GÜNAH KEÇİSİ ALGISININ NEDENLERİ ÜZERİNE

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 49, 56 - 81, 19.03.2025

Nazife Özdemir , Gülin Öğüt Eker

Öz

Bir kişinin veya topluluğun şanssızlığının, felaketlerinin, hastalıklarının ve günahlarının sembolik olarak kendisine yüklendiği, salınıp taşlandığında, bir nehre veya denize atıldığında tüm bu olumsuzlukları beraberinde götüreceğine inanılan her türlü nesne, hayvan, kuş veya insan olan günah keçisi, konunun uzmanlarınca daha çok suçlama, kefaret ve kurban kapsamında ele alına gelmiştir. Günah keçisi algısının ortaya çıkmasında dinlerin, özellikle de Museviliğin önemli bir etkisinin olduğu bilinen bir gerçektedir. Günah keçisi algısının nedenlerini sadece dinle ilişkilendirmek doğru değildir. İnsan zihnini, psikolojisini, kültürünü, sosyal ve ekonomik yapısını, iktidar olgusunu dikkate almadan günah keçisi algısının nedenlerini layıkıyla anlamak mümkün değildir. Bu çalışmada günah keçisi algısının psikolojik nedenlerinin yanı sıra, dinsel, sosyal, kültürel, tarihsel, etniksel, eğitimsel ve ekonomik nedenleri üzerinde kapsamlı bir şekilde durulmuştur. Ortaya koyulan nedenler ışığında, insanlığın hoşgörü zemininden hızla kaymakta olduğu günümüzde, günah keçisi algısının çok daha etkili ve yıkıcı bir şekilde yeniden gündeme gelebileceği düşünülmektedir. İnsanlığı büyük yıkımlara götürebilecek günah keçisi algısının yeniden canlanmasının önüne ancak insanları insan ve doğa odaklı bir şekilde eğitmekle, sekülerleşmeyle, hoşgörü sahibi olmakla ve medenileşmekle geçilebileceği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Günah Keçisi, Psikoloji, Sosyoloji, Dinler Tarihi, Halkbilimi

ON THE CAUSES OF SCAPEGOAT PERCEPTİON

Öz

The scapegoat, which is any object, animal, bird or human being to whom the misfortunes, disasters, diseases and sins of a person or a community are symbolically attributed, and which is believed to take all these negativities with it when it is released, stoned, thrown into a river or the sea, has been dealt with by experts in the field mostly within the scope of blame, atonement and sacrifice. It is a well-known fact that religions, especially Judaism, have an important influence on the emergence of the scapegoat perception. It is not correct to associate the reasons for the scapegoat perception with religion alone. It is not possible to properly understand the reasons for the scapegoat perception without taking into account the human mind, psychology, culture, social and economic structure, and the phenomenon of power. In this study, in addition to the psychological reasons for the perception of scapegoating, religious, social, cultural, historical, ethnic, educational and economic reasons are comprehensively emphasized. In the light of the reasons put forward, it is thought that in today's world, where humanity is rapidly slipping away from the ground of tolerance, the perception of scapegoating may come back to the agenda in a much more effective and destructive way. It is concluded that the revival of the scapegoat perception, which can lead humanity to great destruction, can only be prevented by educating people in a human and nature-oriented way, secularization, tolerance and civilization.

Anahtar Kelimeler

Scapegoat, Psychology, Sociology, History of Religions, Folklore

Kaynakça

• Aronson, E. vd. (2012). Sosyal psikoloji. (çev.: Okhan Gündüz), İstanbul: Kaknüs Yayınları
• Bauman, Z. (2003). Modernlik ve müphemlik. (çev.: İsmail Türkmen), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Campbell, C. (2020). Günah keçisi başkalarını suçlamanın tarihi. (çev.: Gizem Kastamonulu), İstanbul: İthaki Yayınları.
• Frazer, J. G. (2019), Günah keçisi. (çev.: İsmail Hakkı Yılmaz), İstanbul: Pinhan Yayıncılık.
• Funk & Wagnalls Standard Dictionary of Folklore Mythology and Legend, (ed.: M. Leach – J. Fried), USA: Funk & Wagnalls Publishing Company, Inc.
• Gezgin, İ. (2020). Homo narrans insan niçin anlatır? Mit, masal ve hikâyenin arkeolojisi. İstanbul: Redingot Kitap.
• Giddens, A. (200). Sosyoloji. (çev: H. Özel - C. Güzel), Ankara: Ayraç Yayınları.
• Girard, R (2018). Şiddet ve kutsal. (çev.: Necmiye Alpay), İstanbul: Alfa Yayınları.
• Hammer, E. D. (2007). Scapegoat theory. Encyclopedia of Social Psychology I, (ed. Roy F. Baumeister - Kathleen D. Vohs), 778-779, California: Sage Publications.
• Holland, J. (2016). Mizojini dünyanın en eski önyargısı kadından nefretin evrensel tarihi. (çev.: Erdoğan Okyay), Ankara: İmge Kitabevi.
• Kearney, R. (2012). Yabancılar, tanrılar ve canavarlar ötekiliği yorumlamak, (çev.: Barış Özkul), İstanbul: Metis Yayınları.
• Kılıç, S. (2006). Jean Paul Sartre’ın varoluş felsefesinde öteki kavramı. Antalya: Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kırel, S. (2010). Kültürel çalışmalar ve sinema. İstanbul: Kırmız Kedi Yayınevi.
• Lule, J. (2001). Daily news, eternal stories: The mythological role of journalism. New York: Guilford.
• Mezarcıoğlu, A. (2010). Çingenelerin kitabı. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Taş, İ. (2002). İslam öncesi Türk düşüncesinde kozmogoni kozmoloji. Konya: Kömen Yayınları.
• Tuğ, S. (1991). Azâzîl. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 4, 311-312, İstanbul: TDV Yayınları.
• Türe, İ. (2000). Kur’an’da uzaya seyahati anlatılan insan Zülkarneyn. İstanbul: Karizma Yayınları.
• Ünal, B. (2018). Amerikan sinemasında gazeteci imajı. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Weininger, O. (1932). Geschlecht und charakter. Eine prizipielle untersuchung, Viyana/Leipzig. Yahya, Z. N. (2021). İmgeler ve ötekileştirme: Cadılar, yerliler, Avrupalılar. Atılım Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (1), 27-38.
• Yusuf Has Hâcib (1959). Kutagdu bilig II tercüme. (çev.: Reşid Rahmeti Arat), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.