TOPLUMSAL BELLEĞİN İNŞASINDA BİR HATIRLA(T)MA PRATİĞİ OLARAK BİLGİ YARIŞMALARI: 15 TEMMUZ BİLGİ YARIŞMASI ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 47, 1293 - 1326, 23.09.2024

Rabia Zamur Tuncer

https://doi.org/10.12981/mahder.1475235

Öz

15 Temmuz 2016 darbe girişimi oldukça fazla can kaybına sebep olmuş, gündelik hayat pratiklerini etkilemiş, siyasal iktidar tarafından yeni bir toplumsal bellek inşasının gerekliliğini vurgulayan bir yaklaşım, üretim ve alımlama süreci başlatmış ve kısa sürede birçok farklı hatırla(t)ma figürünün görünür kılınmasını sağlamıştır. 15 Temmuz darbe girişiminin ardından, toplumsal belleğin kültürel öğeleri ve hatırlamanın somutlandığı kodlar Türkiye’nin farklı illerinde inşa edilen anıtlar, metinler, imgeler, hafıza mekânları aracılığıyla yeniden üretilmiş ve bir hatırla(t)ma figürü olarak dolaşıma girmiştir. Bu odak noktasından yola çıkan çalışma kapsamında, geçmişi hatırlamanın bir yolu olarak inşa edilen figürlerden biri olarak kabul edilen bilgi yarışmalarının, belleğin inşasıyla nasıl ilişkilendiğinin ve toplumsal bellek kaybolup giderken bizzat varlıklarıyla belleği canlı tutma işlevini yerine getirmeye nasıl bir katkıda bulunabileceğinin 15 Temmuz Bilgi Yarışması adlı mobil uygulamada yer alan sorular üzerinden tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Söz konusu amaç doğrultusunda, nitel araştırma desenlerinden bütüncül tek durum çalışma deseni kapsamında, bilgi yarışmasında yer alan sorularda 15 Temmuz 2016 tarihli darbe girişimine ilişkinin bilginin nasıl ve hangi temalarda tanımlandığı, kullanılan dilin özellikleri incelenmiştir. Çalışma sonucunda, toplumsal belleğin belirli bir bağlamda inşası için hatırla(t)ma figürlerinin ön plana çıkarıldığı ve 15 Temmuz’un belirli kişiler, yer, zaman, nesneler ve sözcükler özelinde canlı tutulmaya çalışıldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal Bellek, Hatırlama, Hatırlatma, Hatırlama Figürleri, 15 Temmuz Darbe Girişimi

QUIZZES AS A REMEMBRANCE PRACTICE IN THE CONSTRUCTION OF SOCIAL MEMORY: THE CASE OF THE JULY 15TH QUIZ

Öz

The coup attempt on July 15, 2016, resulted in a high death toll, disrupted daily routines, and started a process of approach, production, and reception that highlighted the need for the political power to create a new social memory and made numerous figures of remembrance visible quickly. Following the coup attempt on July 15th, monuments, writings, images, and memory spaces were built throughout Türkiye's towns and distributed as symbols of remembrance, reproducing the cultural aspects of social memory and the codes that contain remembrance. Based on this focal point, the study employs the questions from the July 15th Quiz mobile application to explore how quizzes, which are acknowledged as one of the figures constructed as a way of remembering the past, are associated with the construction of memory and how they can fulfill the function of keeping memory alive with their very existence while social memory is fading away. In line with this purpose, one of the qualitative research designs, the holistic single case study design, was employed to analyze how and in which themes the information about the coup attempt on July 15, 2016 was defined and the characteristics of the language used in the questions in the quiz The study's findings revealed that, in a particular setting, figures of remembrance were prioritized for the production of social memory, and efforts were made to preserve July 15th in terms of specific individuals, locations, events, things, and language.

Anahtar Kelimeler

Social Memory, Remembrance, Reminding, Figures of Remembrance, July 15th Coup Attempt

Kaynakça

• Akçam, T. (2003). Türk ulusal kimliği üzerine bazı tezler. (ed.: T. Bora - M. Gülktekingil), Modern Türkiye'de Siyasi Düşünce Cilt 4 / Milliyetçilik, 53-62, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Alkan, H. (2016). 15 Temmuz’u anlamak: Parametreler ve sonuçlar. Bilig Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 79, 253-272.
• Alturk, H. (2020). Arap dünyasının gözünden 15 Temmuz darbe girişimi. İçtimaiyat, 4 (15 Temmuz Özel Sayısı), 44-63.
• Arslan, S. - Uludağ, Z. (2020). Dilde mekânı (yeniden) kurgulamak: Yer isimleri, kolektif bellek ve ideoloji. İdealkent, 11(31), 1422-1455.
• Assmann, J. (2015). Kültürel bellek eski yüksek kültürlerde yazı, hatırlama ve politik kimlik. (çev.: A. Tekin), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atasaral, G. D. (2019). Televizyon ekranlarından mobil uygulamalara yarışma programları: “Hadi” bilgi yarışması üzerine bir inceleme. İstanbul: Doğuş Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Auge, M. (2019). Unutma biçimleri. (çev.: M. Sert), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Azaryahu, M. (1992). The purge of bismarck and saladin: The renaming of streets in East Berlin and Haifa, a comparative study in culture-planning, Poetics Today, 13:2, 351-367.
• Başaran İnce, GÖ. (2010). Toplumsal hatırlama/unutma sürecinde basın: Kolektif siyasi belleğimizdeki cumhuriyet tasavvuru. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Berger, J. (2018). Görme biçimleri. (Çev. Y. Salman), İstanbul: Metis Yayınları.
• Bilgin, N. (2007). Kimlik inşası. Ankara: Aşina Kitaplar.
• Bilgin, N. (2013). Tarih ve kolektif bellek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık:
• Bölükbaşı, Y. Z. (2019). 15 Temmuz darbe girişiminin milliyetçi söyleme etkisi: Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Yenikapı mitinginde yaptığı konuşmanın analizi. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(Özel Sayı), 125-146.
• Braudel, F. (2008). Akdeniz: Tarih, mekân, insanlar ve miras. (çev.: N. Erkurt - A. Derman), İstanbul: Metis Yayınları.
• Braun, V. - Clarke, V. (2006). Using thematic analysis İn psychology. Qualitative Research In Psychology, 3(2), 77-101.
• Buyurgan, S. - Karaaziz Şener, D. (2023). Contemporary exhibition methods İn museums: The case of the Turkish Isbank museum of economic ındependence. Journal of International Museum Education, 5(1), 31-53. Coman, A. -Hirst, W. (2015). Social identity and socially shared retrieval-induced forgetting: The effects of group membership. Journal of Experimental Psychology: General, 144(4), 717–722.
• Connerton, P. (2019). Toplumlar nasıl anımsar? (çev.: A. Şenel), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Creswell, J. W. - Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory Into Practice, 39(3), 124-130.
• Çalgüner Kılınç, E. (2023). Bir medya gösterisi olarak bilgi yarışmaları: “Kim Milyoner Olmak İster” programı örneği. İNİF E- Dergi, 8(2), 10-31.
• Çetin, İ. (2018). Bir kültürel bellek mekânı olarak ninnilerde militarist kültürün aktarımı. (derl.: N. Gürkan Pazarcı), Kültürel Belleğe Yolculuk, 120-141, Ankara: Epos Yayınları.
• Çevik, M. (2016). Sözlü, yazılı ve elektronik kültür ortamlarında bilmeceden bulmaca ve bilgi yarışmasına dönüşüm. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Folklor Edebiyat, 22(86), 109-126.
• Danışan Artan, E. (2022). Unutma, anımsama, yok sayma ve pazarlık üzerine: Anıtsal bir heykel olarak Barış Kızı heykeli. Kadın/Woman 2000, 23(2), 33-48.
• Demir, S. T. - Çağlar, İ. (2017). FETÖ’nün ve 15 Temmuz darbe girişiminin iletişim stratejisi. Ankara: SETA Yayınları. Doyuran, L. (2018). Tarih içerikli televizyon dizileri ve belgeselleri üzerinden kolektif belleğin inşası. İstanbul: Cinius yayınları.
• Draaisma, D. (2015). Unutmanın kitabı rüyalarımızı neden hemen unuturuz, anılarımız neden sürekli değişir? (çev.: D. Muradoğlu), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Duman, M. Z. (2016). 15 Temmuz askeri darbe girişiminin sosyolojik okuması. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 13(49), 103-118.
• Dursun, O. - Evirgen, D. (2014). Bilginin popüler kültür-popüler kültürün bilgi aracı olarak kullanıldığı bir alan: Yarışma programları. Global Media Journal, 4(8), 125-153.
• Erdem, P. (2018). Yeni medya ve bellek: Kent gençliği üzerine bir alan araştırması. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Ertem, A. V. (2022). Fetullah Gülen’in söylemlerinde 15 Temmuz darbe girişiminin izleri. Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi, 8(17), 190-207.
• Ferron, M. - Massa, P. (2014). Beyond the encyclopedia: Collective memories in Wikipedia. Memory Studies, 7(1), 22-45.
• Geçer, E. (2018). Gerçekliğin paradoksal yenilgisi: Televizyon yarışmalarına. TRT Akdemi, 3(6), 502-519.
• Halbwachs, M. (2016). Hafızanın toplumsal çerçeveleri. (çev.: B. Uçar), İstanbul: Heretik Yayınları.
• Halbwachs, M. (2017). Kolektif hafıza. (çev.: Banu Barış), İstanbul: Heretik Yayınları.
• Hendric, B. (2014). Mario Levi ve Mıgırdiç Margosyan’da yemek hatırlama ve hatırlama yemekleri. Nasıl Hatırlıyoruz? Türkiye’de Bellek Çalışmaları, (ed.: L. Neyzi). 91-120, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Hoerschelmann, O. (2006). Rules of the game: Quiz shows and American culture. New York: State University of New York Press.
• İğde, M. E. (2019). Mobil bilgi yarışmalarının kullanımları üzerine görgül bir çalışma: Hadi bilgi yarışması örneği. NOSYON: Uluslararası Toplum Ve Kültür Çalışmaları Dergisi, 3, 66-79.
• Karaarslan, F. (2019). Toplumsal hafıza hatırlamanın ve unutmanın sosyolojisi. İstanbul: Ketebe Yayınevi.
• Karagöl, E. T. (2016). 15 Temmuz darbe girişimi ve Türkiye ekonomisi. Ankara: SETA Perspektif.
• Karaman, S. (2023). Türkiye’de basının darbelerle imtihanı. Çanakkale: Paradigma Akademi.
• Kiger, M.E. - Varpio, L. (2020) Thematic analysis of qualitative data: AMEE Guide No. 131, Medical Teacher, 42 (8), 846-854.
• Melek, G. - Toker, H. (2017). Şiddet, demokrasi ve terör bağlamında ana akım medyanın analizi: 15 Temmuz darbe girişimi. Erciyes İletişim Dergisi, 5(1), 222-234.
• Meral, F. E. - Çelen Öztürk, A. (2023). Kentin imgelenebilirliğide kamusal alanda yer alan heykellerin etkisi: Eskişehir örneği. Sanat&Tasarım Dergisi, 13 (1), 308-325.
• Merriam, S. B. - Bass, J. (2013). Nitel araştırma yöntemleri. (çev.: Sedat Yüksel vd.), Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Nora, P. (2006). Hafıza mekânları. (çev.: M. E. Özcan), İstanbul: Dost Kitabevi Yayınları.
• Olick, J. K. (2014). Kolektif bellek: İki farklı kültür. Moment Dergi Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 1(2), 175-211.
• Özdil, Y. (2018). Türk demokrasisi, FETÖ ve 15 Temmuz süreci. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 Temmuz ve Türkiye Demokrasisi Özel Sayısı, 43-62.
• Öztürkçü, İ. (2023). Adına heykel dikilen edebiyatçılar ve ikonik bir tartışma örneği: “Kimin Heykelini Dikmeliyiz?” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö13), 416-437.
• Páez, D. vd. (2008). “Remembering” World War II And willingness to fight: Socio-cultural factors in the social representation of historical warfare across 22 societies. Journal of Cross Cultural Psychology, 39, 373-380.
• Roediger, H. L. - Wertsch, J. V. (2008). Creating a new discipline of memory studies. Memory Studies, 1(1), 5-17.
• Salbacak, H. (2004). Küresel kültür ve Türkiye televı̇zyonlarında bı̇lgı̇ yarışmaları: “En Zayıf Halka” ve “Kı̇m 500 Mı̇lyar İster”. Ankara: Ankara Ünı̇versı̇tesi Sosyal Bı̇lı̇mler Enstı̇tüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Satır, M. E. (2019). Bilginin seyirlik hale dönüştürülmesi ve Kim Milyoner Olmak İster programı özelinde bilgi yarışmaları üzerine bir inceleme. Kritik İletişim Çalışmaları Dergisi, 1(1), 31-42.
• Schudson, M. (2007). Kolektif bellekte çarpıtma dinamikleri. Bellek: Öncesiz, Sonrasız, Cogito, 50, 179-199.
• Susam, A. (2015). Toplumsal bellek ve belgesel sinema. İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Stone, C. B. - Jay, A. C. (2019). From the individual to the collective: The emergence of a psychological approach to collective memory. Applied Cognitive Psychology, 33(4), 504-515.
• Tekin, F. (2024). Kolektif belleğin mekâna yerleştirilmesi: Kelime müzesi örneği. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (38), 887-907.
• Tok, A. (2022). ABD basınında Türkiye'deki darbeler. İstanbul: Ötüken.
• Traverso, E. (2009). Geçmişi kullanma kılavuzu tarih, bellek, politika. (çev.: I. Ergüden), İstanbul: Versus Kitap.
• Tuğrul, S. (2014). AVM’li hatırlama ve unutma…, Moment Dergi Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 1(2), 16-33.
• Tural, A. (2024). Kültür aktarımı bağlamında hafıza mekânlarına bakış. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 38, 788-804.
• Turşak, R. (2020). Geleneksel medyadan yeni medyaya geçiş sürecinde değişen yarışma programları: “Hadi” uygulaması örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Üzümcü, A. (2022). 28 Şubat süreci, e-Muhtıra ve 15 Temmuz Fetö darbe girişiminin ekonomi-politik analizi. ESAM Ekonomik Ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(1), 74-121.
• Vaismoradi, M. vd. (2013). Content analysis and thematic analysis: Implications for conducting a qualitative descriptive study. Nursing And Health Sciences, 15(3), 398-405.
• Vico, G. (2007). Yeni bilim. (çev.: S. Önal), Ankara: Doğu Batı Yayıncılık.
• Weinberg, M. vd. (2012). Reactions of civilians exposed to terrorism and war trauma in Israel: The role of ıntra and ınterpersonal factors. Advances İn Psychology Research, 94, 1-53.
• Wertsch, J.V. (2002). Voices of collective remembering. New York: Cambridge University Press.
• Wertsch, J. V. (2015). Kolektif bellek. Zihinde ve Kültürde Bellek, (ed.: P. Boyer - J. V. Wertsch), (çev.: Yonca Aşçı Dalar), 149-174, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Winter, J. (2015). Tarihçiler ve bellek mekânları. (ed.: P. Boyer-J. V. Wertsch), Zihinde ve Kültürde Bellek, 321-345, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yardım, M. - Koyuncu, A. A. (2022). 15 Temmuz darbe girişiminde iletişim araçlarının rolü ve yabancı basın. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10 (2), 653-664.
• Yaylagül, L. (2016). Kitle iletişim kuramları. Ankara: Dipnot Yayınları.
• Yıldırım, A. - Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. İstanbul: Seçkin Yayıncılık.
• Zamur Tuncer, R. (2023). 15 Temmuz darbe girişimi ve toplumsal belleğin hafıza mekânları. Ankara: Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı Yayınları.
• Zengin, M. H. (2023). Ortak hüzün Sarıkamış kardan anıt heykel ve anma geleneği. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16(44), 2044-2062.