THE SYMBOLIC MEANINGS OF THE CHITF-HEADED EAGLE MOTIF AND ITS USE IN TEXTILES

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 46, 951 - 969, 23.06.2024

Elif Tuğçe Tecir

https://doi.org/10.12981/mahder.1465432

Öz

Throughout their cultural history, societies have depicted many things they saw from nature and their environment and attributed symbolic meanings to them. These depictions were developed in societies living with nomadic-steppe culture, with a strong animal cult, and works were produced in many fields from architecture to handicrafts. The double-headed eagle motif, dating back to Central Asia and Mesopotamia, draws attention with its use in different geographies and cultures and is still used today. The double-headed eagle depiction is derived from eagle and is used with the same meanings. This motif, which is directly attributed to the Seljuks without sufficient questioning, is, on the contrary, also seen in the centuries before the Seljuks. The imaginary entity adopted by almost every civilization has turned into a common value and has been passed on from generation to generation, gaining a national identity. In textile arts; This motif has become widespread in different cultures due to its use in products that are easy to carry and have commercial value, such as woven fabrics, carpets, rugs, clothing ornaments and textile accessories. Within the scope of the study, the iconography of the double-headed eagle motif seen on textile arts, woven fabric and carpet samples, the composition setup and motif variety in woven fabrics are detailed with technical drawings. The place of the double-headed eagle motif in textile arts, its examples and depiction features were researched and nine fabric images were examined. Motifs in carpet weavings were examined through five examples. The diversity of motifs is explained with technical drawings through a total of 14 examples. The findings of the double-headed eagle motif on fabric and carpet weavings were evaluated in the conclusion section.

Anahtar Kelimeler

Symbol, double-headed eagle, motif, weaving

ÇİFT BAŞLI KARTAL MOTİFİNİN SEMBOLİK ANLAMLARI VE TEKSTİLLERDE KULLANIMI

Öz

Toplumlar kendi kültür tarihleri içerisinde doğadan ve çevrelerinden gördükleri birçok şeyi tasvir edip, bunlara sembolik anlamlar yüklemişlerdir. Bu tasvirler, göçebe-bozkır kültürü ile yaşayan toplumlarda, güçlü bir hayvan kültü ile geliştirilmiş ve mimariden, el sanatlarına birçok alanda eserler verilmiştir. Çift başlı kartal motifi, Orta Asya ve Mezopotamya’ya dayanan, farklı coğrafyalarda ve farklı kültürlerde yer edinerek halen günümüzde kullanılması ile dikkat çekmektedir. Çift başlı kartal tasviri, kartaldan türetilmiş ve aynı anlamlar ile kullanılmıştır. Yeterince sorgulanmadan, doğrudan Selçuklulara atfedilen bu motif, aksine Selçuklulardan önceki yüzyıllarda da görülmektedir. Neredeyse her uygarlığın benimsediği hayali varlık, ortak değere dönüşerek nesilden nesile taşınarak, milli bir kimlik kazanmıştır. Tekstil sanatlarında; içinde dokuma kumaş, halı, kilim, giysi süsleri tekstil aksesuarları gibi taşınması rahat, kolay ve ticari değere sahip ürünlerde kullanılması nedeniyle, bu motifin, farklı kültürlere geçişinde yaygınlık sağlanmıştır. Çalışma kapsamında, çift başlı kartal motifinin tekstil sanatları, dokuma kumaş ve halı örnekleri üzerinde görülen ikonografisi, dokuma kumaşlardaki kompozisyon kurgusu ve motif çeşitliği teknik çizimler ile detaylandırılmıştır. Çift başlı kartal motifinin tekstil sanatlarındaki yeri, örnekleri, tasvir özellikleri araştırılmış olup sekiz adet kumaş görseli üzerinden incelemeler yapılmıştır. Halı dokumalarında beş adet örnek üzerinden motif incelenmiştir. Toplamda 13 örnek üzerinden motif çeşitliliği teknik çizimleri ile açıklanmıştır. Çift başlı kartal motifinin kumaş ve halı dokumaları üzerindeki bulguları sonuç bölümünde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sembol, çift başlı kartal, motif, tekstil, dokuma

Kaynakça

• Alsan, Ş. S. (2010). Türk sanatında çift başlı kartal figürü ve Türk mimari süsleme sanatlarında uygulanması. IV. Uluslararası Türk Kültürü ile Sanatları Kongresi/Sanat Etkinlikleri, 81-88, Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Alsan, Ş. S. (2017). Türk mimari süsleme sanatında ikonografik figürler. Ankara: Gece.
• Aslanapa, O. (1987). Türk halı sanatı’nın bin yılı. İstanbul: Eren.
• Ateş, M. (2012). Mitolojiler ve semboller-ana tanrıça ve doğurganlık sembolleri. İstanbul: Milenyum.
• Balcı, N. (2012). Türk halı sanatında mitolojik kaynaklı bazı motifler, Ariş Dergisi, 8, 48-50.
• Bittel, K. vd. (1941). Yazılıkaya. Architectur, felsbilder inschriften und kleinfunde. Leipzig: Zeller.
• Çelik, A. (2010). Niğde Sungurbey Camii’nde bulunmuş olan “çift başlı kartal figürlü halı” üzerine düşünceler. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 9, 45-59.
• Çiloğlu, H. (1999), Nevşehir, Niğde, Konya yöresi halılarında kompozisyon özelliklerinin incelenmesi. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 10 (28), 95-99.
• Çoruhlu, Y. (1993). Türk dünyası araştırmaları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Çoruhlu, Y. (2014). Türk sanatında hayvan sembolizmi I. İstanbul: Ötüken.
• Durul, Y. (1957). Türkmen, Yürük, Afşar halı ve kilim motifleri üzerine araştırma. Türk Etnografya Dergisi, 2, 65-66.
• Erkan, G. (2016). Çift başlı kartal ve Selçuklular. USAD Dergisi, 5, 117-141.
• Ersoy, N. (2017). Semboller ve yorumları. İstanbul: Dönence Yayınları.
• Flemming E. (1957). Das textilewerk: Gewebe von der Spatantike bis zum Anfang des 19. Jahrhunderts einschliesslich Ostasiends un Perus. Tubingen: Ernst Wasmuth.
• Gürsu, N. (1988). Türk dokumacılık sanatı: Çağlar boyu desenler. İstanbul: Redhouse. Gökhan, H. (2009). Günlük hayatımızı dünyamızı değiştiren etkileyen belirleyen yön veren semboller. İstanbul: Dharma.
• Kudar, M. S. (2004). Muatazmayinşatürta: Mitoloji-efsane-obje-takı ve sembol evrimi M.Ö.70.000- M.S 2004. Balıkesir: Tahtakuşlar Köyü Özel Etnografya Galerisi.
• Kılıç, S. (2022). Niğde müzesi teşhir salonu ve deposunda bulunan halı örnekleri. Journal of Arts, 5 (4), 201-212.
• Dede Kodaman, M. (2005). Orta Asya’dan Britanya’ya uçan bir kuş: Çift başlı kartal. Kocaeli: Halk Kültürlerini Koruma-Yaşatma ve Geleceğe Aktarma Uluslararası Sempozyumu Bildirileri, Poster No: 19. Mülayim, S. (1999). Değişimin tanıkları: Orta çağ Türk sanatında süsleme ve ikonografi. İstanbul: Kaknüs.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi. C. I, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öney, G. (2004). Büyük Selçuklu seramik sanatında resim programı ve gelişen figür üslubu. Sanat Tarihi Dergisi, XIII(1), 61-67.
• Özcan, R. (2020). Antik çağdan günümüze çift başlı kartal: Anlamı, yorumu ve propagandası. Arkhaia Anatolika Dergisi, 3, 98-118.
• Salman, F. (2011). Türk kumaş sanatı. Erzurum: Atatürk Güzel Sanatlar Fakültesi.
• Sabahi, T. (1999). The eagle and the serpanti the phoenix and the dragon. Oriental Carpet and Textile Studies, V (1), 137-144.
• Scott, P. (1993). The book of silk. London: Thames and Hudson.
• Tez, Z. (2008). Mitolojinin kültürel tarihi-doğu ve İslam mitolojisi mitolojik söylenceler. İstanbul: Doruk.
• Türkmen, N. (2001). Orta Asya Türkmen halıları ile tarihi Anadolu-Türk halılarının ortak özellikleri. İstanbul: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Uykur, R. (2013). Artuklu Türkmenleri’nin sikkelerinde mitolojik bir yaratık: Çift başlı kartal. Selevcia Ad Calycadnvm Dergisi, 3, 145-158.
• Uzgidim, G. (2017). Türk dokuma sanatında çift başlı kartal figürü. Sanat ve Tasarım Dergisi, 19, 2217-228.
• Vural, F. (1997). Anadolu’da Hayvan Sembolleri. Türkiyemiz Kültür ve Sanat Dergisi, 27 (81), 7-15.
• Yetkin, Ş. (1974). Türk Halı Sanatı. İstanbul: İş Bankası Kültür.