İran İslam Cumhuriyeti’nin İdeolojik Politikasında Borçalı Türkleri

Yıl 2023, , 1060 - 1072, 03.01.2024

Museyib Shıralıyev

https://doi.org/10.33712/mana.1307522

Öz

İran İslam Cumhuriyeti’nin dış politika eksenini şekillendiren iki temel etken olan “devrim ihracı” ve İslamcılık (özellikle Şiilik) anlayışları, rejimin ana ideolojik bileşeni olan Velayet-i Fakih teorisinin kavramsal hükümleri üzerine temellendirilen pragmatik dış politika anlayışını belirlemiştir. Bununla beraber, Şiilik üzerinden kurguladığı mezhepçi ideoloji niteliğinde dış politika anlayışına sahip Tahran’ın, kendisini İslam Dünyası’nın önderi olarak sunma amacı bulunmakta ve bu sebeple İran, İslam’ın gücüyle Şii nüfusun zihin ve kalplerini fethetme yönünde yumuşak güç politikası yürüterek nüfuz alanını genişletmek istemektedir. İranlı misyonerlerin faaliyetlerinin bir sonucu olarak, Gürcistan’ın Borçalı (Kvemo-Kartli) bölgesindeki yerel halk arasında belirli bir sosyal desteğin yaratılmasının çeşitli tezahürleri dikkat çekmektedir. Şiilik fikirlerinin ve Velâyet-i Fakih görüşlerinin arkasına saklanan Tahran misyonerleri, aslında Gürcistan’daki Azerbaycan Türkleri arasında İran nüfuzunu önemli ölçüde yaygınlaştırmakta ve burada yaşayan etnik Azerbaycan Türkleri aracılığıyla Azerbaycan üzerinde stratejik üstünlük elde etmeyi amaçlamaktadırlar. Makalede, Azerbaycan Türklerinin yoğun olarak yaşadığı Borçalı (Kvemo-Kartli) bölgesinde İran’ın aktif ideolojik faaliyetlerinin Azerbaycan’a yönelik potansiyel tehditleri incelenmekte, Borçalı Türkleri arasında artan İran etkisine karşı alınabilecek sosyoekonomik, kültürel ve eğitimsel önlemler sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Borçalı Türkleri, Gürcistan, İran, Azerbaycan, Şii Propagandası

Borchali Turks in the Ideological Policy of the Islamic Republic of Iran

Öz

The two main factors shaping the foreign policy axis of the Islamic Republic of Iran, the concepts of “exporting the revolution” and Islamism (especially Shi’ism), have determined the pragmatic foreign policy understanding based on the conceptual provisions of the Velâyat-e faqih theory, which is the main ideological component of its regime. However, Tehran, which has a foreign policy built on a sectarian ideology it has constructed on Shiism, has the goal of presenting itself as the leader of the Islamic World, and for this reason, Iran aims to expand its sphere of influence by conducting a soft power policy to conquer the Shia’s minds and hearts of through the power of Islam. As a result of the activities of Iranian missionaries, various manifestations of the creation of certain social support among the locals of the Borchali (Kvemo-Kartli) region of Georgia draw attention. Tehran missionaries, hiding behind the Shiism ideas and Velâyat-e faqih views, significantly spread Iran’s influence among the Georgian Azerbaijanis and aim to gain strategic superiority over the Republic of Azerbaijan. The article examines the potential threats of Iran’s ideological attacks in the Borchali (Kvemo-Kartli), where the Azerbaijani Turks is densely populated and presents measures that can be taken against the increasing Iranian influence among Georgian Azerbaijanis.

Anahtar Kelimeler

Borchali Turks, Georgia, Iran, Azerbaijan, Shia Propaganda

Kaynakça

• ABDULLA, Müşfiq (2021), “İran Gürcistanda İslam İnqilabı Hazırlayır? - Moskva ve Tehranın Azerbaycanlılara Karşı Yeni Planı”, Cebhe.info Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), 25 Ekim 2021, https://xeber.media/news/17298244/iran-gurcustanda-islam-inqilabi-hazirlayr-moskva-ve-tehranin-azerbaycanlilara-qarsi-yeni-plani (Erişim Tarihi: 04.08.2022).
• ALIYEVA, Ramilya (2005), “Gürcistan: İran Misyoner Faaliyetleri Endişe Yaratıyor”, IWPR (E-Makale), 18 Kasım 2005, https://iwpr.net/ru/global-voices/gruziya-deyatelnost-iranskikh-missionerov-vyzyvaet-opaseniya (Erişim Tarihi: 03.05.2022).
• AMETBEK, Dinmuhammed (2021), İran Vakıfları: Dış Politika Arkasındaki Yumuşak Güç, Astana Yayınları, Ankara.
• APA (2009), “İranın Gürcistandaki Sefiri Marnueli ve Kardabanide Azerbaycanlı Dindarlarla Görüştü”, APA.AZ Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), 11 Haziran 2009, https://apa.az/az/xeber/xarici-siyaset/-156787 (Erişim Tarihi: 11.05.2022).
• ASKER, Ali (2016), “Gürcistan’da Din-Devlet veya Kilise-Siyaset İlişkisinin Zorlukları”, Doğu’dan Batı’ya: Devletler, Toplumlar, Farklılıklar (Ed. Ayça Günkut Vurucu, Gürsoy Akça, İkbal Vurucu), Aygan Yayınları, İstanbul, ss.47-76.
• ASKER, Ali (2017), “Gürcistan’ın Din Siyaseti ve Müslüman Azınlıklar”, Yeni Türkiye, S.98, ss.145-162.
• ASKER, Ali ve KAHRAMAN, Alter (2016), “Gürcistan’da Devletleşme, Kimlik İnşası ve Müslüman Topluluklar”, Gürcistan’daki Müslüman Topluluklar: Azınlık Hakları, Kimlik, Siyaset (Ed. Ayşegül Aydıngün, Ali Asker, Aslan Yavuz Şir), AVİM - Terazi Yayıncılık, Ankara, ss.23-47.
• ASKER, Ali ve ÖĞÜTCÜ, Özge Nur (2016), “Borçalı Türkleri: İslam, Mezhep ve Din Temelli Sorunlar”, Gürcistan’daki Müslüman Topluluklar: Azınlık Hakları, Kimlik, Siyaset (Ed. Ayşegül Aydıngün, Ali Asker, Aslan Yavuz Şir), AVİM - Terazi Yayıncılık, Ankara, ss.219-244.
• AYDINGÜN, Ayşegül (2013), “The Ethnification and Nationalisation of Religion in the Post-Soviet Georgian Nation-State Building Process: A Source of Discrimination and Minority Rights Violations?”, International Journal of Human Rights, S.17(7-8), ss.810-828.
• AYDINGÜN, Ayşegül ve ASKER, Ali (2012), “Gürcistan: De Jure Üniter, De Facto Parçalı”, Bağımsızlıklarının Yirminci Yılında Azerbaycan, Gürcistan ve Ukrayna (Ed. İsmail Aydıngün, Çiğdem Balım), Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, ss.117-208.
• AYDINGÜN, Ayşegül ve AYDINGÜN, İsmail (2014), Ahıska Türkleri: Ulusötesi Bir Topluluk-Ulusötesi Aileler, Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Yayını, Ankara.
• AYDINGÜN, Ayşegül, ASKER, Ali ve ŞİR, Aslan Yavuz (2016), Gürcistan’daki Müslüman Topluluklar: Azınlık Hakları, Kimlik, Siyaset, AVİM - Terazi Yayıncılık, Ankara.
• BAĞIROV, Reşad (2021), “İranın Azerbaycanda Mezhepçilik Siyaseti ve Kazanılmış İmici İtirmek Korkusu”, Politicon (E-Haber), 22 Ekim 2021, https://www.politicon.co/az/analytics/123/irans-sectarian-policy-and-fear-of-losing-its-image-in-azerbaijan (Erişim Tarihi: 04.06.2022).
• CSSC_CQTM (2022), “Kerima Devleti “Nazariyyesi” İranın Azerbaycana ideoloji Hamleleri II hisse”, Youtube, 8 Eylül 2022, https://www.youtube.com/watch?v=96tPVXOfYSo&ab_channel=CSSC_CQTM (Erişim Tarihi: 11.01.2023).
• DTX - AZERBAYCAN CUMHURİYETİ DEVLET GÜVENLİK SERVİSİ (2022a),“İran Xüsusi Xidmət Orqanının Nəzarəti Altında Yaradılmış Qanunsuz Silahlı Birləşmə İfşa Edilmişdir”, DTX Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), 1 Kasım 2022, https://www.dtx.gov.az/az/news/1728.html (Erişim Tarihi: 15.11.2022).
• DTX - AZERBAYCAN CUMHURİYETİ DEVLET GÜVENLİK SERVİSİ (2022b), “Sosial Şəbəkələrin Azərbaycan Seqmentində Naxçıvanla Bağlı Təxribat Xarakterli Məlumatlar Yayımlanır”, DTX Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), 7 Kasım 2022, https://www.dtx.gov.az/az/news/1730.html (Erişim Tarihi: 15.11.2022).
• HUMEYNİ, Ruhullah (bila tarih), Velayet-i Fakih (İslam Devleti), İmam Humeyni’nin Eserlerini Tanzim ve Yayınlama Müessesesi Uluslararası İlişkiler Bürosu Yayını, Tahran (İran).
• LOMSADZE, Giorgi (2020), “İranlılar Gürcistan'a Sığınıyor (Doğru Her Zaman Dost Değil)”, Eurasianet Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), (tarihsiz), shorturl.at/bgxN8 (Erişim Tarihi: 19.05.2022).
• MAGIC-RUST.SU (2020), “Азербайджан Сунниты Или Шииты. Азербайджанские Шииты И Грузинские Сунниты Создали Единое Управление”, MAGIC-RUST Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), 14 Ocak 2020, https://magic-rust.su/vse-stati/azerbajdzhan-sunnity-ili-shiity-azerbajdzhanskie-shiity-i-gruzinskie-sunnity-sozdali-edinoe-upravlenie.html#i-2 (Erişim Tarihi: 13.06.2022).
• МENUÇEHRİ, Abbas (2007), İran Siyasi Sistemi, Petersburg Oryantal Çalışmalar Yayını, St. Petersburg.
• MİLLİ.AZ (2021), “İran Azərbaycana Qarşı “Yumşaq Gücü” İşə Salıb”, Milli.Az Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), 9 Ekim 2021, https://news.milli.az/politics/986273.html (Erişim Tarihi: 05.08.2022).
• NERİMANLI, Asif (2021), “İranın Gürcüstan, Rusiya və Ukraynada “Hizbullah” Planı”, 525-ci Qəzet (E-Haber), 8 Ekim 2021, https://525.az/news/177612-iranin-gurcustan-rusiya-ve-ukraynada-hizbullah-plani (Erişim Tarihi: 04.08.2022).
• NTV (2009), “Bakü Baskınında Soru İşaretleri Çözülmedi”, NTV Medya Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), 4 Mayıs 2009, https://www.ntv.com.tr/dunya/baku-baskininda-soru-isaretleri-cozulmedi,gIPKOAoD2UWC17CSRNGTvA (Erişim Tarihi: 11.07.2022).
• PAMUK, Hüseyin (2019), “İran’ın Kafkaslarda Nüfuz Arayışı”, Anadolu Ajansı (E-Haber), 8 Mart 2019, https://www.aa.com.tr/tr/analiz/iranin-kafkaslarda-nufuz-arayisi/1412713 (Erişim Tarihi: 25.05.2022).
• PRASAD, Conor (2012), “Georgia’s Muslim Community: A Self-Fulfilling Prophecy?”, European Centre for Minority Issues (ECMI) Working Paper, S.58, ss.2-25.
• PRESIDENT.AZ (2022), “ADA Universitetində “Cənubi Qafqaz: İnkişaf və Əməkdaşlıq” Mövzusunda Keçirilən Beynəlxalq Konfrans”, Youtube (V-Haber), 30 Nisan 2022, https://www.youtube.com/watch?v=lQ_tvgD7Jf8&ab_channel=presidentaz (Erişim Tarihi: 04.07.2022).
• RAMAZANLI, Kamran (2009), Borçalı Dünən, Bu Gün və Sabah, Adiloğlu Neşriyyatı, Bakü.
• REPORT (2019), “Sorğu: Gürcüstan Azərbaycanlılarının 68%-i İşsizdir”, Report Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), 21 Mayıs 2019, https://report.az/diaspora/sorgu-gurcustan-azerbaycanlilarinin-68-i-issizdir/ (Erişim Tarihi: 30.07.2022).
• SAZHIN, Vladimir (2004), “On Relations between Iran and Azerbaijan”, Central Asia and the Caucasus, S.4(28), ss.88-96.
• SHIRALIYEV, Museyib (2022a), “Jeopolitik ve Jeoekonomik Perspektifden İkinci Karabağ Savaşı’nın Sonuçları: Zengezur Koridoru’nun Stratejik Önemi”, II. Uluslararası Soğuk Savaş Sonrası Sosyal, Ekonomik ve Siyasal Gelişmeler Bağlamında Güney Kafkasya Sempozyumu Bildiri Kitabı (Ed. Vefa Kurban), 1-2 Nisan 2021 – İzmir, İKSAD Yayınevi, İzmir, ss.181-196.
• SHIRALIYEV, Museyib (2022b), “Language Policies Directed at Borchali and South Azerbaijan Turks and Mother Tongue Problem”, Turkish Journal of Diaspora Studies, S.2(2), ss.145-164.
• SHIRALIYEV, Museyib (2022c), “Uluslararası Hukuk Açısından Şuşa Beyannamesi ve Önemi”, II. Uluslararası Kafkasya’nın Geleceği Kongresi Bildiri Kitabı, 11-13 Mayıs 2022 – Ankara, SDE Yayını, Ankara, ss.103-111.
• SHLAPENTOKH, Dmitry (2012), “Gürcistan'ın İran'la Flört Etmesi ve Muhtemel Jeopolitik Sonuçları”, Kafkasya ve Küreselleşme Dergisi, S.6(3), ss.17-32.
• TAMGA TÜRK (2021), “Hamaney’in Azerbaycan’daki Casusu Ocaq Nejad İran’a Kaçtı”, Tamga Türk Kurumsal Web Sayfası (E-Haber), 12 Ekim 2021, https://www.tamgaturk.com/hamaneyin-azerbaycandaki-casusu-ocaq-nejad-irana-kacti/39176/ (Erişim Tarihi: 22.06.2022).
• TRIER, Tom, TARKHAN-MOURAVI, George ve KILIMNIK, Forrest (2011), Meskhetians: Homeward Bound…, European Center for Minority Issues – Caucasus Publisher, Cezanne (GEORGIA).
• TSURTSUMİA, Zaza (2015), “Gürcistan’da İslam: Tarihi ve Bugünü”, Yeni Türkiye, S.78, ss.24-33.
• ZENCANİ, Rza (2019), “İranın Gürcüstanda Məzhəbçi və Anti Azərbaycan Fəaliyyəti”, Gulustan.info (E-Haber), (tarihsiz), https://gulustan.info/2019/04/27/iranin-gurcustanda-m%C9%99zh%C9%99bci-v%C9%99-anti-az%C9%99rbaycan-f%C9%99aliyy%C9%99ti/ (Erişim Tarihi: 16.05.2022).
• IRAN (ISLAMIC REPUBLIC OF)'S CONSTITUTION (of 1979 with Amendments through 1989), https://www.constituteproject.org/constitution/Iran_1989.pdf?lang=en (Erişim Tarihi: 16.05.2022).