KÜLTÜREL ÇEŞİTLİLİK BAĞLAMINDA RİTÜELLER: GAZİANTEP HAMAM GELENEĞİNDE KURT BAŞI RİTÜELİ VE GULLEYTİN

Yıl 2025, Cilt: 18 Sayı: 51, 1407 - 1419, 28.09.2025

Atiye Güner

https://doi.org/10.12981/mahder.1615081

Öz

Kültür olguları statik kavramlar halinde toplumsal varlığını sürdüremez ve topluma yayılamaz. İnsanların kültürel anlamlara ve kültürel kimliğe ihtiyaç duyduğu varsayımından hareketle kültürel kavramların görünür ve etkin biçimde somutlaşması toplumlar için evrensel bir ihtiyaçtır. Kültür olgularının görünür olarak somutlaştırılması ritüellerde gözlemlenir. Ritüel, toplumların geleneksel, gözlemlenebilir, tekrarlamalar ve semboller ile karakterize edilen, anlam içeren eylem biçimi olarak tanımlanabilir. Bir toplumun kültürel kimliğini ve sahip olduğu kültürel çeşitliliği ritüellerde görmek mümkündür. Ritüeller, somut olmayan kültürel miras bağlamındadır ve uygulanışları kültürün sürdürülebilirliğini sağlamak açısından önemlidir. Bu çalışmanın evreni bir toplumun sahip olduğu kültürel çeşitliliği gösteren ritüellerdir. Bir toplumun sahip olduğu kültürel çeşitliliği göstermek amacıyla Gaziantep geleneksel hamam kültüründen Kurt Başı ve Gulleytin ritüelleri örneklem seçilmiştir. Seçilen ritüellerin kültürel kökenleri araştırılmıştır ve ritüellerdeki sembolik kodlar okunarak kökenleri tespit edilmiştir. Kurt Başı ritüelinin kökeni eski Türk inanç sistemlerine ki bunlardan biri Şamanizm’dir, dayanmaktadır. Gulleytin ise Musevilerin içine girip çıkarak ruhsal arınma sağladıkları ritüelin gerçekleştiği havuza Gaziantep halkının verdiği isimdir. Ritüel, Yahudilerin dini inanç sistemi olan Museviliğe dayanmaktadır. Bu çalışmada iki farklı kültüre ait ritüellerin, uzun yıllar boyunca aynı mekânda bir arada varlık gösterdiği tespit edilmiştir. Bu durum, kültürel çeşitliliğin somut bir örneği olarak çalışmada analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kültürel Çeşitlilik , Kimlik , Ritüel , Geçiş Ritüelleri , Gaziantep Hamam Kültürü

RITUALS IN THE CONTEXT OF CULTURAL DIVERSITY: THE KURT BAŞI RITUAL AND GULLEYTIN IN GAZIANTEP’S HAMMAM TRADITION

Öz

Cultural phenomena cannot sustain their existence in society as static concepts and cannot spread throughout society. Based on the assumption that people need cultural meanings and cultural identity, the visible and effective embodiment of cultural concepts is a universal necessity for societies. The manifestation of cultural phenomena in a visible and tangible form is observed in rituals. Rituals can be defined as meaningful forms of action characterized by traditional, observable, repetitive, and symbolic elements within societies. The cultural identity and diversity of a society can be observed in its rituals. Rituals are part of intangible cultural heritage, and their practice is crucial for ensuring the sustainability of culture. The scope of this research is the rituals that represent the cultural diversity of a society. To illustrate the cultural diversity of a society, the traditional bath culture of Gaziantep, specifically the rituals of Kurt Başı" and Gulleytin, were selected as case studies. The cultural origins of these selected rituals were examined, and symbolic codes within the rituals were analyzed to identify their roots. The Kurt Başı ritual originates from ancient Turkish belief systems, including Shamanism. Gulleytin is the name given by the people of Gaziantep to the pool where the ritual of spiritual purification, performed by Jews, takes place. This ritual is rooted in Judaism, the religious belief system of the Jewish people. This research identifies how rituals from two distinct cultures have coexisted in the same space for many years. This phenomenon is analyzed in the study as a concrete example of cultural diversity.

Anahtar Kelimeler

Cultural Diversity , Identity , Ritual , Rites of Passage , Gaziantep Hammam Culture

Kaynakça

• Alp, K. Ö-Mutlu, S. (2021). Şaman sembollerinin işlev ve anlam kodları. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 14(35), 1008-1028.
• Altun, Z. (2019). Türk kültüründe “kurt kavramı” üzerine bir inceleme. 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, 8(22), 91-108.
• Bağcı, A. (2016). Türk kültüründe kurdun kutsiyetinin şaman mitlerindeki yeri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 42, 7-15.
• Bali, A. (2024). Gaziantep gelin hamamı törenlerinde “şamşırak dökme” ritüelinin kültürel kökenleri üzerine bir inceleme. Korku Ata Külliyat Araştırmaları Dergisi, 14, 165-174.
• Canatan, K. (2024). 20. yüzyılda dünyada ve Türkiye’de ortaya çıkan popüler ritüeller. Sosyal Aktörler ve Deneyimler Dergisi (SADED), 3, 1-16.
• Cevizci, A. (2005). Felsefe sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Chistyakov, D. I-Chistyakova, O. V. (2020). Ritual as a means of intercultural communication. Proceedings of the 7th International Conference on Education, Language, Art and Inter-cultural Communication (ICELAIC 2020), 305-309, Amsterdam: Atlantis Press.
• Çoruhlu,Y. (2006). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Dağtekin, E. (2007). Güneydoğu Anadolu bölgesi geleneksel hamam tipolojisi ve buna bağlı koruma ölçütlerinin oluşturulması. Ankara: Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Evişen, A. (2008a). Gaziantep’te hamam kültürü. Gaziantep Tarih Kültür Dergisi, 3(16), 38-43.
• Evişen, A. (2008b). Gaziantep’te hamam kültürü. Gaziantep Tarih Kültür Dergisi, 3(15), 22-27.
• İmanov, A. (2021). Mitoloji ve modern dünya halklarının kültüründeki “kurt” imgesinin rolü ve işlevi ile dünya sinema filmlerindeki kurt imgesinin karşılaştırılması. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Kaya,İ. (2024). Ritüellerin çevrim içi alanda yeniden tasarlanmasına mekânsal ve zamansal bir eleştiri aura’nın yok oluşu. Folklor Akademi Dergisi, 7(1), 22 – 33.
• Karadayı Yenice, T.- Ararat, M. (2022). Turkish bath tradition: The example of Gaziantep, Turkey. International Journal of Intangible Heritage, 17, 198-210.
• Kasap, Ö. (2021). Ritüel/ritüellik kavramları ve ritüelliğin anlamsal değişimi üzerine. Milli Folklor, 17(131), 123-130.
• Köylüoğlu, A. (2009). Kadim şehir Gaziantep. İzmir: Neşa Ofset.
• Ökeli Ulusoy, H. (2017). Kültürlerarasılık, çokkültürlülük ve etnisite: Eskişehir’deki Çerkeslerin kültürlerarası iletişim pratikleri. Akdeniz Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 27, 165-181.
• Özdal, A. (2023). Gaziantep kent merkezinde hamam kültürü. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 16(43), 1000-1023.
• Şanlı, S. (2018). Türkiye’nin doğu Yahudileri üzerine etnografik bir alan araştırması. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, ANARSAN Sempozyumu Özel Sayısı, 11(2), 1281-1293.
• Şeker, G.-Gül, H. (2023).Kamu yönetimi ve politikalarında kültürel çeşitlilik kavramı. Dumlupınar Üniversitesi İİBF Dergisi, 12, 131-141.
• Taş, E. (2020). Türk halk kültüründe baş. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 13(29), 77-108.
• Yanık, C. (2013). Dünyada ve Türkiye’de çokkültürlülük. Bursa: Sentez.
• Yetkin, T. (2024). Çağdaş müzecilik üzerine bir değerlendirme: Gaziantep hamam müzesi örneği. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.