TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE FİİLLERDEN YAPILAN KİŞİ ADLARI

Yıl 2019, Cilt: 11 Sayı: 29, 396 - 403, 28.09.2019

Ahmet Kayasandık

https://doi.org/10.20875/makusobed.513801

Öz

Milletlerin çocuklarına ad verme gelenekleri ve usulleri farklıdır. Türk kültüründe kişinin adı, onun kaderiyle ilgili olduğu için adların seçimine özen gösterilmiş, çocuklara ad verme gelenekleri çok eski devirlerde oluşmaya başlamış ve bazı değişikliklerle günümüze kadar ulaşmıştır. Türkmen Türklerinin tarihî süreçte yaşadıkları siyasi ve dinî değişiklikler, onların ad verme âdetlerini etkilemiştir. Kişi adları üzerinden de Türk kültürünün yansımalarını, Orta Asya’daki inanışları, İslamlığın etkisini ve Sovyet baskısını anlamak ve sosyolojik değişiklikleri izlemek mümkündür. Türkmen Türkçesinde fiillerden yapılan kişi adlarıyla ilgili bu çalışmada, yaklaşık 7000 kişi adından 901’inin fiillerden yapıldığı tespit edildi. Bunların 76’sı kız adı, 29’u hem erkekler hem kızlar için ortak olarak kullanılan kişi adıdır. Erkek çocuklarına verilen fiil kökenli isimlerin sayısı ise 796’dır. Türkçedeki bazı yapım eklerinin özellikle sıfat-fiil yapma eklerinin kişi adları türetmede de kullanıldığı görülmektedir. İncelememizde on adedi yapım eki, dokuzu fiilimsi ve dördü kiplik olmak üzere toplam yirmi üç şekil tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ad Bilimi, Antroponim, Türkmen Kişi Adları, Fiillerden Yapılan Kişi Adları

PEOPLE’S NAMES DERIVED FROM VERBS IN TURKMEN TURKISH

Öz

The tradition and method of giving names to children differ from nation to nation. In the Turkish culture, since the name of a person is related to his/her fate, the selection of names has been done with care. The political and religious changes experienced by the Turkmen Turks in the historical process have affected their names. It is possible to understand the reflections of Turkish culture, the beliefs in Central Asia, the influence of Islam and the Soviet pressure, and follow sociological changes via them. In this study about people’s names in Turkmen Turkish, it has been found that 901 of the 7000 names were derived from verbs. 76 of these are female names and 29 of them are used for both boys and girls. The number of verb names given to boys is 796. It is seen that some derivational affixes, especially participle suffixes, in Turkish are also used in the derivation of people’s names. In this study, a total of 23 forms were found out of which ten were derivational affixes, nine were verbal nouns and four were modal verbs.

Anahtar Kelimeler

Onomatology, Anthroponomy, Turkmen People’s Names, Names Derived From Verbs

Kaynakça

• Alkaya, E. (2001). “Türklerde Ad Verme Geleneği ve Kişi Adları”, Türk Kültürü, C 39, S 459. Ataniyazov, S. (1992). Türkmen Adam Atlarınıñ Düşündürişli Sözlügi, Aşgabat.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü, Ankara: Bizim Büro Basımevi.
• Erol, Aydil (1992). Şarkılarla Şiirlerle Türkülerle ve Tarihî Örneklerle Adlarımız, Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.: 124.
• Gül, R. ve Hazar, M. (2005). "Kazak Türkçesinde Fiillerle Yapılan Adlar", Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S 20.
• Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü 2 Cilt, Ankara: TDK Yayınları.
• Kanbolat, H. (2015). “Türkmen Kişi Adları”, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Güz S 4.
• Keleş, D. (1996). Türk Adbilimi Bibliyografyası, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış YL Tezi), Ankara.
• Kıyasova, G. vd. (2016). Türkmen Dilinin Düşündürişli Sözlüği 2 Cilt Türkmenistanın Ilımlar Akedemiyası Magtumgulı Adındakı Dil ve Edebiyat İnstututı, Aşgabat.
• Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri Şekil Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nişanyan, S. Nişanyan Sözlük, https://www.nisanyansozluk.com/?k=kılıç (5.12.2018).
• Sakaoğlu, S. (2001), Türk Ad Bilimi I (Giriş), Ankara: TDK Yayınları: 780.
• Sümer, F. (1999). Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları I-II, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Tekin, T. vd. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Kitapçılık.
• Tietze, A. (2002). Tarihî ve Etimolojik Türkiye Türkçesi Lugatı 2 Cilt, İstanbul: Simurg Kitapçılık.
• Uğur, A. (1991). “Türkmen ve Avşarlarda Ad Verme veya Adlandırma Âdetleri”, Türk Dünyası Tarih Dergisi, C 5, S 55.