MATRAKÇI NASUH’UN KENT TASVİRLERİNDE TOPOĞRAFİK GÖRÜNÜM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 49, 584 - 596, 19.03.2025

Nevin Yavuz Azeri

Öz

Kent ve kente dair görünümler, her dönemde farklı sanat yöntemleri ve ifade biçimleri için elverişli görsel malzemelerdir. Geleneksel ifade diline sahip minyatürlerde de, genellikle önemli olayların geçtiği yerin tanımlanmasında kullanılan yapılar, sokaklar, ağaçlı alanlar vb kentin varlığına dair ipuçlarını vermektedir. 16. yy Osmanlı minyatürleri incelendiğinde özellikle üslup farkını ortaya koyan bazı nakkaşların kente dair görsel verileri özellikle kullandığı ve hatta sadece kent görünümlerini betimledikleri gözlemlenebilir. Bu nakkaşların en önemlilerinden biri de Matrakçı Nasuh’tur. Nasuh padişah seferlerine katılarak geçtiği yerleşim yerleri ve özelliklerini belgeleyen minyatürler yapmıştır. İstanbul’dan Bağdat’a kadar seyahatname oluşturmuş ve birçok kenti karakteristik özellikleriyle belgelemiştir. Özellikle seyahatlerindeki kentler, araziler ve bitki örtüsüne ve hatta birbirleriyle bağlantılarına farklı bir görme biçimi ve tasviriyle sunmuştur. Bu çalışmada, Matrakçı Nasuh’un Irak seferi sürecinde yaptığı el yazması kitabında yer alan kentler, kent topografisi ve kentler arası bağlantıyı oluşturma biçimindeki kurgu incelenecektir. Bu bağlamda hem farklı bir yaratım sürecine hem de kurgu ve gerçeklik algısının sorgusuna önemli bir örnek olduğu ortaya konacaktır. Bu bağlamda Matrakçı Nasuh’un Bağdat seferi sırasında ele aldığı kentlerden sadece bazıları üzerinden kent topoğrafyasını oluşturma biçimi, kentler arası bağı tanımlama biçimi ve her coğrafyada farklılaşan bitki örtüsüyle incelenecek ve görme biçimi ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Matrakçı Nasuh, Kent Topografisi, Topoğrafik Görünüm, Tasvir, Bitki ve Bitki Örtüsü

TOPOGRAPHICAL APPEARANCE AND VEGETATION IN THE CITY VIEWS OF MATRAGCI NASUH

Öz

Cities and their views have been valuable visual materials for various artistic methods and forms of expression throughout different periods. In miniatures with traditional expression languages, structures, streets, and tree-lined areas often provide clues about the existence of a city, typically used to describe locations where significant events took place. When examining 16th-century Ottoman miniatures, it can be observed that some painters, particularly those who demonstrated stylistic differences, used visual data related to cities extensively, and even depicted city views exclusively. One of the most important of these painters is Matrakci Nasuh. He created miniatures documenting the places and features he encountered during royal campaigns. He compiled a travelogue from Istanbul to Baghdad, documenting many cities with their characteristic features. Particularly, the cities, terrains, and vegetation he encountered during his travels were presented with a unique perspective and depiction of their interconnections. This study will examine the fictional aspects of how Matrakci Nasuh created city topography and intercity connections in the manuscript book he produced during his campaign in Iraq. In this context, it will highlight how his approach serves as an important example in both a different creation process and the questioning of the perception of fiction and reality. Specifically, the study will explore how Matrakci Nasuh constructed city topography, defined intercity connections, and depicted vegetation that varied across different geographies through the examination of only some of the cities he addressed during his Baghdad campaign.

Anahtar Kelimeler

Matrakci Nasuh, City Topography, Topographical View, Depiction, Vegetation and Plant Cover

Kaynakça

• And, M. (2009). 16. yüzyılda İstanbul, kent-saray-günlük yaşam. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• And, M. (2014). Osmanlı tasvir sanatları 1: Minyatür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arık, R. (1976). Batılılaşma dönemi Anadolu tasvir sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Atasoy, N. (2015). İstanbul bahçeleri. Büyük İstanbul Tarihi, İstanbul: İSAM – İBB
• Atasoy, N. (2002). Hasbahçe: Osmanlı kültüründe bahçe ve çiçek. İstanbul: Aygaz.
• Ayvazoğlu, B. (1989). İslam estetiği ve insan. İstanbul: Çağ Yayınları.
• İpşiroğlu, N-M. (1977). Oluşum süreci içinde sanatın tarihi. İstanbul: Cem Yayınevi.
• Kumcu İlal, S. (1995). Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn Sultan Süleyman Han minyatürlerinin doğa ve bitki örtüsünün incelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Mahir, B. (2012). Osmanlı minyatür sanatı. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Özkan, E.-Şimşir, Z. (2023). Matrakçı Nasuh’un Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn adlı eserinden Konya kalesi. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 19, 115-146
• Ruggles, D. F. (2017). İslami bahçeler ve peyzajlar. (çev.: Nurcan Boşdurmaz), İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Tansuğ, S. (2004). Resim sanatının tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tez, Z. (2018). Yasaklı sanat olarak minyatür, resim ve grafik tarihi. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Tükel, U. (2005). Resmin dili ikonografiden göstergebilime. İstanbul: Homer.
• Yurdaydın, H. G. (1976). Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.