IDENTIFICATION AND EVALUATION OF ESMA SULTAN’S DOWRY ACCORDING TO AN ARCHIVE RECORD

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 49, 380 - 403, 19.03.2025

Gülser Yardım , Sema Polat

Öz

The notebook we have examined is a notebook with the tag TS.MA.d. 02386.0012.00 in the Ottoman Archive of the Presidency of the Republic of Turkey, Directorate of State Archives. The notebook we examined has five microfilm images. The page containing Esma Sultan's dowry is page 4. As it is understood from the date of 1743 (1155 Zilhicce) in the ledger, the owner of the dowry in the document we have examined is Esma Sultan, the daughter of III. Ahmed prepared for the kitchen, there are utensils such as utensils; sahan, pot, tray, strainer, ibrik, basin, lenger, ladle, coffee ibrik, coffee hanger. In general, these utensils were found to be made of copper or silver. The items prepared for domestic textiles and included in the dowry are items such as cushions, mak'ad, pillows, mattresses, mattresses, mefreş, chests, gülabdan, nihâlî, mosquito net, and door curtains. In addition, there are items such as candlesticks and candle cardboard as lighting materials added to the dowry. Various fabrics and processing techniques were used for items such as cushions, mak’ad and pillows. These fabrics include atlas, çuka, diba, velvet and seraser. Among the embroidery techniques used, the glaze embroidery technique was commonly used, but different embroidery techniques such as pesend, sûzenî and pearl were also used. Apart from these, there were also items that were renewed and included in the trousseau to be used again, and from this point of view, it is possible to trace the traces of the transformation movement, which was a tradition of the Ottoman palace treasury.

Anahtar Kelimeler

Esma Sultan, III. Ahmed, Dowry, Pots and Pans, Furnishings

BİR ARŞİV KAYDINA GÖRE ESMA SULTAN’IN ÇEYİZİNİN TESPİTİ VE DEĞERLENDİRİLMESİ

Öz

İncelenen defter, Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan TS.MA.d. 02386.0012.00 künyeli bir defterdir. İncelenen defter beş adet mikrofilm görüntüsüne sahiptir. Esma Sultan’ın çeyizinin yer aldığı sayfa 4 numaralı sayfadır. Defterde yer alan 1743 (1155 Zilhicce) tarihten anlaşıldığı kadarıyla incelenen belgede yer alan çeyizlerin sahibi III. Ahmed’in kızı Esma Sultan’dır. Belgede geniş bir eşya listesi bulunmaktadır. İlk olarak mutfak için hazırlanan eşyalara bakıldığında kap-kacaklar; sahan, tencere, tepsi, süzgeç, ibrik, leğen, lenger, kepçe, kahve ibriği, kahve askısı gibi gereçler bulunmaktadır. Genel olarak bu araçların bakır veya gümüşten yapıldığı tespit edilmiştir. Ev içi tekstil için hazırlanan ve çeyize dâhil edilen eşyalar ise minder, mak’ad, yastık, şilte, mefreş, sandık, gülabdan, nihâlî, cibinlik, kapı perdesi gibi eşyalardır. Bunun yanında çeyize eklenen aydınlatma gereçleri olarak şamdan ve mum mukavvası gibi eşyalar da mevcuttur. Minder, mak’ad, yastık gibi eşyalar için çeşitli kumaşlar ve işleme teknikleri kullanılmıştır. Bu kumaşlar atlas, çuka, diba, kadife, seraser gibi kumaşlardır. Kullanılan işleme teknikleri arasında yaygın olarak sırma işleme tekniği kullanılmış olmakla birlikte pesend, sûzenî, inci tarzında farklı işleme teknikleri de kullanılmıştır. Bunun dışında yenilenen ve tekrar kullanılmak üzere çeyize dâhil edilen eşyalar da vardır.

Anahtar Kelimeler

Esma Sultan, III. Ahmed, Çeyiz, Kap-Kacak, Mefruşat

Kaynakça

• Alkoç, Ş. S. (2015). Osmanlı dönemi ev eşyalarının şer’iye sicillerine göre sosyal ve iktisadi açıdan değerlendirilmesi: Tokat örneği (18111850). Tokat: Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Alkoç, Ş. S.(2024). Şer’iye sicillerine göre Tokat’ta giyim kuşam ve takı (1770-1830). Tokat: Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Altın, K. - Kömürcü, E. (2021). Selçuklu hatunlarından Mahmelek Hatun ve çeyizi. Uluslararası Kadın ve Aile Sempozyumu Tam Metin Kitabı, 13-23, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Yayınları.
• Anafarta, N. (1971). Ümmügülsüm Sultan’ın düğünü ve sonu. Hayat Tarih Mecmuası, 2(7), 42-45.
• Atasoy, N. –Denny W. B.- vd. (2001). İpek Osmanlı dokuma sanatı. İstanbul: TEB.
• Aykan, E. (2016). XVIII. yüzyılda sultanların boğaz yaşamına katkıları büyük Esma Sultan. Geçmişten Günümüze Şehir ve Kadın. C. I, Samsun.
• Aykan, E. (2019). III. Ahmed’in büyük kızı Esma Sultan (1726-1788). Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Baykasoğlu, N. - Gilik, A. (2020). Burdur ili sûzenî (ilme-kasnak) işi işlemeciliği. Folklor Akademi Dergisi. 3(4), 311-327.
• Berkli, Y. vd. (2021). Osmanlı Devleti’nin kumaş sanatına verdiği önem, Sanat ve İkonografi Dergisi. 1, 19-27.
• Demir, A. D. (2021). XIX. yüzyıl Osmanlı Devleti’nde Mihrimah, Fatma, Behice ve Naile sultanların çeyiz kayıtları. Yozgat: Yozgat Bozok Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Develioğlu, F. (2023). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Dingeç, E. (2021). 18. yüzyılın ikinci yarısında saray atlarının binit takımları. U. Ü Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(20), 1-20.
• Ed-Dib, A. M. (1993). Çeyiz. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, 297-298, İstanbul: TDV Yayınları.
• Gündoğdu, R. (2018). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık.
• Hatipoğlu, A. (2014). Osmanlı saray mutfağına ait gastronomik unsurların günümüz Türk mutfağı ile kıyaslanması. Seyahat ve Otel İşletmeciliği Dergisi, 11(2), 62-74.
• Karaca, F. (2009). Osmanlılar’da kürk. Türkoloji Kültürü, 11(3), 39-48.
• Montaqu, L. (1977). Türkiye mektupları 1717-1718. (çev.: Aysel Kurutoğlu), İstanbul: Kervan Kitapçılık.
• Nurdan, S. (2023). Sultan II. Selim’in kızları İsmihan Sultan, Gevherhan Sultan ve Şah Sultan’a verilen çeyizler. Türkiyat Mecmuası, 33(2), 721-736.
• Oğuz, G. (2018). Sultanların mutfağındaki mücevher: Fatma Sultan ve Ümmügülsüm Sultan’ın kap kacakları. Kap Kacak Kitabı, (ed.: E. G. Naskali), 348-370, İstanbul: Kitapevi.
• Oğuz, G. (2018). Giyinmek mi gösteriş mi? 1720-1722 yıllarında İstanbul’da kürk kullanımı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 15(1), 114-141.
• Onuk, T. (2005). Osmanlı çadır sanatı (XVII-XIX. yüzyıl). Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Öz, T. (1946). Türk kumaş ve kadifeleri. C. I, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Öz, T. (1951). Türk kumaş ve kadifeleri. C. II, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Özdemir, N. (1993). Osmanlılar’da çeyiz âdeti. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 8, 297-29, İstanbul: TDV Yayınları.
• Özdemir, S. (2021). Osmanlı gelininin çeyizi. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 9(24), 186-203.
• Özgümüş, Ü. (1996). Gülabdan. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 14, 227, İstanbul: TDV Yayınları.
• Özrili, Y. (2020). Adıyaman müzesinde bulunan bir grup lenger. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, 237-256.
• Öztoprak, N. (2010). Divan şiirinde giyim kuşam üzerine bir deneme. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 4, 103-154.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı tarihi deyimleri ve terimleri sözlüğü II. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Parlatır, İ. (2015). Okullar için Osmanlı Türkçesi sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Pekşen, S. N. (2021). Saraylı Beyhan Sultan’a (1765-1824) Ait İki Hesap Defterinin Değerlendirilmesi. ). Tokat: Gazi Osman Paşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Sağır, Y. (2016). Vâlide Turhan Sultan’ın muhallefâtı. Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, 14(20), 265-328.
• Sunay, S. (2013). Tanzimat’ın ilk saray düğünü: Sultan II. Mahmud’un kızı Atiyye Sultan’ın Ahmed Fethi Paşa ile evlenmesi. Belleten, 77(278), 119-150.
• Şehitoğlu, N, (2020). Ankara Etnografya Müzesindeki üç ahşap kahve soğutucusu. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(19), 93-113.
• Tarım, Z. (2016). Osmanlı devlet teşrifatında kahve ikramı. Bir Taşım Keyif Türk Kahvesinin 500 Yıllık Öyküsü, Bir Taşım Kahve, (ed.: Ersu Pekin), İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Topkapı Sarayı Müzesi - Türk Kahvesi Kültürü ve Araştırmaları Derneği.
• Uluçay, Ç. (2011). Padişahların kadın ve kızları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Uru, C. (2010). Sultan II. Abdülhamid’in kızı Zekiye Sultan’ın hayatı (1870-1950). Marmara Üniversitesi: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Usal, Y. S. (2010). Türklerde çeyiz sandıklarının kullanımı ve geleneksel süslemeleri. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(1), 158-167.
• Yardım, G. (2023). Bir sultan’ın mücevherleri: Ayşe Sultan’ın cihaz (çeyiz) defteri. Turcology Research, 77, 183-197.
• Yardımcı, M. E. (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda özel teşebbüslere sağlanan devlet destekleri: Karamürsel çuka, şayak ve Fes fabrikası örneği. Kastamonu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 12, 411-418.