RUG WITH LION PATTERNS IN ERZURUM AND KARS REGIONS

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 49, 404 - 423, 19.03.2025

Hatice Elver , Aysen Soysaldı

Öz

Since their existence, human beings have transferred their feelings, beliefs, life stories, values, dreams, future, etc. to weavings such as carpets and rugs using symbolic language. Each motif is an expression of a feeling. The lion figure, which carries many meanings such as war, victory, good over evil, and the symbol of strength and power, is among the motifs encountered in rug weavings. In this study, eight lion-patterned rugs identified in the Erzurum and Kars regions were examined; they were introduced with their dating, material, technique, color and composition features. It was determined that the examined samples belonged to the end of the 19th century and continued to be woven until the mid-20th century. It was observed that completely wool warp was used in old samples, while cotton warp was used in those woven in the mid-20th century. The subject was strengthened by comparing similarities with lion-patterned rugs identified in different regions. In addition, the story of the rugs was conveyed in line with the information received from the source persons. Lion rugs, which were the most valuable dowry items in the past, are now almost non-existent. This shows that wall rugs, which are an important cultural treasure, are in danger of being forgotten. The study is important in terms of introducing the lion rugs identified in the Erzurum and Kars regions and providing resources for new research.

Anahtar Kelimeler

Rug, Hand-Woven, Erzurum, Kars, Lion Motif

ERZURUM VE KARS YÖRELERİNDE ASLAN MOTİFLİ KİLİMLER

Öz

İnsanoğlu, varoluşundan bu yana duygularını, inançlarını, hayat hikâyelerini, değerlerini, hayallerini, geleceğini vb. duygularını sembol dilini kullanarak halı kilim gibi dokumalara aktarmışlardır. Her bir motif bir duygunun ifadesidir. Savaş, zafer, iyinin kötüyü yenmesi, kuvvet ve kudret simgesi gibi birçok anlam taşıyan aslan figürü kilim dokumalarda karşımıza çıkan motifler arasındadır. Bu çalışmada, Erzurum ve Kars yörelerinde tespit edilen sekiz adet aslan yanışlı kilim incelenmiş; tarihlendirme, malzeme, teknik, renk ve kompozisyon özellikleri ile tanıtılmıştır. İncelenen örneklerin 19. yüzyıl sonuna ait olduğu, 20 yüzyıl ortalarına kadar dokunmaya devam ettiği belirlenmiştir. Eski örneklerde tamamen yün, 20. yüzyıl ortalarında dokunanlarda pamuk çözgü kullanıldığı gözlenmiştir. Farklı yörelerde tespit edilen aslan figürlü kilimlerle benzerlik karşılaştırılması yapılarak konu güçlendirilmiştir. Ayrıca kaynak kişilerden alınan bilgiler doğrultusunda kilimlerin hikâyesi aktarılmıştır. Geçmiş dönemde çeyizlerin en değerli eşyası olan aslanlı kilimler günümüzde yok denecek kadar az sayıdadır. Bu da önemli bir kültür hazinesi olan duvar kilimlerinin unutulma tehlikesi altında olduğunu göstermektedir. Çalışma, Erzurum ve Kars yörelerinde tespit edilen aslanlı kilimlerin tanıtılması ve yapılacak yeni araştırmalara kaynak oluşturması açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kilim, El Dokuması, Erzurum, Kars, Aslan Motifi

Kaynakça

• Açıkel, Y. (2018). Hz. Peygamber-gül ilişkisi ve ilgili rivayetlerin değerlendirilmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30, 71-103.
• Akpınarlı, H. F. - Üner, İ. (2017). İç Anadolu bölgesi halılarında görülen figüratif sembol ve motifler. Art-E Sanat Dergisi, 10 (20), 630-651.
• Aslanapa, O. (2005). Türk halı sanatının bin yılı. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Aydın, T (2022). Türk halı ve düz dokumalarında kullanılan sembolik motifler ve kültürel kökenleri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Birdoğan, N. (1991). Alevilerin büyük hükümdarı Şah İsmail Hatai. İstanbul: Can Yayınları.
• Can, M. (2019). Türk işleme sanatında gül motifi. International Journal of Eurasian Education and Culture. 4 (6), 51-61.
• Cengiz, A. (2016). Türk mitolojisindeki kozmik aslan figürü ve Bâkî divanındaki yansımaları. Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, 1(1), 47-57.
• Çoruhlu, Y. (2000). Türk mitolojisinin anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2019). Kozmolojik, mitolojik, astrolojik dini ve edebi tasavvurlara göre Türk sanatında hayvan sembolizmi: Proto-Türk devrinden, MS 14. yüzyıla kadar efsanevi ve yırtıcı hayvanların sembolizmi üzerine bir deneme. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ergüder, A. A. (2011). Şenkaya yöresi’nde Bardız, Goşken ve Şabani dokumaları. Arış Dergisi, 6, 40-59.
• Eroğlu, A. A. (2022). Sarıkamış kilimleri. Arış Dergisi, 20-21, 275-297.
• Eroğlu, A. A. (2023). Kars kilimleri. Türk Kilimleri Kilim, Cicim, Zili, Palas. Cilt II, (ed.: Aysen Soysaldı), 885-928, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Gökyay, O. Ş. (2000). Dede Korkut hikâyeleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Görgünay Kırzıoğlu, N. vd. (1999). Cumhuriyetimizin 75. yılında Kars. Ankara: Önder Matbaacılık.
• Karayel, S. E. - Albayrak, A. (2020). Alevi-Bektâşi inanç sisteminde hayvanlarla ilgili mitolojik unsurlar. Turkish Academic Research Review, 5 (3), 438-455.
• Kılıçkan, H. (2004). Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk bezeme sanatı ve örnekleri. Ankara: İnkılap Kitabevi.
• Korkmaz, E (1996). Pir Sultan Abdal divanı. İstanbul: Ant Yayınları.
• Köprülü, M. F. (1993), Arslan. İslâm Ansiklopedisi, C. 1, 598-609, İstanbul: Mili Eğitim Basımevi,
• Levent, A. (2022). Pazırık halısındaki figürlerin ve motiflerin göstergebilimsel çözümlenmesi. International Social Sciences Studies Journal, 8(96), 870-880.
• Öztürk, Ş. (2019). Türk kültüründe aslan. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 2 (2), 18-39.
• Pala, İ. (2005). Hz. Muhammed (sav) için bülbülün kırk şarkısı. İstanbul: Kapı Yayınları
• Parlak,T. - Ergüder, A. A. (2010). Bardız kilimleri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Soysaldı, A. (2009). Düz dokuma teknikleri ve teknik desen çizimleri. Ankara: Atatürk Kültür Mekezi.
• Taşkaynatan, H (2011). Sarıkamış ve çevresi düz dokumaları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Tekin, B. B. (2012). Safevî dönemi 16. yüzyıl aslan tasvirli mi’râc minyatürleri: Şah İsmail Hatâî’nin yaklaşımı açısından bir değerlendirme. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (64), 97-114.