CUMHURİYET ÖNCESİ HAKKARİ’DE EĞİTİM - EDUCATION AT PRE-REPUBLIC PERIOD İN HAKKARİ

Yıl 2018, Cilt: 10 Sayı: 23, 27 - 47, 31.03.2018

Özden Özgen

https://doi.org/10.20875/makusobed.358562

Öz

Bu çalışmada 19. yüzyıl ve
20. yüzyıl başlarına kadar olan dönemde Hakkari’deki eğitim ve öğretim süreci
ele alınacaktır. Bu süreçte Hakkari’deki okulların çeşidi ve sayıları ile
eğitim sistemleri üzerinde durulacaktır. Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılda eğitim
alanındaki gelişmelerin ilk basamağını 1 Eylül 1869 tarihinde uygulamaya giren
Maarif-i Umumiye Nizamnamesi teşkil etmektedir. Bu nizamnameyle birlikte örgün
eğitim ilk, orta ve yüksek olarak ayrılmıştır. İptidai mektepler Hakkari
genelinde olmakla beraber eski usulle eğitim yapmaktaydılar. Rüşdiyeler, Çölemerik,
Başkale ve Yüksekova’da bulunmaktaydı. Tanzimat Fermanı ve Islahat Fermanı ile
Osmanlı’daki gayrimüslim tebaa eğitim ve öğretimde özerk duruma kavuştular.
Özellikle Ermenilerin yoğunlukta bulunduğu okullarda devlet idaresine
başkaldırıların eğitimi ve provaları yapılmaktaydı.  Hakkari nüfusu itibariyle Ermenileri,
Nasturileri ve Yahudileri içerisinde barındırmaktaydı. Bu ise özellikle
misyonerler açısından çok cazip bir durum yaratmaktaydı. 20. yüzyılın
başlangıcı olan yıllarda özellikle Amerikalı misyonerler Yahudi, Ermeni ve
Nasturi okullarının sayısını artırmak için yoğun çaba sarf ettiler. 

Anahtar Kelimeler

İptidai, rüşdiye, gayrimüslim, maarif

Kaynakça

• KAYNAKÇA BOA. MF. MKT. Dosya No: 91, Gömlek Sıra No: 50. BOA. MF. MKT. Dosya No: 94, Gömlek No: 28. BOA. MF. MKT. Dosya No: 857, Gömlek No: 43. BOA. MF. MKT. Dosya No: 1058, Gömlek Sıra No: 36. BOA. Y. PRK. KOM. Dosya No: 10, Gömlek Sıra No: 73. 1288 Erzurum Vilayet Salnamesi. Erzurum: Erzurum Vilayeti Matbaası. 1289 Erzurum Vilayet Salnamesi. Erzurum: Erzurum Vilayeti Matbaası. 1290 Erzurum Vilayet Salnamesi. Erzurum: Erzurum Vilayeti Matbaası. 1291 Erzurum Vilayet Salnamesi. Erzurum: Erzurum Vilayeti Matbaası. 1292 Erzurum Vilayet Salnamesi. Erzurum: Erzurum Vilayeti Matbaası. 1316 Maarif Salnamesi. İstanbul: Matbaa-i Amire. 1317 Maarif Salnamesi. İstanbul: Matbaa-i Amire. 1318 Maarif Salnamesi. İstanbul: Matbaa-i Amire. 1319 Maarif Salnamesi. İstanbul: Matbaa-i Amire. 1321 Maarif Salnamesi. İstanbul: Asr Matbaası. Evkaf Defterleri. Kod: Ev.d, Defter No: 16257. Evkaf Defterleri. Kod: Ev.d, Defter No: 16668. Akgün, Seçil (1992), “Amerikalı Misyonerlerin Anadolu’ya Bakışları”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 3, (1-16). Akıncı, Abdulvahap (2014), “Osmanlı Devleti’nde Milli Kimlik İnşasında Okul”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19, (1-24). Akyüz, Yahya (2011), “Osmanlı Döneminden Cumhuriyete Geçilirken Eğitim-Öğretim Alanında Yaşanan Dönüşümler”, Pegem Eğitim ve Öğretim Dergisi, 1 (2), (9-22). Akyüz, Yahya (1970), “Abdülhamit Devrinde Protestan Okulları İle İlgili Orijinal İki Belge”, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 3 (1), (121-130). Alkan, Mehmet Ö (2000), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Modernleşme Sürecinde Eğitim İstatistikleri (1839-1924). Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası. Altın, Hamza (2008), “1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Öğretmen Yetiştirme Tarihimizdeki Yeri”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13 (1), (271-283). Anameriç, Hakan (2006), “Osmanlılarda Kütüphane Kültürü ve Bilimsel Yaşama Etkisi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 19, (53-78). Aslan, Erdal (2012), “İmparatorluktan Cumhuriyete Geçiş Sürecinde Ortaöğretim Tarih Programlarında Değişim I: Orta Mektep”, Turkish Studies, 7 (2), (99-128). Atay, Hüseyin (1982), “Medreselerin Islahatı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 25 (1), (41-56). Aydın, Derya Uzun (2013), “Osmanlının Son Döneminde Eğitim, Kültür ve Sanat Hayatına Genel Bir Bakış”, İstanbul Sosyal Bilimler Dergisi, 4, (1-9). Aydın, Mithat (2006), “Amerikan Protestan Misyonerlerinin Ermeniler Arasındaki Faaliyetleri ve Bunun Osmanlı-Amerikan İlişkilerine Etkisi”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 19, (79-122). Berkes, Niyazi (2008), Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Birbudak, Togay Seçkin (2007), “Salnamelere Göre Sivas Vilayetinde Eğitim-Öğretim (1898-1903)”, Kastamonu Üniversitesi Kastamonu Eğitim Dergisi, 15 (1), (303-316). Candan, Buket (2013), “Türk Kültüründe Kütüphaneler ve Eğitim Hayatımıza Etkileri: Cumhuriyet Öncesi Dönem”, Çankırı Karatekin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2), (105-124). Elove, Mustafa Emil (1953), “Türkiye’de Din İmtiyazları”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10 (1), (305-368). Ergün, Mustafa (1982), “II. Meşrutiyet Döneminde Medreselerin Durumu ve Islah Çalışmaları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 30 (12), (59-89). Güran, Tevfik (1997), Osmanlı Devleti’nin İlk İstatistik Yıllığı (1897). Ankara: Devlet İstatistik Matbaası. Haydaroğlu, İlknur (2005), “Osmanlı Devleti’nde Yabancı Okullarda Denetim ve Cumhuriyet Dönemine Yansımaları”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, 24 (38), (149-160). “Medreselerin Islahı” (1913), İslam Dünyası, 2. Ortaylı, İlber (2010a), Tarihimiz ve Biz. İstanbul: Timaş Yayınları. Ortaylı, İlber (2010b), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları. Özdemir, Hakan (2012), “Osmanlı İdaresinin Ermeni Okullarına Yaklaşımı (1878-1900)”, Tarih Dergisi, XIII, (115-148). Saffetli, Ermenekli M. (1910), “Medreselerimiz”, Beyanülhak, IV (87), s. 1642. Sezer, Ayten (1999), “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Misyonerlerin Türkiye’deki Eğitim ve Öğretim Faaliyetleri”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16 (3), (169-183). Taşkın, Ünal (2013), “Maarif Salnamelerinde Mamuratülaziz”, The Journal Academic Social Science Studies, 6 (3), (1327-1353). Yiğitoğlu, Mustafa (2012), “Geçmişten Günümüze Anadolu’da Müslüman Hıristiyan Münasebetleri”, İnsan ve Toplumbilimleri Araştırmaları Dergisi, 1 (2), (100-117). Zengin, Zeki Salih (2002), “Kurtuluş Savaşı Döneminde ve Cumhuriyet’in Başlarında Türkiye’de Medreseler ve Din Eğitimi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,43 (2), (277-313). Zengin, Zeki Salih (1998), “II. Meşrutiyet Döneminde Islahat Çalışmaları Çerçevesinde Medreselerin Kuruluş Sistemi ve İdari Teşkilatı”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 9, (431-449). Zürcher, Erik Jan (2005), Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları