TEK PARTİ DÖNEMİ DİN POLİTİKASI (1923-1946)

Yıl 2017, Cilt: 9 Sayı: 19, 111 - 136, 30.06.2017

Hüseyin Kara

https://doi.org/10.20875/makusobed.324019

Cited By: 2

Öz

Osmanlı
İmparatorluğu’nun külleri üzerinden doğan Türkiye Cumhuriyeti’nde, 1923-1946
yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi tek parti olarak iktidarı elinde
tutmuştur. Cumhuriyet, Osmanlı’nın bürokratik yapısı ile birlikte ekonomik ve
toplumsal yapıyı da devralmıştır. Tek parti dönemi, ülkede ulus-devletin inşa
edilmeye, çağdaşlaşmanın-batılılaşmanın sağlanmaya çalışıldığı ve ülkenin
geliştirildiği-dönüştürüldüğü bir dönem olmuştur. Bu amaçla ülkede bir dizi
yenileşme reformu yapılmış ve devrimlerle ulus-devlet inşasına başlanmıştır. Bu
gelişim-dönüşüm sürecinde geçmişle bağlantılı olarak başta din (İslamiyet)
olmak üzere, kültürel yapıdaki birçok alanda yenileştirme-çağdaşlaştırma yoluna
gidilmiştir. Bu dönemde din (İslamiyet), devrimleri yerleştirmede
dönüştürülmesi gereken kurumların başında gelmiştir. Bu çalışmanın amacı, siyasal,
toplumsal ve ekonomik yapı çerçevesinde tek parti döneminin din politikasını
irdelemektir. Çalışmada, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi’ndeki (BCA) dönemle ilgili
birinci elden belgeler değerlendirilmiş ve istatistiksel veriler ortaya konularak
tek parti döneminin din politikası çözümlenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Tek Parti Dönemi, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), Politika, Din Politikası, Laiklik

Kaynakça

• Abdurrazık, Ali (1995), İslam’da İktidarın Temelleri, Çev. Ömer Rıza Doğrul, Birleşik Yayıncılık, İstanbul.
• Aksoy, Murat (2005), Başörtüsü-Türban, Batılılaşma-Modernleşme, Laiklik ve Örtünme, (Bilgi Üniversitesi, SBE, İnsan Hakları Hukuku Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi), Kitap Yayınevi, İstanbul.
• Aktar, Ayhan (2001), Varlık Vergisi ve Türkleştirme Politikaları, İletişim Yayınları, İstanbul:. Atay, Falih Rıfkı (2004), Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul.
• Avcıoğlu, Doğan, (1971), Türkiye'nin Düzeni, Dün, Bugün, Yarın, 2 Cilt, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Beriş, Hamit Emrah (2009), Tek Parti Döneminde Devletçilik, Liberte Yayınları, Ankara.
• Berkes, Niyazi (2009), Türkiye'de Çağdaşlaşma, (Yay. Haz.) Ahmet KUYAŞ, YKY, İstanbul.
• Bilgin, Beyza (2005), İslam'da Kadının Rolü Türkiye'de Kadın, Sinemis Yayınları, Ankara.
• Bora, Tanıl (2009), Türk Sağının Üç Hali: Milliyetçilik, Muhafazakarlık, İslamcılık, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Boratav, Korkut (2006), Türkiye İktisat Tarihi (1908-2005), İmge Kitabevi, Ankara.
• Cem, İsmail (1995), Türkiye'de Geri Kalmışlığın Tarihi, Cem Yayınevi, İstanbul.
• Cizre, Ümit (2005), Muktedirlerin Siyaseti: Merkez Sağ-Ordu-İslamcılık, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi 1923-1978, (1980), (Ed) Memduh YAŞA, Akbank Yayını İstanbul.
• Cumhuriyet Halk Fırkası Programı (1931), TBMM Matbaası, Ankara.
• Cündioğlu, Dücane (2005), Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Din ve Siyaset, Kaknüs Yayınları, İstanbul.
• Çelik, Recep (1999), Milli Mücadelede Din Adamları -2 Cilt, Emre Yayınları, İstanbul.
• Demirgil, Demir (1969), “Memleketimizin Çözülmemiş Meseleleri, Devletçilik”, Belgelerle Türk Dergisi Dün/ Bugün/ Yarın, Sayı. 26, (19-24).
• Din, Bilim, Uygarlık ve Atatürk (2006), (Der.) Mehmet BULUT, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları Ankara.
• Goloğlu, Mahmut (2007), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Devrimler ve Tepkileri (1924-1930), Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (Muallim) (2005), Cumhuriyet Çocuğunun Din Dersleri, Atatürk Dönemi Ders Kitabı, Kaynak Yayınları, İstanbul.
• Gözaydın (TARHANLI), İştar (2009), Diyanet, Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Gümüşoğlu, Firdevs (2005), Ülkü Dergisi ve Kemalist Toplum, Toplumsal Dönüşüm Yayınları İstanbul.
• Jashne, Gotthard (1972), Yeni Türkiye'de İslamlık, Çev. Hayrullah ÖRS, Bilgi Yayınevi, Ankara.
• Jenkins, Gareth (2008), Political Islam in Turkey, Running West, Heading East?, Palgrave Macmillan New York.
• Işıklı, Alpaslan (2006), Sosyalizm, Kemalizm ve Din, İmge Kitabevi, Ankara.
• Kafadar, Osman (2002), “Cumhuriyet Dönemi Eğitim Tartışmaları”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt. 3, Modernleşme ve Batıcılık, (Ed) Uygur KOCABAŞOĞLU, (351-381), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Karpat, H. Kemal (2009), Osmanlı’dan Günümüze Elitler ve Din, Çev. Güneş Ayas, Timaş Yayınları İstanbul.
• Kayadibi, Fahri (2010), “Atatürk’ün Dini Yönü ve Din Eğitimine Bakışı”, http://www.atam.gov.tr/index.php?Page= DergiIcerik&IcerikNo=283, (18.04.2010).
• Kazgan, Gülten (2006), Tanzimat'tan 21. Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, Bilgi Üniversitesi Yayınları İstanbul.
• Keyder, Çağlar (1990), Türkiye’de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul.
• Kırçak, Çağlar (1994), Meşrutiyetten Günümüze Gericilik, İmge Kitabevi, Ankara.
• Kili, Suna (2008), Atatürk Devrimi, Bir Çağdaşlaşma Modeli, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Ankara.
• Koçak, Cemil (2008). “Siyasal Tarih (1923-1950)”, Yakınçağ Türkiye Tarihi (1908-1980), (Ed) Sina AKŞİN, (127-223), Milliyet Yayınları, İstanbul.
• Kongar, Emre (1999), 21. Yüzyılda Türkiye, 2000'li Yıllarda Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Kongar, Emre (2000), Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, Remzi Kitabevi, İstanbul.
• Lewis, Bernard, (2008), Modern Türkiye'nin Doğuşu, Çev. Boğaç Babür TURNA, Arkadaş Yayınevi, Ankara.
• Mardin, Şerif (2007), Türkiye’de Din ve Siyaset, Makaleler 3, (Der) Mümtaz’er TÜRKÖNE, Tuncay ÖNDER), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Özek, Çetin (Tarihsiz), Devlet ve Din, Ada Yayınları, İstanbul.
• Özgen, Bekir (1995), Düşünce Özgürlüğü ve Laiklik, Çınar Yayınları, İstanbul.
• Özipek, Bekir Berat (2005), “Serbest Fırka’nın Mürtecileri” , Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt. 6 İslamcılık, (Ed. Yasin AKTAY), (245-259), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Öztemiz, Mutay (1997), Cumhuriyet Döneminde Devletin Din Politikaları, Pencere Yayınları İstanbul.
• Pamuk, Şevket (2008), Osmanlıdan Cumhuriyete Küreselleşme, İktisat Politikaları ve Büyüme Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
• Sencer, Muzaffer (1999), Dinin Türk Toplumuna Etkileri, Tarihsel Bir Yaklaşım, Sarmal Yayınevi İstanbul.
• SARIBAY, Ali Yaşar (1985), Türkiye’de Modernleşme Din ve Parti Politikası “MSP Olayı”, Alan Yayıncılık, İstanbul, (“Türkiye’de Modernleşme Sürecinde MSP”, İ.Ü. Fakültesi, Yayımlanmış Doktora Tezi).
• Sarıbay, Ali Yaşar (2001), Türkiye’de Demokrasi ve Politik Partiler, Alfa Yayınları, İstanbul.
• Sarıkoyuncu, Ali (2008), “Atatürk, Din ve Din Adamları”, Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Bildiriler, (Ed) Zeki DİLEK, Mustafa AKBULUT, (511-541), Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayını, Ankara.
• Solgun, Sertaç (2010), Menemen Olayı Sonrasından İkinci Dünya Savaşına Türkiye’nin İç (1930-1939), İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Subaşı, Necdet (2005), Ara Dönem Din Politikaları, Küre Yayınları, İstanbul.
• Şaylan, Gencay (1987), İslamiyet ve Siyaset, Türkiye Örneği, V Yayınları, Ankara.
• Tanilli, Server (1991), İslam Çağımıza Yanıt Verebilir mi?, Say Yayınları, İstanbul.
• Tanör, Bülent (2009), Kurtuluş Kuruluş, Cumhuriyet Kitapları, İstanbul.
• Tezel, Yahya Sezai (2002), Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi (1923-1950), Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul.
• Toprak (Sayarı), Binnaz (1978), “Türkiye’de Dinin Denetim İşlevi”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt. 33, Sayı. 1-2, Mart-Haziran 1978, (173-185).
• Toprak, Binnaz (1981), Islam and Political Development in Turkey, (Yayımlanmış Doktora Tezi), E.J.Brill, Leiden.
• Tunaya, Tarık Zafer (2007), İslamcılık Akımı, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.
• Tunçay, Mete (1983),”Laiklik”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, (570-578), İletişim Yayınları, İstanbul.
• Tunçay, Mete (1992), T.C.’nde Tek Parti Yönetimi’nin Kurulması, Cem Yayınevi, İstanbul.
• TÜİK, (2006), http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1047, (02.07.2016).
• Üçok, Bahriye (2000), Atatürk'ün İzinde Bir Arpa Boyu, Cem Yayınevi, İstanbul.
• Yenal, Oktay (2010), Cumhuriyet’in İktisat Tarihi, İş Bankası Yayınları, İstanbul.
• Yerasimos, Stefanos (2005), Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye Cilt.3, 1. Dünya Savaşı’ndan 1971’e, Çev. Babür Kuzucuoğlu, Belge Yayınları, İstanbul.
• Yetkin, Çetin (2007), Karşıdevrim 1945-1950, Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya.
• Yücekök, Ahmet (1983), 100 Soruda Türkiye’de Din ve Siyaset, Gerçek Yayınevi, İstanbul.