Tarihi bir caminin ahşap tavan elemanlarında malzeme analizi: Ağaç türü, böcek hasarı ve higroskopik davranış

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 281 - 294

Elif Topaloğlu , Murat Ozturk , Derya Ustaömer , Mesut Yalçın

https://doi.org/10.33725/mamad.1759709

Öz

Bu çalışmada, Trabzon ilinin Akçaabat ilçesinde bulunan tarihi Demirtaş-Derecik-Karaman Merkez Camisine ait atık eski ahşap tavan elemanlarının odun türü, biyolojik tahribatı ve higroskopik özellikleri araştırılmıştır. Eski (özgün) örnekler ve yeni (kontrol) örnekler olmak üzere iki örnek grubu oluşturulmuştur. Yapılan mikroskobik analizler sonucunda eski ahşap tavan elemanlarının Doğu ladini (Picea orientalis L.) türüne ait olduğu belirlenmiştir. Eski örneklerin diri odun kısmında tahribata yol açan böcek türünün Anobium punctatum olduğu tespit edilmiş ve ergin böceklere ait özellikler belirlenmiştir. Eski ve yeni ahşap tavan örneklerinin teğet, radyal ve boyuna yöndeki genişleme oranları ilgili standartlara göre belirlenmiş olup eski ahşap tavan örneklerinin bahsi geçen üç yöndeki genişleme oranları yeni örneklere kıyasla daha düşük bulunmuştur. Higroskopik davranışı anlamak için gerçekleştirilen iki haftalık suda bekletme süresi boyunca eski ve yeni örneklerin higroskopik davranışlarının genel olarak benzerlik gösterdiği gözlemlenmiştir. Çalışmanın sonuçları, tarihi yapıların korunması açısından kullanılacak odun türünün doğru belirlenmesinin ve malzemenin higroskopik davranışının dikkate alınmasının önemini vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tarihi cami , ahşap tavan , odun anatomisi , böcek hasarı , higroskopik davranış

Teşekkür

Yazarlar, örnek temini ve saha çalışmaları sürecinde sağladığı destek ve yardımlar için Trabzon Derecik Karaman Mahallesi Muhtarlığına teşekkür ederler.

Material analysis of wooden ceiling elements of a historical mosque: Wood specie, insect damage and hygroscopic behaviour

Öz

In this study, the wood specie, biological degradation, and hygroscopic properties of waste old wooden ceiling elements from the historic Demirtaş-Derecik-Karaman Central Mosque in the Akçaabat district of Trabzon province were investigated. Two sample groups were created: old (original) and new (control) samples. Microscopic analyses determined that the old wooden ceiling elements belonged to the species Oriental spruce (Picea orientalis L.). The insect species that caused damage to the sapwood of the old samples was identified as Anobium punctatum, and the characteristics of the adult insects were determined. The swelling rates of the old and new wooden ceiling samples in the tangential, radial, and longitudinal directions were determined according to relevant standards, and the swelling rates of the old wooden ceiling samples in these three directions were found to be lower than those of the new samples. During a two-week water immersion period to understand hygroscopic behaviour, the hygroscopic behaviour of the old and new samples was generally observed to be similar. The results of the study emphasize the importance of correctly determining the wood specie to be used and taking into account the hygroscopic behaviour of the material in terms of conserving historical buildings.

Anahtar Kelimeler

Historical mosque , wooden ceiling , wood anatomy , insect damage , hygroscopic behaviour

Kaynakça

• Akkemik, Ü., (2020). Türkiye’nin bütün ağaçları ve çalıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, s. 161-212.
• Allegretti, O., and Raffaelli, F., (2007). External resistance to water vapour transfer of varnishes on wood, Proceedings of the wood science and for conservation of culture heritage, Florescence; Uzielli, L., Ed., 93-99.
• Aydın, H., (2017). Geleneksel Anadolu cami mimarisinde ahşabın yapısal kullanımı, Uludağ Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bursa, Türkiye.
• Aydın, İ., and Çolak, S., (2011). The changes in some physical and mechanical properties of steamed Spruce (Picea orientalis L.) wood, Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 4(1), 63-67.
• Bab, (2000). Bs200Pro Image System Software ISO 9001:2000
• Borror, D. J., Triplehorn, C. A., and Johnson, N. F., (1989). An introduction to study of insects, Bull. Entomol. Res., 81, p. 875, DOI: 10.1017/S0007485300051361
• Bozkurt, A. Y., ve Erdin, N., (2011). Ağaç teknolojisi, İstanbul Üniversitesi Yayın No: 5029, Orman Fakültesi Yayın No: 445, İstanbul.
• Bozkurt, S. G., (2013). 19.yy da Osmanlı konut mimarisinde iç mekan kurgusunun Safranbolu evleri örneğinde irdelenmesi. Journal of the Faculty of Forestry Istanbul University, 62(2), 37-70, DOI: 10.17099/jffiu.38322
• Can, A., Yildiz, S., and Yildiz, C. Ü., (2012). The effects of industrial-scale heat treatment and impregnation with boron compounds on water uptake and tangential swelling of some wood species, IRG/WP 12-40599, International Research Group on Wood Protection, 6-10 May 2012, Kuala Lumpur, Malaysia
• Çanakçıoğlu, H., ve Mol, T., (1998). Orman entomolojisi (zararlı ve yararlı böcekler), İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Yayınları, İ. Ü. Yayın No. 4063, O. F. Yayın No. 451, İstanbul.
• Elgharbawy, A. A., and Abied, M. K., (2019). A taxonomic review of Anobiinae and Dorcatominae (Ptinidae: Coleoptera) in Egypt, Egyptian Academic Journal of Biological Sciences. A. Entomology, 12(5), 99-110. DOI: 10.21608/eajbsa.2019.55814
• Erdin, N., (2009). Ahşap konservasyonu, İstanbul Üniversitesi Yayınları, No. 4840, Orman Fakültesi Yayınları, No. 492, İstanbul.
• Esteban, L. G., Gril, J., De Palacios, P. D. P., and Casasús, A. G., (2005). Reduction of wood hygroscopicity and associated dimensional response by repeated humidity cycles, Annals of Forest Science, 62(3), 275-284, DOI: 10.1051/forest:2005020
• Esteban, L.G., Fernández, F.G., Casasús, A.G., De palacios De Palacios, P., and Gril, J., (2006). Comparison of the hygroscopic behaviour of 205-year-old and recently cut juvenile wood from Pinus sylvestris L., Annals of Forest Science, 63(3), 309-317, DOI: 10.1051/forest:2006010
• Gerçek, Z., (2011). Doğu Karadeniz bölgesindeki doğal Gymnospermae (Açık Tohumlular) taksonlarının odun atlası, Trabzon, Türkiye: KTÜ Basımevi, ss. 1.
• Gereke, T., Anheuser, K., Lehmann, E., Kranitz, K., and Niemz, P., (2011). Moisture behaviour of recent and naturally aged wood, Wood Research, 56(1), 33-42.
• Glass, S., and Zelinka, S., (2021). Moisture relations and physical properties of wood, Chapter 4 in FPL-GTR-282, 4-1.
• Güler, İ. D., ve Tor, Ö., (2023). Kastamonu’da bulunan tarihi ahşap yapıların çatı sistemlerinin incelenmesi, Mobilya ve Ahşap Malzeme Araştırmaları Dergisi, 6(1), 55-69. DOI: 10.33725/mamad.1289742
• Hanedar, B., (2021). İç mekânda ahşap malzeme kullanımı ve örnekler üzerinden incelenmesi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, Türkiye.
• ISO 13061-15, (2017) Physical and mechanical properties of wood-test methods for small clear wood specimens-Part 15: Determination of radial and tangential swelling, The International Organization for Standardization, Geneva, Switzerland.
• Ives, E., (2001). A guide to wood microtomy: Making quality microslides of wood sections, Ipswich, United Kingdom.
• Kartal, S. N., (2016). Tarihi ahşap yapılarda biyotik/abiyotik bozunmalar ve koruma/bakım önlemleri, Restorasyon ve Konservasyon Çalışmaları Dergisi, 16, 51-58.
• Kartal, S. N., Terzi, E., ve Köse, C., (2024). Ahşabın korunması, T. Akbulut (Ed.), Ahşap: Doğal ve yenilenebilir mühendislik malzemesi içinde (s. 154-185), İstanbul Üniveritesi-Cerrahpaşa Üniversite Yayınevi, ISBN: 978-605-7880-00-0
• Kaygın, A. T., (2007). Endüstriyel odun zararlıları, 1. Basım, Ankara, Türkiye: Nobel Yayın Dağıtım, 243. Kazaz, E., (2016). Trabzon kırsal cami mimarisi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, Trabzon, Türkiye.
• Kohara, J., and Okamoto, H., (1955). Studies of Japanese old timbers, Scientific Reports of the Saikyo University, 7(1), 9-20.
• Korkmaz, N., (2016). Amasya camilerinde ahşap bindirme tavan, Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Eskişehir, Türkiye.
• Kranitz, K., Sonderegger, W., Bues, C.T., and Niemz, P., (2016). Effects of aging on wood: a literature review, Wood Science and Technology, 50(1), 7-22, DOI: 10.1007/s00226-015-0766-0
• Merev, N., (1998). Doğu Karadeniz bölgesindeki doğal Angiospermae taksonlarının odun anatomisi, Trabzon, Türkiye: KTÜ Basımevi, ss. 9-12.
• Noack, D., Schwab, E., and Bartz, A., (1973). Characteristics for a judgment of the sorption and swelling behavior of wood, Wood Science and Technology, 7, 218-236, DOI: 10.1007/bf00355552
• Noldt, U., and Noldt, G., (2013). Manual on wood-destroying insects and their monitoring, 32 Federal Research Institute for Rural Areas, Forestry and Fisheries Institute of Wood Technology and Wood Biology (HTB), Hamburg.
• Obataya, E., (2017). Effects of natural and artificial ageing on the physical and acoustic properties of wood in musical instruments, Journal of Cultural Heritage, 27, S63-S69, DOI: 10.1016/j.culher.2016.02.011
• Özodabaş, A., (2023). Anadolu’daki tarihi camiler ve Söğüt Çelebi Sultan Mehmet Cami, Journal of Humanities and Tourism Research, 13(1), 1-20.
• Richter, H. G., Grosser, D., Heinz, I., and Gasson, P. E., (Eds.)., (2004). IAWA list of microscopic features for softwood identification, IAWA journal, 25(1), 1-70, DOI: 10.1163/22941932-90000349
• Rowell, R. M., (2013). Moisture properties. In: Rowell RM (ed) Handbook of wood chemistry and wood composites, 2nd edn. CRC Press, Boca Raton, pp 75-97.
• Sarı, Y., (2021). Trabzon ve ilçelerinde camiler, On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Doktora Tezi, Samsun, Türkiye.
• Sudo, S., (1968). Anatomical studies on the wood of species of Picea, with some considerations on their geographical distribution and taxonomy, Tokyo Bulletin of the Government Forest Experiment Station, 215, 39-130.
• Tayla, H., (2007). Geleneksel Türk mimarisinde yapı sistem ve elemanları I, 1. baskı, TAÇ Vakfı, İstanbul.
• Topaloglu, E., (2023). Effect of natural aging on selected properties of wooden facade elements made of scots pine and chestnut, Maderas. Ciencia y tecnología, 25, 1-12. DOI: 10.4067/s0718-221x2023000100418 Zorlu, T., (2017). Karadeniz Bölgesi'nde ahşap camiler: Trabzon Örneği, Mimarlık 395, Mayıs-Haziran.