TEKE ZORTLATMASI OLARAK ADLANDIRILAN EZGİLERİN KONYA/TAŞKENT İLÇESİNDEKİ 9/16’LIK EZGİLERLE KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 49, 530 - 550, 19.03.2025

Nafiz Camgöz

Öz

Konya ilinin 31 ilçesinden biri olan Taşkent, İç Anadolu Bölgesi’nin ve Konya ilinin en güney ucunda, Orta Toroslardaki Taşeli Platosunda yer almaktadır. Konya ilinin idarî sınırları içerisinde olmasına karşın coğrafî olarak Akdeniz bölgesine olan yakınlığı ve bir Yörük-Türkmen yerleşim yeri olması ilçenin müzik geleneğini şekillendiren unsurların başında gelmektedir. Teke bölgesi müzik geleneği ile ilgili birçok yayın yapılmasına karşın Taşkent türkülerinin bahsi geçen bölgenin türküleri ile karşılaştırılmasının yapıldığı bir çalışmaya rastlanılmadığından Taşkent’te icra edilen 9/16’lık ölçüye sahip “iyi oyun” (düz oyun), “sallama”, “gelin okşama” ve “gelin kına havası” türküleri ile Teke yöresinin teke zortlatma havaları yaratım, icra ve ezgi (melodik-ritmik) özellikleri bakımından karşılaştırılarak benzerlik ve farklılıklarının tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda çalışmada nitel yöntem benimsenmiş olup tarama modeli kullanılmıştır. Teke yöresi olarak adlandırılan Burdur, Antalya, Denizli, Afyon, Isparta, Muğla illerinden derlenen ve Türkiye Radyo Televizyon Kurumu (TRT) Türk Halk Müziği (THM) repertuvarında kayıtlı olan türküler taranarak 48 teke zortlatma havası tespit edilmiştir. Bu çalışmada tespit edilen 48 vokal-vokal/enstrümantal teke zortlatma havası ile TRT THM repertuvarında kayıtlı, Konya/Taşkent’ten derlenmiş 9/16’lık ölçüdeki 7 ezgi karşılaştırılarak incelenmiştir. Yapılan tespitler neticesinde Taşkent’te icra edilen 9/16’lık ölçüdeki sallama adı verilen oyunlu müzik türünün melodik, ritmik ve oyun figürleri bakımından teke zortlatmaları ile benzer olduğu; iyi oyun adı verilen oyunlu müzik türünün ise sadece melodik ve ritmik yapıları itibarıyla teke zortlatmalarına benzediği, oyun figürleri bakımından ise benzerlik göstermediği tespit edilmiştir. Taşkent yöre kadınları arasında defle icra edilen iyi oyun, sallama, gelin okşama ve kına havalarının ilçedeki icra şekli açısından Burdur’da dımıdan, Isparta’da gakgili, dattiri adı verilen havalar ile benzerlik gösterdiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Teke Zortlatması, Konya/Taşkent Müzik Geleneği, Sallama, İyi Oyun, Dımıdan

COMPARISON OF THE MELODIES CALLED TEKE ZORTLATMA WITH THE 9/16 MELODIES OF KONYA/TAŞKENT DISTRICT

Öz

Taşkent, one of the 31 districts of Konya province, is located on the Taseli Plateau in the Central Taurus Mountains, at the southernmost tip of the Central Anatolia Region and Konya province. Although it is within the administrative borders of Konya province, its geographical proximity to the Mediterranean region and the fact that it is a Yoruk-Turkmen settlement are the main factors shaping the musical tradition of the district. Although there are many publications on the music culture of the Teke region, there is no study comparing the folk songs of the Taşkent district with the Teke region. Therefore, it is aimed to compare the folk songs “iyi oyun”, “sallama”, “gelin okşaması” and “gelin kına havası” with 9/16 measure performed in the Taşkent district with the “teke zortlatma” in the Teke region in terms of creation, performance and melodic and rhythmic characteristics and to determine their similarities and differences. For this purpose, qualitative method was adopted in the study and the survey model was used. The folk songs compiled from the provinces of Burdur, Antalya, Denizli, Afyon, Isparta and Muğla, which are called Teke region, and registered in the TRT THM repertoire were scanned and 48 teke zortlatma folk songs were identified. The sample of this study consists of 48 vocal-vocal/instrumental teke zortlatma folk songs and 7 Konya/Taşkent folk songs in 9/16 measure registered in TRT THM repertoire. As a result of the findings, it was determined that the dance music called sallama in 9/16 measure in Taşkent district is similar to teke zortlatma in terms of melodic, rhythmic and dance figures, while the tune called iyi oyun in Taşkent district is similar to teke zortlatma only in terms of melodic and rhythmic structures, but doesn’t show any similarity in terms of dance figures. It has been observed that the iyi oyun, sallama, gelin okşama and kına havası folk songs performed with def by the women of Taşkent district are similar to the folk songs called “dımıdan” in Burdur, “gakgili” and “dattiri” in Isparta in terms of their performance style in the region.

Anahtar Kelimeler

Teke Zortlatması, Konya/Taşkent Musical Tradition, Sallama, İyi Oyun, Dımıdan

Kaynakça

• Ak, M. (2018). Teke adı ve yöresi üzerine. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 30, 1019-1040.
• Armağan, A. L. (2002). Tarihsel süreç içinde Teke yöresi. Tarih Araştırmaları Dergisi, XX(32), 1-19.
• Ayyıldız, S. (2013). Teke yöresi Yörük Türkmen müzik kültüründe yerel çok seslilik özellikleri. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Camgöz, N. (2011). Taşkent’ten derlenen türküler ve TRT repertuarında bulunan Konya türküleri ile mukayesesi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Çine, H. (2003). Burdur’dan damlalar, folklor (halkbilimi). Burdur: Burdur Valiliği.
• Duygulu, M. (2014). Türk halk müziği sözlüğü. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Duygulu, M. (2018). Türkiye’nin halk müziği makamları. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Ekmekçioğlu, İ. (2001). Türk halk oyunları. İstanbul: Esin Yayınevi.
• Erdem, F. (2019). Dirmil Yörük müzik kültürü. Ankara: Ürün Yayınları.
• Ergun, L. (2023). Konargöçer yaşam müzik ilişkisi: Yörük müziği. Yörük Çalıştayı 5, Yörükler ve Müzik, Konya: Palet Yayınları.
• Ertan, F. vd. (1974). Taşkent’in doğuşu. İstanbul: İrfan Matbaası.
• Kaplan, A. (2019). Kültürel müzikoloji. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Kocamaz, İ. (2013). Konya ili, Taşkent ilçesi ve köyleri ağzı. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kuban, D. (1993). Batıya göçün sanatsal evreleri (Anadolu’dan önce Türklerin sanat ortaklıkları). İstanbul: Cem Yayınevi.
• Mıhlandız, N. – Şahin, M. (2015). Burdur yöresi halk oyunlarının incelenmesi. International Journal of Science Culture and Sport (IntJSCS). Special Issue on the Proceedings of the 4th ISCS Conference – PART A, 666-677.
• Nacakcı, Z. (2013). Teke yöresi halk oyunları ezgilerinin sınıflandırılmasına yönelik müzikal analiz. JASSS (The Journal of Academic Social Science Studies), 6(2), 1603-1617.
• Özbek, M. (2014). Türk halk müziği el kitabı I terim sözlüğü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi.
• Parlak, E. (2000). Türkiye’de el ile (şelpe) bağlama çalma geleneği ve çalış teknikleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Seyirci, M. (2000). Batı Akdeniz bölgesi Yörükleri. İstanbul: Der Yayınevi.
• Yalgın, R. (1940). Cenupta Türkmen çalgıları. Adana: Seyhan Basımevi.
• Yönetken, H. B. (1966). Derleme notları I. İstanbul: Orkestra Yayınları.