MOTİF HAFIZASI: MEMLÛKLER ÖRNEĞİ

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 48, 2300 - 2315, 26.12.2024

Hatice Özkara Güler

https://doi.org/10.12981/mahder.1532954

Öz

Tarihî perspektifinde bir toplumun kumaş, maden, cam ve seramik desenlerinin incelenmesi o toplumun sosyal kimliğini semboller üzerinden tanımlama yapmayı mümkün kılar. Ancak gözden kaçırılmaması gereken bir husus vardır ki; milletlerin bugünlere taşınan görsel ruhunun yansımaları yani motif hafızaları vardır. Bu çalışmanın amacı “geçmiş sadece yazılı kaynaklarda mı aranmalıdır; yoksa her toplumun tarih serüvenlerinin tamamlayıcı unsurları olan kendilerine has kullandıkları semboller üzerinden okumalarla da sağlıklı verilere ulaşılabilir mi” sorusuna cevap bulabilmektir. Motif hafızası yoklandığında bu sembollerin çoğu zaman birbirini tekrarladığı görülebilirken, sosyal ya da siyasî hayatın dinamiklerinin sonucu olan farklılar da olmuştur. Hafızayı; iz takibi olarak tanımlamak gerekirse ve dokumanın tarihi Orta Asya’ya kadar uzanabiliyorsa Türk kültürünün hafızasını motifler üzerinden takip edilebilir olduğunu gösterme amacında olan bu çalışma genel manada Türk kültür mirası keşfinin bir basamağı olarak Memlûk Devleti safhasını daha anlaşılır kılacaktır. Motifin tarihi üzerine yapılan bu inceleme; sadece Memlûk devleti için değil, aynı zamanda günümüze kadar uzanan süreçte kendisiyle bir şekilde ilgili devletlerle etkileşimleri içerdiği için çalışmanın başlığında “hafıza” ifadesine yer verilmiştir.
Bilindiği üzere tarihsel bakış açısı ile bakıldığında motifler dünyaya çok hızlı bir şekilde yayılmıştır. Bahse konu olan Memlûk Devleti’nin bu bağlamdaki cihan-şümûl katkıları ile beslenen ve Osmanlı Devleti kanalı ile bıraktığı miras dünya tarihinde yerini almıştır. Araştırmanın ilk bölümünde Memlûklerde motiflerin tarihine dair envanter hakkında bilgi verildikten sonra diğer bölümlerde motif içeren belli başlı malzeme, bulgular çerçevesinde incelenerek değerlendirilmiştir. Mimarîye ait motiflerin konusu çok daha kapsamlı olduğu ve ayrı bir inceleme alanında değerlendirileceği için bu çalışmaya dahil edilmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Motif, Memlûkler, Hafıza, Maden, Cam Desenleri

MOTIF MEMORY: THE CASE OF THE MAMLUKS

Öz

Analysing mining, glass ceramics and the fabric patterns of a society in its historical perspective makes it possible to define the social identity of that society through symbols. However, there is a point that should not be overlooked; there are reflections of the visual spirit of nations carried to the present, that is, motif memories. The aim of this study is to answer the

question ‘should the past be searched only in written sources; or can healthy data be obtained by reading through the symbols used by each society, which are complementary elements of their historical adventures’. When the motif memory is analysed, it can be seen that these symbols often repeat each other, while there are also differences that are the result of the dynamics of social or political life. If memory means tracing and the history of weaving can be traced back to Central Asia, this study, which tries to show that the memory of Turkish culture can be traced through motifs, will make the Mamluk State phase more understandable as a step of the discovery of cultural heritage in general. This study on the history of the fabric is not only for the Mamluk state, but also because of its interactions with the states related to it in some way in the process extending to the present day, the expression ‘memory’ is included in the title of the study.
As it is known, from a historical point of view, motifs have spread to the world more rapidly. The legacy of the Mamluk State, which was nourished by the global contributions of the Mamluk State in this context and left through the Ottoman Empire, has taken its place in world history. In the first part of the research, information about the inventory on the history of motifs in the Mamluks is given, and in the other sections, certain materials containing motifs are analysed and evaluated within the framework of the findings. Since the subject of architectural motifs is much more comprehensive and will be evaluated in a separate field of study, it is not included in this study.

Anahtar Kelimeler

Motif, Mamluks, Memory, Metal, Glass Patterns

Kaynakça

• Bakır, A. (2000). Ortaçağ İslam dünyasında dokuma sanayi. Belleten, LXIV (241), 749- 826.
• Bakır, A. (2005). Ortaçağ İslam dünyasında tekstil sanayii giyim-kuşam ve moda. Ankara: Bizim Büro.
• Batigne, R. - Bellinger, L. (1953). The significance and technical analysis of ancient textiles as historical documents. Proceedings of the American Philosophical Society, 97(6), 670-680.
• Bayhan, A. A. (2002). Mısır’da Memlûk sanatı. Türkler Ansiklopedisi, C. VI, 120-132, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Berkol, C. (2013). Yazılı kaynaklarda yer almış Osmanlı kumaşlarının irdelenmesi. İstanbul: Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi.
• Bloom, J. M. (1999). Mamluk art and architectural history: A review article. Mamlūk Studies Review, 3, 31-58.
• Bösch, M. (1993). Mamluk carpets-typology and dating. International Conference on Oriental Carpets, 79-92, Hamburg/Berlin.
• Deniz, B. (2005). Anadolu-Türk halı sanatının kaynakları. Sanat Tarihi Dergisi, 14 (1), 79-103.
• Denny, W. (1981). Renaissance of Islam: Art of Mamluk. HALI, 7(1), 64-66.
• Ellis, C. G. (1985). The strengths of the textile Museum's Oriental carpet collection. Textile Museum Journal, 24, 60-73.
• Erdoğan, S. (2023). Türkçedeki “su” ve suyun terim olarak örme, dokuma ve işleme sanatlarına yansıması. Disiplinler Arası Dil Araştırmaları, 7(7), 39-59.
• Esiner, M. (1981). Türkçe’de kumaş adları. İ.Ü.E.F. Tarih Dergisi, 33, 291-340.
• Fuess, A. (2008). Sultans with horns: the political significance of headgear in the Memlûk empire. Memlûk Studies Review, 12(2), 71-94.
• Fuess, A. (1998). Beirut in Mamluk times (1291-1516). ARAM, 9-10, 85-101.
• Mackie, L. W. (1983). Woven status: Mamluk silks and carpets. The Muslim World, LXXIII (3-4), 253-261.
• Okumura, S. (2003). Memluk halılarında Türk kültürünün izleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Sutcliffe, H. (2011). Tiraz textiles: A review of past treatments in preparation for the opening of the new Gallery of Islamic Art at the Detroit Institute of Arts. Journal of the Institute of Conservation, 34(1), 39-52.
• Treccani, F. G. (1986). Istituto della Enciclopedia italiana. Vocabolario Della Lingua İtaliana, Vol. 4, Istituto della Enciclopedia italiana.
• Walker, B. J. (2000). Rethinking Memlûk textiles. Memlûk Studies Review, 4, 167-217.
• Watson, W. (1921). Textile design and colour elementary weaves and figured fabrics. London: Universal Publishing Corporation, June; Longman, Green and CO.