YUNAN MİTOLOJİSİ VE ANADOLU PEYZAJLARI

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 49, 218 - 235, 19.03.2025

Başak Özer , Mehtap Yılmaz Korkut

Öz

Mitlerin felsefesinden ve insanın yaratılış sürecine ilişkin ortak anlatılardan anlaşılacağı gibi, mitolojilerin peyzajlarla ve peyzajın öğeleriyle oldukça yakından ilişkileri vardır. Mitolojiler ya bir peyzajı işaret etmekte ya da birçok peyzajda kendilerini var etmektedirler. Ayrıca sadece hikâye olarak değil, kolektif belleği dolayısıyla da insanlığın peyzajla kurduğu ilişki tarihini anlamada da önemli bir materyal niteliğindedir. Bu noktadan hareketle, bu çalışmanın amacı Türkiye coğrafyasında yaşamış antik insanların peyzajlarla kurdukları ilişkileri ve bu peyzajlara yükledikleri anlamları anlamaktır. Çalışmanın örneklemini Yunan Mitolojisi, materyalini ise literatür taramasından elde edilen ve anlatılan hikayenin geçtiği yerin kesin olarak bilindiği 21 Antik Yunan Miti oluşturmaktadır. Bu mitler incelendiğinde insan-peyzaj-mitoloji ilişkilerinin ayrılmaz bir bütünlük içerisinde olduğu anlaşılmaktadır. Antik insanın peyzajı, yeryüzü ve gökyüzü olmak üzere iki ana kategori altında oluşmaktadır. Yaratılış ve dönüşüm ise insan-peyzaj ilişkisinin önemli iki unsurudur. Yaratılış peyzajla bir bütündür. Dönüşüm ise antik insanın doğanın döngüsünün farkında olduğunun göstergesidir. Doğadan gelip doğaya gideceğinin bilincindeki insan, dönüşümü bir yok oluş olarak görmeyip, yeniden yaratılışlarla tanrıların sahip olduğu ölümsüzlüğe erişmenin bir aracı olduğuna inanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Peyzaj, Peyzaj Anlatısı, Mitoloji, Yunan Mitolojisi, Anadolu Peyzajları

GREEK MYTHOLOGY AND ANATOLIAN LANDSCAPES

Öz

It is evident from an examination of the philosophy of myths and the pervasive narratives concerning the process of human creation that mythologies are inextricably linked with landscapes and their constituent elements. Mythologies either allude to a specific landscape or are embedded within a multitude of diverse landscapes. Furthermore, in addition to their function as narratives, they constitute an important element of collective memory, providing insights into the historical evolution of human relationships with landscapes. The objective of this study is to elucidate the relationships that ancient peoples who inhabited the geographical region of Turkey established with landscapes and the meanings they ascribed to them. The sample of the study consists of Greek mythology and the material of the study consists of 21 ancient Greek myths that were obtained from the literature review and in which the place where the story takes place is known. Upon analysis of these myths, it becomes evident that the relationship between humans-landscapes-mythology, is inextricably intertwined. The landscape of ancient humans can be divided into two main categories: the earth and the sky. The processes of creation and transformation represent two pivotal aspects of the human-landscape relationship. The concept of creation is inextricably linked with that of the landscape. The concept of transformation indicates that ancient humans were aware of the cyclical nature of the natural world. Given their awareness of their origin of the nature and their eventual return to it, transformation may be regarded as an expression of re-creation and immortality.

Anahtar Kelimeler

Landscape, Landscape Narrative, Mythology, Greek Mythology, Anatolian Landscapes

Kaynakça

• Abiç, T. (2019). Buket Uzuner’in “Uyumsuz Defne Kaman’ın maceraları: Toprak” adlı romanında psikomitolojik unsurlar. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 12 (27), 749-757.
• Akın, M. - Akın, G. (2007). Suyun önemi, Türkiye’de su potansiyeli, su havzaları ve su kirliliği. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 47 (2), 105-118.
• Başaran, A. (2022). Mekânın yaratılışı, mekânda yaratılış: Yaratılış anlatılarında evrenin aporetik kökeni. Hitit İlahiyat Dergisi, 21(1), 567-604.
• Bayat, F. (2010). Mitolojiye giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Beniston, M. (2003). Climatic change in mountain regions: a review of possible impacts. Climatic change, 59 (1), 5-31.
• Beydiz, M. G. (2021). Su ve deniz mitolojisi. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Burmil, S. vd. (1999). Human values and perceptions of water in arid landscapes. Landscape and urban planning, 44 (2-3), 99-109.
• Can, Ş. (1997). Klasik Yunan mitolojisi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Cömert, B. (2014). Mitoloji ve ikonografi. İstanbul: De Ki Sanat Tarihi, De Ki Sanat Basım Yayın Ltd.Şti.
• Eliade, M. (2001). Mitlerin özellikleri. (çev.: Sema Rifat), İstanbul: Om Yayınevi.
• Erhat, A. (1969). Mavi Anadolu. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Erhat, A. (1972). Mitoloji sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Esen, F. - Avcı, V. (2018). Bingöl ovası ve çevresinde jeomorfolojik birimlerle arazi kullanımı arasındaki ilişkiler. TÜCAUM, 30, 3-6.
• Foley, J. M. (1999). Homeric and South Slavic epic. Homer's Traditional Art, Pennsylvania: Penn State Press.
• Gichuki, N. F. (2000). Water, environment and development in mountain areas and surrounding lowlands. Africa High Summit Conference, UNEP, Nairobi.
• Gökovalı Ş. (1974). Halikarnas Balıkçısı bütün eserleri: 14, Anadolu efsaneleri. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Hakman, M. (2013). Bir Anadolu tanrısı olarak Zeus’un tabiat ile ilişkisi üzerine bir gözlem. Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, 5 (1), 1-18.
• Hesiodos. (1977). “Theogonia.” Hesiodos eseri ve kaynakları. (çev.: Sabahattin Eyüboğlu - Azra Erhat), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Homeros. (1971). İlyada. (çev.: A. C. Emre). ePub düzenleme: Meritokrasi.
• Kapukaya, Z. (2018). İlyada destanı’nda İda (Kazdağı). Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 19 (41), 103-116.
• Karadan, D. - Birişçi, T. (2020). Su ögesi ve peyzaj tasarımında kullanımlarının İzmir’deki alışveriş merkezleri örneğinde irdelenmesi. Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 57 (4), 579-589.
• Krugmann, R. (1999). İlyada. (çev.: A. Dirim), Ankara: Yurt Kitap-Yayın. Leshem, B. (2018). The myth of Niobe in literature and art. Beerşaba: Ben-Gurion University of the Negev Unpublished Doctoral Dissertation.
• Loewen, N. (1998). Zeus. Capstone.
• Özhancı, E. - Yılmaz, H. (2013). Değişik peyzaj karakterleri barındıran dağların, foto safari amaçlı görsel peyzaj analizi. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 44 (1), 83-89.
• Özkaynak, M. - Başar, M. E. (2021). Akarsu kıyı yerleşimlerinde kent kimliğinin sürdürülebilirliği: Amasya ve Kastamonu kentleri örneği. Artium, 9 (1), 28-35.
• Raffalovich, D. C. (1988). The deaths of Sisyphus: Structural analysis of a classical myth. Anthropologica, 30 (1), 87-93.
• Reyhanlıoğlu, G. - Özcan, A. (2021). İnançtan anlatıya: Hatay halk kültüründe defne. Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4 (6), 62-87.
• Schein, S. L. (1984). The mortal eero: an Introduction to Homer’s İliad. Berkeley: University of California Press.
• Şimşek, O. (2019). Çıldır ve Aktaş gölleri havzasında bazı coğrafi gözlemler. Ardahan Üniversitesi İnsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Belgü Dergisi, 4, 103-127.
• Theodossiou, E. vd. (2011). Gaia, Helios, Selene and Ouranos: The three principal celestial bodies and the sky in the ancient Greek cosmogony. Bulgarian Astronomical Journal, 16, 90-108.
• Usman, E. E. (2011). Kırsal yerleşimlerin biçimlenmesinde su etkisi ve Eskişehir örneği. Çevre Tasarım Kongresi Bildiri Kitabı, 57-66.
• Yıldırım, N. (2011). Kahramanlık anlatıları, efsane ve mitoloji. Doğu Araştırmaları, 7, 49-70.