oğuz Güner, Y. - Oyman, N. R. (2017). Şaman giysi unsurları üzerlerinde kullanılan semboller. Electronic Turkish Studies, 12(13), 357-396.
• Ögel, B. (1993). Türk mitolojisi. C. 1, Ankara: TTK Yayınları.
• Örnek, S. V. (1971). Etnoloji sözlüğü. Ankara: DTCF Yayınları.
• Özpınar, B. (2023). Güney Sibirya Türk destanlarında mekân ve zaman sembolizmi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Roux, J. P. (2005). Orta Asya’da kutsal bitkiler ve hayvanlar. (çev.: Aykut Kazancıgil - Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Salt, A. (2010). Semboller. İstanbul: Ruh ve Madde Yayınları.
• Suleymanov, A. vd. (2014). Başkurt destanları 1. Ankara: TDK Yayınları
• Şimşek, F. (2017). Eskiçağ toplumlarında boğa algısı ve inancı. Journal of International Social Research, 10(52): 592-599.
• Tozlu, S. (2017). Çorum ili halk inançları ve halk hekimliği. Artvin: Çoruh Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tutar, K. (2021). Çivril ilçesinde halk hekimliği. Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Ünal, Ö. (2019). Hatay'ın Dörtyol ilçesinde halk hekimliği. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Yılmaz, O. (2010). Sanatın arketipi olarak anne imgesi. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 47-59.