COMPOUND VERBS IN THE LANGUAGE OF KYRGYZ CHILDREN'S BOOKS

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 48, 2201 - 2224, 26.12.2024

Menşure Aşcı

https://doi.org/10.12981/mahder.1570944

Öz

ABSTRACT: Turkish, like other languages of the Altaic language family to which it belongs, is a language that does not have conjunctions and uses verbals to connect words or word groups and sentences. Therefore, verbals in Turkish are extremely important elements in the formation of words and sentences, in the fluidity of the context and in the strengthening of the semantic function. The power of Turkish to connect words and sentences with verbals is very important in the construction of compound verbs, which is the subject of this research. Compound verbs are compounds formed by the combination of a noun or a noun-derived Turkish or foreign word with its auxiliary verbs or by the semantic fusion of two separate verbs that come together according to certain rules. They are divided into two groups in terms of structure and four groups in terms of function. The use of compound verbs in the written languages of the Kyrgyz language and other contemporary Turkish dialects is more numerous than that of Turkish. According to the Turkish, other contemporary Turks still strongly apply the verbals of the Altaic languages. In this study, the use of compound verbs in works written for Kyrgyz children between the ages of five and ten was examined. Compound verbs in the selected works have been identified and classified according to their structures and functions. The examples selected from the works have been shown in a sufficient number of studies, and in addition, all the examples identified have been mentioned in the conclusion section as numerical data. The aim of the study is to compare the compound verb structures in the language of works written for Kyrgyz children and works written for adults in contemporary Kyrgyz literature, numerically and functionally, through the selected books. In this way, it is to determine the care shown to the language of works written for children and to what extent the grammatical accuracy that should be taken into consideration in teaching children their mother tongue is applied. In this way, it is aimed to contribute to the careful selection and application of compound verb structures and their uses when creating children's books.

Anahtar Kelimeler

Kyrgyz, Kyrgyz Children, Compound verbs, Participles and Gerunds

KIRGIZ ÇOCUK KİTAPLARININ DİLİNDE BİRLEŞİK FİİLLER

Öz

ÖZ: Türkçe, mensubu olduğu Altay dil ailesindeki diğer diller gibi, temelde bağlaçları olmayan, sözcük veya sözcük gruplarını, cümleleri birbirlerine bağlamak için fiilimsileri kullanan bir dildir. Bu nedenle Türkçede fiilimsiler sözcüklerin, cümlelerin oluşturulmasında, bağlamın akıcılığında ve anlamsal işlevin güçlendirilmesinde son derece önemli ögelerdir. Türkçenin fiilimsilerle söz ve cümle bağlama gücü, bu araştırmanın konusunu oluşturan birleşik fiillerin yapımında çok önemlidir. Birleşik fiiller, bir isim veya isim soylu Türkçe veya yabancı kökenli bir sözcükle yardımcı fiillerinin birleşmesinden ya da belirli kurallar içinde bir araya gelmiş iki ayrı fiilin anlamca kaynaşmasından oluşmuş birleşiklerdir. Bunlar yapı bakımından iki, işlev bakımından dört gruba ayrılır. Kırgız dili ve diğer çağdaş Türk lehçelerinin yazı dillerinde birleşik fiil kullanımı Türkiye Türkçesinden sayıca fazladır. Türkiye Türklerine göre diğer çağdaş Türkler, Altay dillerinin fiilimsileri kullanma becerisini hâlâ güçlü bir şekilde uygulamaktadırlar. Bu çalışmada, beş ile on yaş arası Kırgız çocukları için yazılmış eserlerdeki birleşik fiil kullanımları incelenmiştir. Seçilen eserlerdeki birleşik fiiller tespit edilmiş, yapı ve işlevlerine göre sınıflandırılmıştır. Eserlerden seçilen örnekler, yeterli sayıda çalışmada gösterilmiş, buna ilaveten tespit edilen bütün örnekler sayısal veri olarak sonuç bölümünde zikredilmiştir. Çalışmanın amacı, Kırgız çocukları için yazılan eserler ile çağdaş Kırgız edebiyatında yetişkinler için yazılan eserlerin dilindeki birleşik fiil yapılarını, seçilen kitaplar üzerinden sayısal ve işlevsel olarak mukayese etmektir. Bu yolla, çocuklar için yazılan eserlerin diline gösterilen özeni ve çocuklara ana dili eğitiminde dikkat edilmesi gereken dil bilgisel doğrulukların ne derece uygulandığını saptamaktır. Bu vesileyle, çocuk kitapları oluştururken birleşik fiil yapılarının ve kullanımlarının özenle seçilmesine, uygulanmasına katkıda bulunmak istenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kırgızca, Kırgız Çocuk Edebiyatı, Birleşik Fiiller, Fiilimsiler

Kaynakça

• Abduldayev, E. vd. (1986). Kırgız tili. Frunze: Mektep.
• Abduvaliyev, İ. Sıdıkov, T. (1997). Azırkı Kırgız tili, morfologiya. Bişkek: Ay-Bek.
• Arıkoğlu, E, vd. (2023). Kırgızca-Türkçe sözlük 1-2. Ankara: TDK.
• Aşcı, M.-Erdil, F. (2024). Kırgız çocuk kitaplarının dilinde kip kullanımı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (40), 54-90.
• Aşcı, U. D. (2009). Kırgız dili ve edebiyatının kuruluş yıllarına ait Arap harfli Kırgız metinlerinde alfabe ve yazım kuralları. Türkbilig, 17, 5-32.
• Aşcı, U. D. (2010). İşenaalı Arabay Uulu’nun iki eseri: Cazuu colunda saamalık ve Alip-bee, notlar-transkripsiyonlu metin- çeviri- dizi- tıpkıbasım. Konya: Palet.
• Cigitov, S. (1987). Kırgız sovet adabiyatının carılışı, calpı tarıhıy cana madanıy şarttar, poeziya, proza, dramaturgiya. Kırgız Sovet Adabiyatının Tarıhı-I, 31-99, Frunze: İlim.
• Çankaya, S. (2014). Kırgız sözlüğü. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Davletov, S. - Kudaybergenov, S. (1980). Azırkı Kırgız tili, morfologiya. Frunze: Mektep.
• Davletov, S. vd. (1982). Kırgız tilinin grammatikası, 1. Bölüm. Frunze: Mektep.
• Dıykanov, K. (1990). Kırgız tilinin körsötmö kuraldarı. Almatı: Kaynar.
• Duman, G. B. (2016-a). Kırgız çocuk edebiyatı. İstanbul: Kriter.
• Duman, G. B. (2016-b). Kuseyin Esenkocoyev ve Kırgız çocuk edebiyatı. Zeitschrift für die welt der Türken /Journal of world of Turks (Türk Dünyası Dergisi), 7/3, 175-187.
• Duman, G. B. (2018). Kırgız şair Toktosun Samudinov’un şiirlerinin ana dili eğitimindeki yeri. Filologiya Məsələləri, 20, 342-352.
• Ergin, M. (2013). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak.
• Fakirullahoğlu, M. A. İ. (2021). Geçmişten günümüze Kırgız çocuk edebiyatının tarihî gelişimi. Turan-SAM, 13, 258-261.
• İmanaliyev, S.-Üsönaliyev, S. (1975). Kırgız tilinin spravoçnigi. Frunze: Mektep.
• Karadavut, A.-Duman, G. B. (2017). Çocuk edebiyatı bağlamında Kuseyin Esenkocoyev’in ‘Şarda Uçkanda’ adlı hikâyesi üzerine bir dil ve üslup incelemesi. Akademik Bakış, Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 60, 461-469.
• Kasapoğlu Çengel, H. (2005). Kırgız Türkçesi grameri, ses ve şekil bilgisi. Ankara: Akçağ.
• Komisyon (1987). Kırgız sovet adabiyatının tarıhı C. I. (red.: A. Sıdıkov), Frunze: İlim.
• Komisyon (1990). Kırgız sovet adabiyatının tarıhı C. II. (red.: A. Sıdıkov), Frunze: İlim.
• Komisyon (2011). Türkçe sözlük. Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi şekil bilgisi. Ankara: TDK.
• Korkmaz, Z. (2020). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK.
• Kudaybergenov, S. vd. (1980). Kırgız adabiy tilinin grammatikası, fonetika cana morfologiya. Frunze: İlim.
• Kudayebergenov S. (1979). Kırgız tilinde etiştin casalışı. Frunze: Mektep.
• Oruzbayeva, B. - Kudaybergenov, S. (1964). Kırgız tilinin grammatikası, morfologiya. Frunze: Kırgızmambas.
• Özkan, A. vd. (2013). Türk dili, dil ve anlatım. Konya: Palet.
• Sooronov, O. (1987). Baldar adabiyatı. Kırgız sovet adabiyatının tarıhı. C I, 735-775, Frunze: İlim.
• Sulaymanov, M. (1992). Kırgız baldar adabiyatının tarıhı. Oş: Tgşografiya.
• Tan, A. (2010). Kırgız Türkçesinde tasvir fiilleri. Ankara: TDK.
• Tursunov, A. (1978). Kırgız tilindeki etiştik söz aykaştarı, II. bölük. Frunze: İlim.
• Tülögabılov, M. (1991). Kırgız baldar edebiyatının tarıhı. Bişkek: Mektep.
• Vural, H., Böler, T. (2014). Ses ve şekil bilgisi. İstanbul: Kesit.
• Yudahin, K. K. (2011). Kırgızca-Rusça sözlük. (çev.: Abdullah Taymas), Ankara: TDK.