OSMANLI SİYASETNAMELERİNİN MÜELLİFLERİ İTİBARIYLA MAHİYETİ BAKIMINDAN TAHLİLİ

Yıl 2021, , 86 - 98, 28.11.2021

Sena Nur Doğan

https://doi.org/10.20875/makusobed.969339

Öz

Siyasetnameler, devlet yönetimi üzerine oluşturulan bilgi ve öğüt verici eserlerdir. Yazıldıkları dönemin genel özelliklerinden devletlerin yönetim düzeni, mali durumu ve sosyal yapısına kadar birçok önemli malumat içerirler. Aynı zamanda yol gösterici olan bu kaynaklar Türk devlet kültüründe büyük bir yer tutmaktadır. Osmanlı Devleti, önce çeviri faaliyetleriyle daha sonra da telif eserler ile bu geleneği devam ettirmiştir. İlim adamları, devlet görevlileri veya sultanlar, metinlerini bulundukları pozisyonun gerektirdiği bakış açısıyla oluşturmuşlardır. Çalışmanın amacı üç farklı konumdaki müellifin, bulundukları döneme ait konuları ve olayları ele alış tarzının nasıl olduğunu ortaya koymaktır. Bu doğrultuda, makalede Yavuz Sultan Selim’in oğlu Şehzade Süleyman için yazıya dökmüş olduğu siyasetnamesi, Lutfi Paşa’nın “Asafnâme” si ve Kınalızâde Ali Efendi’nin “Ahlâk-ı Alâî” adlı eseri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Devlet, Osmanlı İmparatorluğu, Siyasetname, Yönetici, Yönetim

AN ANALYSIS ON THE NATURE OF OTTOMAN POLITICAL TREATISES ACCORDING TO THEIR WRITERS

Öz

Political treatises are informative and counseling works on state administration. They contain many important information from the general characteristics of the period in which they were written, to the administrative order, financial situation and social structure of the states. These resources, which are also guiding, have an important place in Turkish state culture. The Ottoman Empire continued this tradition, first with translation activities and then with copyrighted works. Scholars, statesmen or sultans created their texts with the perspective required by their position. The aim of the study is to reveal how the authors in three different positions handled the issues and events of the period they were in. Accordingly, in this article, Yavuz Sultan Selim’s political treatise written for his son, Sehzade Suleyman, Lutfi Pasha’s “Asafnâme” and Kınalızâde Ali Efendi’s work “Ahlâk-ı Alâî” will be examined.

Anahtar Kelimeler

State, Ottoman Empire, Political Treatise (Siyasetname), Administrator, Administration

Kaynakça

• Adalıoğlu, H. H. (2009). Siyâsetnâme. TDV İslâm ansiklopedisi. TDV yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/siyasetname#1
• Aksoy, A. (2019). Yönetim ahlâkı bağlamında Osmanlı siyasetnamelerinin incelenmesi [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Aksoy, H. (2002). Kınalızâde Ali Efendi. TDV İslâm ansiklopedisi. TDV yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/kinalizade-ali-efendi
• Akyüz, Y. (2016). Siyasetnâmelerde devlet başkanı-devlet-halk/teba ilişkisinde metaforik kullanımlar. Mütefekkir, 3(5), 85-99.
• Ali Emirî. (2017). Takdîm. A. Uğur (Ed.) içinde, Asafnâme (1. baskı, ss. 15-21). Büyüyenay Yayınları.
• Altay, A. (2011). Klâsik dönem Osmanlı siyasetnâme geleneğine genel bir bakış. Turkish Studies, 6(3), 1795-1809.
• Armağan, A. (2011). Klasik dönemde Osmanlılarda devlet yönetim anlayışına dair bazı düşünceler. Akademik Bakış, 5(9), 139-156.
• Atar, F. (2010). Şürût ve Sicillât. TDV İslâm ansiklopedisi. TDV yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/surut-ve-sicillat
• Cerrah, L. (2019). Siyasetname’de din-devlet ilişkisi: İktidarın kaynağı bağlamında bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 23(Özel Sayı), 1995-2011.
• Doğan, C. (2013). 16. ve 17. yüzyıl Osmanlı siyasetnâme ve ahlâknâmelerinde İbn Haldûnizm: Kınalızâde Ali Efendi, Kâtip Çelebi ve Na’îmâ örnekleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(27), 197-214.
• Döşemetaş, Ö. (2018). Sadrazam Lütfi Paşa’nın hayatı ve ilmi kişiliği. Anasay, (5), 33-50.
• Emecen, F. (2009). Selim I. TDV İslâm ansiklopedisi. TDV yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/selim-i
• Emecen, F. (2010). Süleyman I. TDV İslâm ansiklopedisi. TDV yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/suleyman-i#1
• Erturgut, R. ve Soyşekerci S. (2010). Dokuzuncu Osmanlı padişahı Yavuz Sultan Selim’in dönüştürücü liderlik davranışlarının incelenmesi. Turkish Studies, 5(2), 964-985.
• Güneş, B. (2020). Kınalızâde Ali Efendi. B. Güneş (Ed.) içinde, Ahlâk-ı alâî ve devlet ahlakı (1. baskı, ss. 11-19). Çağdaş Kitap.
• İnalcık, H. (2020). Devlet-i aliyye: Osmanlı İmparatorluğu üzerine araştırmalar-I (67. basım). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• İpşirli, M. (1991). Âsafnâme. TDV İslâm ansiklopedisi. TDV yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/asafname
• İpşirli, M. (2003). Lutfi Paşa. TDV İslâm ansiklopedisi. TDV yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/lutfi-pasa
• Kahraman, A. (1989). Ahlâk-ı Alâî. TDV İslâm ansiklopedisi. TDV yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/ahlak-i-alai
• Karal, E. Z. (1942). Yavuz Sultan Selim’in oğlu Şehzade Süleyman’a Manisa sancağını idare etmesi için gönderdiği siyasetnâme. Belleten, VI(21-22), 37-44.
• Keskintaş, O. (2016). Osmanlı Devleti döneminde yazılan siyasetnâmelerde adalet, ahlâk ve nizâm düşüncesi üzerine bir inceleme [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kınalızâde Ali Efendi. (2020). Ahlâk-ı alâî ve devlet ahlakı. B. Güneş (Ed.) içinde, Ahlâk-ı alâî ve devlet ahlakı (1. baskı, ss. 69-439). Çağdaş Kitap.
• Levend, A. (1963). Siyaset-nameler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 10, 167-194.
• Lutfi Paşa. (2017). Asafnâme. A. Uğur (Ed.) içinde, Asafnâme (1. baskı, ss. 23-49). Büyüyenay Yayınları.
• Sehî Beg. (2017). Heş bihişt. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56165,hest-bihistpdf.pdf?0&_tag1=03EE5380B678F1063BF0A9ED54D2FA0DD771F0E5&crefer=AFE5F1F66F360F4C736661749BFA474BBD35CA3511AE0DA4695A8189A1D68A53
• Süllü, Z. (2017). Siyasal iletişim açısından tarihi metinler olarak Selçuklu ve Osmanlı dönemi siyasetnameleri: Nizam’ül Mülk’ün siyasetnamesi ve Koçi Bey risalesi bağlamında siyasal iletişimin tarihsel kökenleri. İnönü Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (İNİF E-Dergi), 2(1), 47-62.
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (2019). Çuhadar. TDK Sözlükleri. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2021, https://sozluk.gov.tr/
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (2019). Müteferrika. TDK Sözlükleri. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2021, https://sozluk.gov.tr/
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. (2019). Siyasetname. TDK Sözlükleri. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2021, https://sozluk.gov.tr/
• Uğur, A. (1992). Osmanlı siyâset-nâmeleri (1. baskı). Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Uğur, A. (2017a). Asafnâme. A. Uğur (Ed.) içinde, Asafnâme (1. baskı, ss. 11-14). Büyüyenay Yayınları.
• Uğur, A. (2017b). Lütfi Paşa ve Asafnâmesi. A. Uğur (Ed.) içinde, Asafnâme (1. baskı, ss. 7-11). Büyüyenay Yayınları.
• Unan F. (2017a). Kanûnî Sultan Süleyman. F. Unan ve C. Buyar (Eds.) içinde, Türk Tarihinden Seçme Şahsiyetler (ss. 256-263). Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• Unan F. (2017b). Yavuz Sultan Selim Han. F. Unan ve C. Buyar (Eds.) içinde, Türk Tarihinden Seçme Şahsiyetler (ss. 215-222). Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi Yayınları.
• Yalçınkaya, M. A. (2019). Kınalızâde Ali Efendi’nin Münşeât’ındaki Türkçe şiirleri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 3(3), 401-438.
• Yıldırım, A. (2018). Türk yönetim geleneğinde siyasetnameler: Nizamü’l-Mülk’ün Siyasetname eserinin yöneten-yönetilen ilişkileri çerçevesinde incelenmesi [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Yılmaz, C. (2003). Osmanlı siyaset düşüncesi kaynakları ile ilgili yeni bir kavramsallaştırma: Islahatnâmeler. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(2), 299-338.
• Yılmaz, C. (2009). Siyâsetnâme. TDV İslâm ansiklopedisi. TDV yayınları. https://islamansiklopedisi.org.tr/siyasetname#2-osmanli-donemi
• Yiğit, Y. S. (2019). Türk-İslam geleneği siyasetnamelerinde mukayeseli bürokrasi anlayışı [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hacı Bayram Veli Üniversitesi.