ORTAÇAĞ TÜRK DÜNYASINDA HALI - CARPET IN THE MEDIEVAL TURKISH WORLD

Yıl 2017, Cilt: 9 Sayı: 20, 338 - 351, 30.09.2017

Mehmet Özmenli

https://doi.org/10.20875/makusobed.341459

Öz

Türk kültürünün önemli
öğelerinden biri el sanatlarıdır. El sanatları çerçevesinde yapılan ürünlerde
kullanılan desenler ve desenleri oluşturan motifler, Türk insanının duygu ve
düşüncelerini yansıtmakta ve bu ürünlere sanat ve estetik değer katmaktadır. Kadın,
sevincini, üzüntüsünü, özlemini, öfkesini, sevgisini kısaca bütün duygu ve
düşüncelerini anlatmada motifleri kullanmıştır.

Asırlardır geleneklerine bağlı
olarak önce otağ sonra da toprak evlerde yaşayan oymaklar, halı, kilim, zili,
cicim dokumuşlar ve keçe yapmışlardır. Onlar hayvancılıkla uğraştıkları için,
dokumalarında kullandıkları yünü hayvanlarından elde etmişler, kendileri eğirip
(büküp), yine kendileri kök ve doğal boyalarla boyamışlardır.

Dokuduklarını yaydıkları otağ
(çadır), yer ile gökyüzünü birleştiren mekândır. Ortasında ocak, tepesinde
delik bulunmakta ve ateşin dumanı bu delikten çıkarken güneş, ay ışığı bu
delikten içeri girmektedir. Türkler, otağlardan obalar, şehirler kurmuşlardır
ve bu şehirleri merkez yaparak Hakan ile Begleri vasıtasıyla yönetim biçimleri
meydana getirmişlerdir.

Türklerin Ortaçağ’da
oluşturdukları yönetim, şehir, otağ ile kadınlarının dokumaları arasında
bağlantı kurmaya çalışacağız. Doğal olarak bu değerlendirmelerimiz bilim
insanlarının çalışmalarından esinlenerek, kitabeler ve destanlarda
yazılanlardan çıkarımlar ışığında gerçekleşecektir. Ayrıca işlenen nakışları,
süslemeleri, otağ kurulumundaki anlayışları, siyasi yapılanmanın ilahi kodlarıyla
olan ilişkileri irdelenmeye çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Halı, Kadın, Otağ, Siyaset, Ortaçağ

Kaynakça

• Adzhumerova, Reşide- Atmaca Emine, (2013). "Radloff'un Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy Sözlüğünde Ev ve Ev Kavramı Alanı ile İlgili Kelimeler". Türük , Sayı: 2, (217-257).
• Akkaya, Ramazan. (2000), Fethiye'de Yörükler ve Karaçulha, Şirin Reklam, Fethiye.
• Akkuş, Metin, (2002). "Tarihi ve Edebi Bir Kişilik Olarak Nevaî (Herat 1441-1501) ve Nevaî'nin Eserlerinde İnsan Problemi". A.Ü. Türkiyat araştırmaları Enstitüsü, Sayı:19, (123-132).
• Arat, Reşit Rahmeti. (1991), Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu, Ankara.
• Argaç, Nuri, (2009). Kilimlerde Oğuz Boy Ongunlar ve Sürümleri. Türk Dünyası Araştırmaları , 617-632.
• Aydemir, Adem, (2012). "DLT'e Göre XI. Asırda Türk Evi". JASSS, Sayı:5, (15-48).
• Bozkurt, Fuat. (2003), Türklerin Dini, Cem, İstanbul.
• Çatalbaş, Resul, (2011). Türklerde Hayvan Sembolizmi ve Din İlişkisi. Turan Stratejik Araştırmalar Merkezi , 3, Sayı:12, (49-60).
• Çay, Adulhalık, (1988). Anadolu'da Türk Damgası, TKAE, Ankara.
• Çetin, Altan. (2001), Ortaçağ'da Devletin İki Yüzü, Lotus, Ankara,
• Çetin, Altan. (2011), «Ortaçağ:Batının Karabasanı doğunun Ütopyası.» Ortaçağ'da Kadını içinde, yazan Çetin, Altan, (11-25), Lotus, Ankara.
• Çığ, Muazzez İlmiye. (2009), Sumerlilerde Tufani Tufan'da Türkler, Kaynak, İstanbul.
• Diyarbekirli, Nejat, (1972). Hun Sanatı. İstanbul.
• Diyarbekirli, Nejat, (1984). "Türklerde Halıcılık". Türk Edebiyatı Dergisi, Sayı:132, (44).
• Emre, Yunus. (1991), Yunus İlahileri Güldestesi. Düzenleyen Cüneyd Kosal, Türk tasavvuf Musikîsi ve Folklorunu Araştırma ve Yaşatma Vakfı, Ankara
• Ergin, Muharrem, (1978), Orhun Abideleri, Boğaziçi, İstanbul.
• Esin, Emel, (1978), Türk Kültürü El Kitabı, İÜ. Edebiyat Fak., İstanbul.
• Farabi, (1956), el-Medinet'ül-Fâzıla. Çev: Nafiz Danışman, Maarif Basımevi, İstanbul.
• Genç, Özlem. (2011), «Ortaçağ Avrupa'sında Kadın.» Altan Çetin içinde, (541-296), Lotus, Ankara.
• Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları.: Türk Kültür, tarihsiz, İstanbul.
• Göker, Müge, (2009). Türklerde Oturma Elemanlarının Tarihsel Gelişim Süreci. Zeitschrift für die Welt der Türken, Sayı: 1, (163-169).
• İbn Batuta, (2010). Seyahatname ,Çev A. S. Aykut, Cilt , 1, YKY, İstanbul.
• İbn Fazlan, (1975). Seyyahatnâme, Çev:R. Şeşen, Bedir. İstanbul.
• Karadağ, Recep, (2007), Doğal Boyamacılık, Kültür Turizm Müdürlüğü, Ankara.
• Karataş, Mahmut, (1991), Müsbet İlimde Müslüman Âlimler, Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Kitabı-ı Dedem Korkut, (2000), Destanların Dresten Nüshası. Düzenleyen H. Ahmed Schmiede, TDVY, Ankara.
• Leylak, Halil, (2007), Türk Adı, Türklerin Anayurdu ve Göçler. Haz. Reşat Genç -İ. Cansız Türk Tarihi ve Uygarlığı (1-4), Lisan, İstanbul.
• Mac Intyre, Alasdair. (2001), Ethik’in Kısa Tarihi. Çev: Hakkı Hünler & Solmaz Z. Hünler. istanbul: Paradigma Yayınları.
• Mandaloğlu, Mehmet, (2013), Türk mitolojisinden Anadolu'ya Taşınan Kültür: Geyik Motifi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar , 6 (27), (382-391).
• Mülayim, Selçuk, (1998). Tanımsız Figürlerin İkonografyası. Türk Soylu Halkların Halı, Kilim ve Cicim Sanatı, Uluslar arası bilgi Şöleni, Ankara.
• Kaşgarlı Mahmud, (2005), Divânü Lugati't-Türk. Çev: Seçki Erden/Serap Tuğba Yurtsever, Kabalcı, İstanbul
• —. (1999), Divanü Lûgat-it-Türk Dizini (Endeks). Çev: Besim Atalay. Cilt IV. TDK, Ankara.
• Orkun, Hüseyin Namık, (1994), Eski Türk Yazıtları Cilt 1, TDK. Ankara
• Ögel, Bahaeddin, (1978), Türk Kültür Tarihine Giriş. Cilt 3, Kültür Bakanlığı, Ankara. Polo, M. (Tarihsiz ). Seyahatname, Cilt 1, Çev: F. Dokuman, Tercüman, İstanbul.
• Rasonyi, Lydia. (1971). "Türklerde Halıcılık Terimleri ve Halıcılığın Menşei". Türk Kültürü , 9, Sayı:103, (614).
• Roux, Jean Paul, (1992). "Osmanlı Sanatı Halı". Erdem , Sayı:6, (893-924).
• Sarıyev, Berdi, (2008). Türklerin Eski Aile Yapısına Temel Sembolleri Açısından Bir Bakış. Türkiyat Araştırmaları, Sayı:9, (487498).
• Sayılı, Adnan, (1991). "Al-Khwarizmi, Abdulhamid ibn Turk and the Palaceof Central Asia in the History of Science an Culture". Erdem , 7, Sayı:19, (1-99).
• Sevinç, Necdet. (1987), Eski Türklerde Kadın ve Aile,TDVA, İstanbul.
• Şen, Serkan, (2005),"Türkçenin 'Banyo' karşılığında Bilinen İlk Sözcüğü: Sukıngu". Bilig , Sayı: 34, (83-90).
• Türker-Küyel, Mübahat, (1998), Halı Konusu, Felsefenin Görüş Alalnına Girer mi? Arış, Ankara.
• User, Hatice Şirin, (2008), Köktürk Ve Ötüken-Uygur Yazıtlarında“İmar Etmek”, “Yapı Kurmak”,“İnşa Etmek” Kavramları”. Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi , Cilt XIV, Sayı:1, (125-148).
• Ülken, Hilmi Ziya, (1971), Aşk Ahlâkı,Ülken, İstanbul.
• Weber, Alfred, (1998), Felsefe Tarihi. Çev: H. Vehbi Eralp, Sosyal, İstanbul.
• Yeşiltaş, Kevser, (2012), Arif İçin Din Yoktur (Muhyiddin İbn-i Arabi), Sınır Ötesi, İstanbul. (https://www.google.com.tr/search?q=Kirman+resmi&espv)