HALK ANLATILARININ DİNÎ DEĞERLER VE KAİDELER AKTARIMINDAKİ ROLÜ

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 48, 1894 - 1912, 26.12.2024

Yusuf Kenan Bezgin

https://doi.org/10.12981/mahder.1509307

Öz

ÖZ: Bir milletin referans kaynağı olan sözlü kültür ürünleri sadece millete ait somut unsurları aktarmakla kalmaz aynı zamanda bu unsurları toplumsal, tarihsel, dinî ve kültürel bağlamda birbirine bağlayarak milletin ortak hafızasını da zenginleştirir. Dolayısıyla destan, efsane, halk hikâyesi, masal, fıkra vb. halk anlatıları, sözlü kültürün taşıyıcıları olarak bir milletin kolektif belleğini oluşturur. Diğer yandan sözlü kültür ürünleri, milletin ortak deneyimleri ve değerleri paylaşmalarını sağlayarak toplumsal bir bağ kurar. Bu bağ içerisinde bilhassa dinî değerleri içeren anlatılar, peygamber kıssaları, meleklerin varlığı, ibadet etmenin önemi gibi konulara değinerek ortak bir ahlaki çerçeve oluşturur. Çalışmada, W. Bascom’ nun toplumdaki halk bilimi olgusunun devamlılığı açıklamak adına ortaya koyduğu folklorun dört işlevinden üçüncüsü olan “eğitim” işlevinden hareketle, geleneğin yazılı hâle getirilerek toplandığı halk anlatılarının (destan, efsane, halk hikâyesi, masal ve fıkra) dinin yorumlanmasında, öğretilmesinde ve iletilmesinde nasıl bir rol oynadığı değerlendirilmiştir. Halk anlatılarının İslam dininin temel inanç ve esaslarını, ibadet şekillerini hem öğretmede hem de sonraki kuşaklara aktarmada önemli bir işleve sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu anlamda çalışma, halk anlatılarının dinî değerleri canlı tutma, ibadete teşvik etme ve toplumda dinî bilinci güçlendirmede, etkili bir araç olarak işlev gördüğünü vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din, Halk Anlatıları, İşlev, Dinî Değerler ve Kaideler Aktarımı.

Etik Beyan

Yoktur

Destekleyen Kurum

yoktur

Teşekkür

yoktur

THE ROLE OF FOLK NARRATIVES IN CONVEYING RELIGIOUS VALUES AND PRINCIPLES

Öz

ÖZ: Bir milletin referans kaynağı olan sözlü kültür ürünleri sadece millete ait somut unsurları aktarmakla kalmaz aynı zamanda bu unsurları toplumsal, tarihsel, dinî ve kültürel bağlamda birbirine bağlayarak milletin ortak hafızasını da zenginleştirir. Dolayısıyla destan, efsane, halk hikâyesi, masal, fıkra vb. halk anlatıları, sözlü kültürün taşıyıcıları olarak bir milletin kolektif belleğini oluşturur. Diğer yandan sözlü kültür ürünleri, milletin ortak deneyimleri ve değerleri paylaşmalarını sağlayarak toplumsal bir bağ kurar. Bu bağ içerisinde bilhassa dinî değerleri içeren anlatılar, peygamber kıssaları, meleklerin varlığı, ibadet etmenin önemi gibi konulara değinerek ortak bir ahlaki çerçeve oluşturur. Çalışmada, W. Bascom’ nun toplumdaki halk bilimi olgusunun devamlılığı açıklamak adına ortaya koyduğu folklorun dört işlevinden üçüncüsü olan “eğitim” işlevinden hareketle, geleneğin yazılı hâle getirilerek toplandığı halk anlatılarının (destan, efsane, halk hikâyesi, masal ve fıkra) dinin yorumlanmasında, öğretilmesinde ve iletilmesinde nasıl bir rol oynadığı değerlendirilmiştir. Halk anlatılarının İslam dininin temel inanç ve esaslarını, ibadet şekillerini hem öğretmede hem de sonraki kuşaklara aktarmada önemli bir işleve sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu anlamda çalışma, halk anlatılarının dinî değerleri canlı tutma, ibadete teşvik etme ve toplumda dinî bilinci güçlendirmede, etkili bir araç olarak işlev gördüğünü vurgulamaktadır

Anahtar Kelimeler

Religion, Folk Narratives, Function, Transmission of Religious Values and Principles.

Kaynakça

• Akbey, Kübra (2006). Bir ramazan masalı. Şebnem Dergisi. 20. 16-17.
• Akmataliyev, A., - Kadırmambetova, A. (2009). Kırgız destanları 7/Boston destanı. (çev.: Naciye Yıldız), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Arslan, M. (2004). Kültürel bağlamda din. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IV (1), 189-205.
• Atnur, G. (2002). Başkurt ve Tatar efsaneleri üzerine karşılaştırmalı motif çalışması. Erzurum: Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Bascom, W. (2005). Folklorun dört işlevi. (çev.: Ferya Çalış), Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, (ed..: M. Öcal Oğuz-Selcan Gürçayır), 71-86, Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Bayhan, Alim (2024). Hikâye okumanın öğrencilerin bilişsel ve duyuşsal gelişimlerine etkilerinin değerler eğitimi açısından incelenmesi: Mustafa Kutlu örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Boratav, P. N. (2008). Az gittik uz gittik. Ankara: İmge Kitapevi.
• Boratav, P. N. (2018). Nasreddin Hoca. İzmir: Islık Yayınları.
• Bunsuz, H. (2021). Sözlü kültür geleneğinde İslami unsurlar. Konya: Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Doktora Tezi.
• Certel, Hüseyin (1999). Dini hayatta ibadetin yeri ve önemi. Dini Araştırmalar Dergisi. 2, 209-222.
• Çelebi, S. Burhaneddin (2013). Letâif-i Nasrettin Hoca. (Haz.: Fikret Türkmen). İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2021). Türk halk kültüründe memoratlar ve halk inançları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Demir, N. - Erdem, M. D. (2006). Battal-nâme. Ankara: Hece Yayınları.
• Demir, N. (2020). Danişmendname. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Ebü’l-Hayr-ı Rûmî (1987). Saltuk-nâme-I. (hzl.: Şükrü Haluk Akalın), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ebü’l-Hayr-ı Rûmî. (1990). Saltuk-nâme-III. (hzl.: Şükrü Haluk Akalın), Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ellul, J. (2021). Sözün düşüşü. (çev.: Hüsamettin Arslan), İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Ergin, M. (2021). Dede Korkut kitabı 1-2. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Göde, H. A. (2002). Isparta efsaneleri üzerine bir araştırma. Konya: Konya Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gökalp, M. (1985). Mahiri ile Mahitaban hikâyesi. İstanbul: Mehtap Yayınları.
• Güngör, Erol (2010). Değerler psikolojisi üzerinde araştırmalar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Halstead, J. Mark (2012). Ahlak eğitiminde bir temel olarak İslami değerler. (çev.: Hatice Kübra Kula). Değerler ve Eğitimi- II, (ed.: Recep Kaymakcan, vd.) 93-105, İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Kara, R. (1996). Erzincan masalları metinler ve incelemeler. Erzurum: Erzurum Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Keskin, Ahmet (2019). Folklor ve disiplinlerarasılık. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Lâmi’î Çelebi (2015). Letâif-i Lâmi’î. (hzl.: Yaşar Çalışkan), İstanbul: Büyüyenay Yayınları.
• Ong, W. J. (2018). Sözlü ve yazılı kültür-sözün teknolojileşmesi. (çev.: Sema Postacıoğlu Banon), İstanbul: Metis Yayınları.
• Öger, Adem (2008). Uygur efsaneleri üzerine bir araştırma. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmış Doktora Tezi.
• Özbolat, A. (2014). Kutsallaşma sürecine tipolojik bir yaklaşım: Ziyaret fenomeni örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 70, 121-138.
• Öztürk H. (2010). Dört halk hikâyesi. Ankara: Sözkesen Matbaacılık.
• Sakaoğlu, S. (2020). 101 Anadolu efsanesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sharpe, J. E. (2000). Dinler tarihinde elli anahtar kavram. (çev.: Ahmet Güç), Bursa: Arasta Yayınları.
• Solmaz, E. (2016). Özbek mizahında Nasreddin Hoca tipi ve fıkraları. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi
• Suleymanov, A. vd. M. (2014). Başkurt destanları IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, F. (1983). Tahir ile Zühre. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Türkmen, F. (1995). Âşık Garip hikâyesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türkmen, F.- Cemiloğlu M. (2020). Âşık Mevlüt İhsanî’den derlenen halk hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, F. vd. (2008). Âşık Şeref Taşlıova’dan derlenen halk hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, D. (2016). Türk edebiyatında Bektaşi fıkraları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yılmaz, Bora (2018). Anonim halk edebiyatı ürünlerinde Kur’an-ı Kerim algısı. Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi. S.1, pp.27-46.
• Yılmaz, Bora (2022). Çanakkale Savaşları anlatıları: Efsane-Menkıbe-Memorat. İstanbul: Paradigma Yayınları.