ANADOLU SAHASI MASALLARINDA DOĞAL (TABİİ) KEHANET

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 51, 1312 - 1336, 28.09.2025

Rahime Deveci

https://doi.org/10.12981/mahder.1602123

Öz

Yüzyıllar boyunca kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze gelmiş sözlü gelenek ürünü ve anlatma esaslı türlerden biri olan masallar, bünyelerinde ait oldukları ve/ veya anlatıldıkları milletlerin, gelenek, inanç, dünya görüşü gibi kültürel kodlarına ilişkin bilgiler barındırırlar. İnanç, dünya görüşü olarak masalların taşıyıcı olduğu bir unsur da sınırlı yetenek ve doğaya sahip insanın duyusu, aklı, bilgisi ve tecrübesi ile ulaşamayacağı bilgiyi edinme yolları ve teknikleri şeklinde ifade edilen kehanettir. Bu çalışmada Anadolu sahası masallarında; bir bilgiyi, bir durumu, gizli niyet ve kişilik özelliklerini, geçmişte, şimdide cereyan eden ve gelecekte meydana gelecek bir olayın bilgisini olağanüstü yollarda elde etme yolu olarak tanımlanan ve doğal (tabii) ve suni olmak üzere iki temel türe ayrılan kehanetin doğal (tabii) olanları incelenmiştir. Çalışmanın amacı masallarda yer alan doğal kehanetleri tespit ve tasnif etmektir. Bununla birlikte kehanetlerin masal kurgusundaki işlevini ortaya koymak çalışmanın bir diğer amacıdır. Doğrudan doğruya halk ağzından derlenerek yazıya geçirilen masallar çalışmanın kaynaklarını oluşturmuştur. Doğrudan doğruya gizli bir bilgiyi ileten doğal kehanetlerin; olağanüstü kişiler, ölüler ve ölüm döşeğindeki insanlar, çocuklar, olağanüstü varlıklar tarafından ve rüya yoluyla verildiği tespit edilmiş ve masal kurgusunda önemli işlevler üstlendiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Masalları , Kehanet , Doğal Kehanet , İşlev

NATURAL PROPHECIES IN ANATOLIAN FIELD TALES

Öz

Tales, which are one of the types based on oral tradition and narration that have been passed down from generation to generation for centuries and have survived to the present day, contain information about the cultural codes such as traditions, beliefs and worldview of the nations they belong to and/or are told. Another element that tales carry as belief and worldview is prophecy, which is expressed as the ways and techniques of obtaining information that a person with limited talent and nature cannot reach with his senses, mind, knowledge and experience. In this study, in the tales of the Anatolian region; direct (natural) prophecy, which is defined as the way of obtaining information, a situation, secret intentions and personality traits, the information of an event that took place in the past, present and will occur in the future through extraordinary means, and is divided into two basic types as direct (natural) and artificial, was examined. The aim of the study is to determine the direct prophecies in tales. However, another aim of the study is to reveal the function of prophecies in tale fiction. Tales compiled directly from the people's mouth and put into writing constituted the sources of the study. Natural prophecies that directly convey secret information; It has been determined that it is given by extraordinary people, the dead and people on their deathbeds, children, extraordinary beings and through dreams, and it has been seen that it has important functions in the story plot.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Tales , Prophecy , Natural Prophecy , Function

Kaynakça

• Akyol, E. (2010). Muğla masalları. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• AnaBritannica (1994). İstanbul: Ana Yayıncılık
• Atalay, B. (1998). Divanü Lûgat-it Türk tercümesi. C. II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Benedıct, R. (2015). Kültür örüntüleri. (çev.: Mustafa Topal), 2. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Boratav, P. N. (1969). Az gittik uz gittik. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Boratav, P. N. (2009). Zaman zaman içinde. Ankara: İmge Yayınevi.
• Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Ergin, M. (2016). Dede Korkut kitabı I-II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ertizman, A. A. (2020). Billur köşk masalları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Gültekin, M. (2014). Türk kültüründe fal/falcılık bağlamında Manisa/Selendi yöresi “ırkçıları” ve “ırk ocakları”. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 49 (49), 119-137.
• Günay, U. (2011). Elazığ masalları Ankara: Akçağ Yayınları.
• Günay, U. (1999). Türkiye’de âşık tarzı şiir geleneği ve rüya motifi. Ankara: Akçağ Yayınları
• Hançerlioğlu, O. (2004). Dünya inançları sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Harman, Ö. F. (2001). Kâhin. TDV İslam Ansiklopedisi, C 21, 170-171, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnan, A. (1998). Makaleler ve incelemeler 1. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kara, R. (1996). Erzincan masalları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Karatorun, M. O. (2016). Kehanet türleri ve kadim kültürlerdeki uygulamaları. ÇÜİFD, 16(2), 277-308.
• Kaya, C. (2008). Irk bitiğ’de falcılık Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, (ed.: Emine Gürsoy Nasgali-Erdal Şahin), 359-368, İstanbul: Picus Yayınları.
• Kùnoş, I. (2019). Türk masalları. (çev.: Elif Nihan Akbaş), İstanbul: Maya Kitap.
• Lvova, E. L. vd. (2013). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-simge ve ritüel. (çev.: Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• Mauss, M. (2018). Armağan üzerine bir deneme, Arkaik toplumlarda değiş tokuşun biçimi ve nedeni. (çev.: Nihan Özyıldırım), İstanbul: Alfa Yayınları.
• Öcal, A. (1999). Karakuyu köyü (Boğazlıyan-Yozgat) masalları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Öğüt, S. (2001). İstihare. TDV İslam Ansiklopedisi, C . 23, 333-334, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Propp, V. (1985) Masalın biçimbilimi. (çev.: Mehmet Rifat - Semra Rifat), İstanbul: Bilim-Sanat-Felsefe Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Seyidoğlu, B. (1999). Erzurum masalları. İstanbul: Erzurum Kitaplığı.
• Şimşek, E. (2001). Yukarı Çukurova masallarında tip ve motif araştırması, c. II. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Tezel, N. (2013). Türk masalları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Türkçe sözlük (1998). Ankara: TDK.