THE PRAYER MOTIF IN THE TURKISH FOLKTALES

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 46, 1042 - 1069, 23.06.2024

Ebru Şenocak Leyla Yıldız Çağır

https://doi.org/10.12981/mahder.1456843

Öz

Culture, which appears as a reflection of collective consciousness, has affected societies in a wide range of ways. It has offered many areas of performance to humankind. One of these areas of performance is folk storytelling and cultural heritage. It ensured the transfer of our heritage to future generations. Turkish folk storytelling begins with epic and it extends to the novel, one of the cornerstones of modern culture. The formation and performance of folk stories, which are genres based on narration that reflect the socio-cultural structure and world view of the period in which they emerged by living in the oral tradition of the people, develop within the framework of certain rules in the tradition. Motifs, which appear as the smallest elements of stories, positively affect the development of the subject in the story, like the roots that feed the tree. The prayer motif, which generally reflects the material-spiritual culture, value judgments and beliefs of societies and is also the subject of folktales, nourishes and shapes the main subject in the stories.
In the study, it is mentioned how prayer, which is a spiritual cure for depression and despair and provides psychological support to the individual, takes place in Turkish folk tales, one of the narrative-based genres of folk literature, and at what stages it is used. Accordingly, the subject is; Prayers are made in two main subjects according to their purpose (to have a child, to get out of a difficult situation, to reunite with a lover, to heal, to pass through water, to gain victory, for the guidance of one's horse, for regret, to receive a response from one's lover, to gain the ability to be a lover, to resurrect, It is discussed under two subheadings: on marriage, for dying, for sustenance) and prayers of individuals (prayers of helper and protector types, prayers of parents, prayers made by someone else).

Anahtar Kelimeler

Folk stories, tradition, culture, prayer, motif.

TÜRK HALK HİKÂYELERİNDE DUA MOTİFİ

Öz

Kolektif bilincin yansıması olarak karşımıza çıkan kültür, toplumları geniş yelpazede etkilemiş, insanoğluna birçok icra alanı sunmuştur. Bu icra alanlarından biri de halk hikâyeciliği olup, kültürel mirasımızın gelecek nesillere aktarımını sağlamıştır. Türk halk hikâyeciliği, destanla başlayıp modern kültürün mihenk unsurlarından biri olan romana kadar uzanmaktadır. Halkın sözlü geleneğinde yaşayarak ortaya çıktıkları dönemin sosyo-kültürel yapısını ve dünyaya bakış açısını yansıtan anlatmaya dayalı türler olan halk hikâyelerinin oluşumu ve icrası gelenekte belli kurallar çerçevesinde gelişir. Hikâyelerin en küçük unsuru olarak karşımıza çıkan motifler, ağacı besleyen kökler gibi hikâyede konunun gelişimini olumlu yönde etkiler. Genel olarak toplumların maddi-manevi kültürünü, değer yargılarını, inançlarını yansıtan, halk anlatılarına da konu olan dua motifi, hikâyelerde ana konuyu besleyip şekillendirir.
Çalışmaya konu olan halk hikâyelerinde yer alan dua motifi; isteklerini dile getiren karakterlerin hangi sıkıntı, hangi problem ve zorluklarda duaya sığındıkları üzerinden tespit edilmeye çalışılmıştır. Karşılaşılan güçlüklüleri aşmada, duanın gerçekleşme noktasındaki payı irdelenmeye çalışılmıştır. Çalışmada buhranın ve umutsuzluğun manevi ilacı olan, bireye psikolojik açıdan destek sunan duanın, halk edebiyatının anlatmaya dayalı türlerinden birisi olan Türk halk hikâyelerinde, nasıl yer aldığına ve hangi aşamalarda kullanıldığına değinilmiştir. Buna göre konu; amacına göre dualar (çocuk sahibi olmak için, zor durumdan kurtulmak için, sevgiliye kavuşmak için, iyileştirmek için, sudan geçmek için, zafer kazanmak için, atının yol göstermesi için, pişmanlık üzerine, sevgiliden karşılık görmek için, âşıklık yeteneği kazanmak için, diriltmek için, evlilik üzerine, ölmek için, rızık için ) ve kişilerin duaları (yardımcı ve koruyucu tiplerin duaları, anne baba duası, başkası tarafından edilen dua) olmak üzere iki alt başlık altında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Halk hikâyeleri, gelenek, kültür, dua, motif.

Kaynakça

• Akkaş, S. (1999). Derdiyok ile Zülfisiyah hikâyesi üzerine mukayeseli bir araştırma. Niğde: Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Alptekin, A. B. (1997). Halk hikâyelerinin motif yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alptekin, A.B. (1999). Kirmanşah hikâyesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Binyazar, A. (2018). Dede Korkut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Boratav, P.N. (2002). Türk halk bilimi II 100 soruda Türk folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Cemiloğlu, M. - Türkmen, F. (2009). Âşık Şevki Halıcı’dan derlenen halk hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cemiloğlu, M. - Türkmen, F. (2016). Âşık Mevlüt İhsanî’den derlenen halk hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cilacı, O. (1994). Dua. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, 529-530, İstanbul: TDV Yayınları. Çetindağ Süme, G. (2015). Halk anlatılarında “olağanüstü biçimde hamile kalma” motifi üzerine bir değerlendirme. International Journal of Eurasia Social Sciences, 6(20), 135-151.
• Çetinoğlu, O. (2019). Duâ huzura açılan kapılar. İstanbul: Bilgeoğuz Yayınları.
• Duymaz, A. (2001). Kerem ile Aslı üzerine mukayeseli bir araştırma. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Elmalılı Yazır, M.H. (2012). Kur’ân-ı Kerim ve meâli. İstanbul: Aktifnet Dağıtım Yayın.
• Gökyay, O. Ş. (1976). Dede Korkut hikâyeleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Kaya, D. (1987). Mahmut ile Nigâr hikâyesi üzerine karşılaştırmalı bir araştırma. Sivas.
• Kaya, D. - Koz, S. (2000). Halk hikâyeleri I. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Keskin, A. (2018). Türk kültüründe alkışlar (dualar/iyi dilekler) ve kargışlar (beddualar/kötü dilekler): Metin ve bağlam merkezli bir inceleme. İzmir: Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmış Doktora Tezi.
• Kimter, N. (2002). Dinî inanç ve ibadet ve duanın umutsuzlukla ilişkisi üzerine. Gençlik, Din ve Değerler Psikolojisi, (ed. Hayati Hökelekli), Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• Sakaoğlu, S. vd. (1999). Meddah Behçet Mahir’in bütün hikâyeleri I- II. Anlara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Şenocak, E. (2000). Leylâ ile Mecnûn hikâyesi üzerine mukayeseli bir araştırma. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi,
• Şimşek, E. (1987). Arzu ile Kamber hikâyesi üzerinde mukayeseli bir araştırma. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Şimşek, E. (1997). Halk anlatmalarında sandığa koyarak denize atma motifi üzerine. Millî Folklor, 5(36), 34-41.
• Şimşek, E. (2008). Ölümsüzlük ilâcı elma. Turkish Studies, 3(5), 193-204.
• Türkmen, F. (1998). Tahir ile Zühre (inceleme-metin). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları. Türkmen, F. vd. (2020). Âşık Şeref Taşlıova halk hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yılmaz, T. (2011). Âşıklardan halk hikâyeleri I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.