BİR ETNİK KİMLİĞİ SOSYAL ALANDA TİPLEŞTİRMEK: TEREKEME ÖRNEĞİ

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 51, 1510 - 1527, 28.09.2025

Samet Ünlü

https://doi.org/10.12981/mahder.1608473

Öz

Bu araştırma, Terekeme kimliği üzerinden sosyal tipleştirmenin etnik kimlik üzerindeki etkilerini incelemektedir. Tarihsel, kültürel ve sosyal bağlamda ele alınan Terekeme kimliği, toplumsal algıların ve tipleştirme süreçlerinin dinamiklerini anlamak için zengin bir örnek sunmaktadır. Araştırmada, dil, medya ve gündelik yaşam pratikleri üzerinden tipleştirmenin nasıl işlediği ve bu süreçlerin Terekemelerin toplumsal kabulü, dışlanma ve önyargılar üzerindeki etkileri analiz edilmiştir. Bulgular, Terekemelerin sıklıkla “dayanıklı,” “çalışkan” ve “geleneklerine bağlı” gibi pozitif stereotiplerle tanımlandığını, bunun topluluğun aidiyet duygusunu güçlendirdiğini ancak bireysel farklılıklarını göz ardı eden homojen bir algı yarattığını göstermektedir. Aynı zamanda, “kapalı” veya “modernleşmeye dirençli” gibi negatif tipleştirmelerin, Terekemelerin toplumsal dışlanma ve sosyal fırsatlara erişiminde sınırlayıcı bir rol oynadığı görülmüştür. Araştırma, tipleştirmenin hem olumlu hem de olumsuz etkilerini değerlendirerek, Terekeme kimliğinin sosyal algısının yeniden üretilme biçimlerini ele almıştır. Ayrıca, Terekeme kimliğinin içselleştirilmesi ve dışsallaştırılması süreçleri analiz edilerek, bu kimliğin modern bağlamda nasıl yeniden inşa edildiği incelenmiştir. Son olarak, sosyal tipleştirmenin toplumsal eşitsizliklere katkısını anlamak için daha fazla araştırmanın gerekliliği vurgulanmıştır. Bu araştırma, etnik kimlik, toplumsal algılar ve tipleştirme süreçlerinin sosyal dinamiklerini derinlemesine ele alarak, sosyoloji literatürüne önemli bir katkı sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Etnik Kimlik , Kimlik , Sosyal Tipleştirme , Stereotip , Terekeme

TYPING AN ETHNIC IDENTITY IN THE SOCIAL SPHERE: THE CASE OF THE TEREKEME

Öz

This study examines the impact of social typification on ethnic identity through the example of the Terekeme community. Analyzed within historical, cultural, and social contexts, the Terekeme identity offers a rich case for understanding the dynamics of social perceptions and typification processes. The research explores how typification operates through language, media, and everyday practices and its effects on the Terekeme community’s social acceptance, exclusion, and prejudice. The findings reveal that the Terekeme are frequently characterized by positive stereotypes such as "resilient," "hardworking," and "traditionally rooted," which strengthen their sense of belonging but create a homogenized perception that overlooks individual diversity. At the same time, negative stereotypes like "closed-off" or "resistant to modernization" play a restrictive role in the community's access to social opportunities and their inclusion in broader societal structures. The study evaluates the dual impact of typification, highlighting both its positive and negative dimensions, and examines how the social perception of Terekeme identity is continually reconstructed. Furthermore, the processes of internalization and externalization of the Terekeme identity are analyzed to explore how this identity is reshaped in modern contexts. Finally, the study emphasizes the need for further research to better understand the role of social typification in perpetuating social inequalities. By deeply engaging with the dynamics of ethnic identity, social perceptions, and typification processes, this study contributes significantly to the sociological literature.

Anahtar Kelimeler

Ethnic Identity , Identity , Social Typification , Stereotypes , Terekeme

Kaynakça

• Aslan, E. (2015). Karapapak-Terekeme Hıdırellez geleneği. Millî Folklor, 108, 201-213.
• Aydemir, E. - Demir, N. (2020). Sosyal kimlik kuramı bağlamında bireylerin kimlik tanımlamaları: Kocaeli Kafkas Kültür Derneği örneklemi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 37(1), 11-23.
• Aydemir, M. A. (2016). Sosyal alanın tipleştirilmesi. Toplumsal Tipler, (ed.: M. A. Aydemir), 11-32, İstanbul: Açılım Kitap.
• Barth, F. (2001). Etnik gruplar ve sınırlar. (çev.: A. Kaya - S. Gürkan). İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Bauman, Z. (2017). Kimlik. (çev.: Mesut Hazır), Ankara: Heretik Yayınları.
• Berger, P. - Luckmann, T. (2018). Gerçekliğin sosyal inşası. (çev.: Vefa Saygın Öğütle), Ankara: Atıf Yayınları.
• Bilgir, M. T. (2016). Kurumsallaşmış sosyal eylem üretimi olarak toplumsal tipler. Toplumsal Tipler, (ed.: M. A. Aydemir), 47-62, İstanbul: Açılım Kitap.
• Bourdieu, P. (2021). Ayrım: Beğeni yargısının toplumsal eleştirisi, (çev.: Derya Fırat - Günce Berkkurt), Ankara: Nika Yayınevi.
• Erdoğan, K. - Demir, T. (2011). Kars ve Ardahan Türkmenlerinin dünü ve bugünü (Milli Mücadeledeki yerleri). Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 58, 191-212.
• Goffman, E. (2016). Gündelik yaşamda benliğin sunumu. (çev.: Barış Sezar), 3. Baskı, İstanbul: Metis Yayınları.
• Hall, S. (2003). The question of cultural identity. Modernity and Its Futures. (ed.: S. Hall vd.), 273-326, Cambridge: Blackwell.
• Kaya, A. (2022). Türkiye’de entegrasyon tartışmaları: Aktörler ve rolleri. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 335-359.
• Kemaloğlu, M. (2013). Terekeme (Karapapak) Türkleri ve mânileri (bayatıları/mahnıları): Muş Bulanık çevresi. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2(1), 54-86.
• Kurubaş, E. (2008). Etnik sorunlar: Ulus-devlet ve etnik gruplar arasındaki varoluşsal ilişki. Doğu Batı, 44, 11-42.
• Lippmann, W. (1922). Public opinion. New York: Harcourt, Brace and Company.
• Novruzova, G. (2005). Dağıstan Derbent bölgesi Terekeme Türklerinin dini hayatı. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Özkan, F. (2015). Türkçenin Karapapak-Terekeme ağzındaki eski izleri. Türkbilig, 30, 231-243.
• Qasımova, S. (2017). XIX yüzyılda Kuzey Kafkasya’dan Anadolu’ya göçler: Tarihçilik açısından göçün nedenleri, sorunları ve sonuçları. Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 4(13), 588-622.
• Smith, A. D. (2003). Ulusların etnik kökeni. (çev.: Sonay Bayramoğlu - Hülya Kendir), Ankara: Dost Kitabevi.
• Şutanrıkulu, G. (2021). Dağıstan Derbent bölgesi Terekeme Türklerinin geleneksel kültüründeki cinsiyet kalıp yargıları. Turkish Studies-Social, 16(1), 361-373.
• Tajfel, H. - Turner, J. (1979). An integrative theory of intergroup conflict. The Social Psychology of Intergroup Relations, (eds.: W. G. Austin - S. Worchel), Monterey: Brooks/Cole.
• Zijderveld, A.C. (2007). Sahnelik toplum: Sosyolojinin yeniden tanımlanması. (çev.: Kadir Canatan), İstanbul: Pınar Yayınları.