Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi, Finansal Tablolara Yansıması ve Raporlanmasına Yönelik Bir Araştırma

Yıl 2020, , 427 - 443, 15.09.2020

Sevgi Sumerli Sarıgül

https://doi.org/10.33712/mana.770491

Öz

Günümüzde entelektüel sermaye kavramı işletmeler için önemli bir kavram haline gelmeye başlamıştır. Teknolojinin hızla ilerlemeye başladığı bilgi çağında maddi olan varlıkların maddi olmayan varlıkların önüne geçtiği gözlemlenmektedir. Entelektüel sermayenin unsurlarından biri olarak kabul edilen insan sermayesi maddi olmayan varlıkların en önemlilerinden biri olarak kabul görmektedir. Günümüz koşullarında işletmeler varlıklarını devam ettirebilmek, değer oluşturabilmek ve pazar hacimlerini genişletebilmek için üretim faktörlerinden daha önemli olarak bilgiye ihtiyaç duymaktadır. Bilgi, bugün işletmelerin fark yaratmasını sağlayan, onlara maddi faktörlerden çok daha fazla katma değer sağlayan en önemli unsur durumundadır. Yaşanan bu değişimin sonucu olarak işletmeler artık yatırımlarının büyük kısmını, herkesin sahip olabileceği maddi faktörler (fiziksel sermaye, finansal sermaye) yerine bilgiye yani entelektüel sermaye kavramına yapmaktadır. Bu çalışmanın amacı entelektüel sermaye kavramının, unsurlarının, ölçme yöntemlerinin ve muhasebe sistemi üzerinden raporlanabilirliğinin incelenmesidir.

Anahtar Kelimeler

Entelektüel Sermaye, Entelektüel Sermaye Ölçüm Yöntemleri, Muhasebe, Muhsebe Bilg Sistemi

A Research on the Measurement of Intellectual Capital, Its Reflection on Financial Statements and Reporting

Öz

Novadays, the concept of intellectual capital has become an important concept for businesses. It is observed that in the information age, where technology is advancing rapidly, tangible assets outstrip intangible assets. Human capital, which is considered as one of the elements of intellectual capital, is regarded as one of the most important intangible assets. In today's conditions, businesses need information more important than production factors in order to continue their existence, create value and expand their market volumes. Information is the most important element that enables businesses to make a difference and provides them with much more added value than financial factors. As a result of this change, businesses now invest most of their investments in the concept of intellectual capital, rather than material factors (physical capital, financial capital) that everyone can have. The purpose of this study is to examine the concept of intellectual capital, its elements, together with its measurement methods and to examine its reportability in the accounting system.

Anahtar Kelimeler

Intellectual Capital, Intellectual Capital Measurement Methods, Accounting, Accounting Information System

Kaynakça

• ACAR, Durmuş ve DALGAR, Hüseyin (2005), “Entelektüel Sermayenin Ölçülmesinde Muhasebe Bilgi Sisteminin Katkısı”, Muhasebe ve Denetimine Bakış, S.4(14), ss.23-40.
• AKGÜL, Başak Ataman (2004), “İşletmelerde Yeni Performans Ölçümleme Sistemleri”, Muhasebe Finans Dergisi, S.24, ss.73-82.
• AKYÜZ, Yılmaz (2013), “Ekonomik Katma Değer (EVA) ve Pazar Katma Değer (MVA) Analizi: İMKB’de İşlem Gören Seramik İşletmelerinde Bir Uygulama”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.18(2), ss.339-356.
• ALAGÖZ, Ali ve ÖZPEYNİRCİ, Rabia (2007), “Bilgi Toplumunda Entelektüel Varliklar ve Raporlanmasi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.9(2), ss.167-184.
• ARGÜDEN, Yılmaz (2005), Entelektüel Sermaye, ARGE Danışmanlık Yayınları, İstanbul.
• ARIKBOĞA, F. Şebnem (2003), Entelektüel Sermaye, Derin Yayınları, İstanbul.
• ASO – ANKARA SANAYİ ODASI (2003), “Entelektüel Sermayenin Firma Değeri Üzerine Ektisi”, ASOMEDYA, https://www.aso.org.tr/kurumsal/media/kaynak/TUR/asomedya/nisan2003/dosyanisan2003.html (Erişim Tarihi: 03.03.2020).
• BAYRAKTAROĞLU, Ali ve ÜNLÜ, Ulaş (2009), “Performans Değerlemede EVA ve MVA Ölçütleri: Bu Ölçütler Açısından İMKB ve NYSE’nin Karşılaştırmalı Analizi”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.14(1), ss.287-312.
• BOZBURA, F. Tunç (2004), “Measurement and Application of Intellectual Capital in Turkey”, The Learning Organization, S.11(4/5), ss.357-367.
• BÖLÜKBAŞI, Yunus (2014), “Entelektüel Sermayenin İşletme Bazında Ölçülmesinde Kullanılan Yöntemler ve Sigorta Sektöründe Bir Araştırma”, Marmara Üniversitesi İİBF Dergisi, S.36(1), ss.425-447.
• BÜYÜKÖZCAN, Gülçin (2002), “Entelektüel Sermaye Yönetimi”, Kalder Forum, S.2, ss.35-44.
• CALABRO, Lori (2001), “On Balance: Almost 10 Years After Developing The Balanced Scorecard, Authors Robert Kaplan and David Norton Share What They've Learned”, The Magazine for Senior Financial Executives, S.1, ss.73-76, http://www.cfo.com/article/1,5309,2044,00.html (Erişim Tarihi: 10.04.2019).
• CANBAŞ, Serpil, DÜZAKIN, Hatice ve KILIÇ, Süleyman Bilgin (1997), “Türkiye’de Hisse Senetlerinin Değerlendirilmesinde Temel Finansal Verilerin ve Bazı Makro Ekonomik Göstergelerin Etkisi”, ERC- METU International Conference in Economics – IV: Conference Proceedings, 13-16 Eylül 2000 – Ankara, ss.70.
• ÇETİN, Ayten (2005), “Entelektüel Sermaye ve Ölçülmesi”, Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.20(1), ss.359-378.
• CHEN, Jin, ZHU, Zhaohui ve XIE, Hong Yuan (2004), “Measuring Intellectual Capital: A New Model and Empirical Study”, Journal of Intellectual Capital, S.5(1), ss.195-212.
• CHEN, Yu-Shan (2008), “The Positive Effect of Green Intellectual Capital on Competitive Advantages of Firms”, Journal of Business Ethics, S.77(3), ss.271-286.
• ÇIKRIKÇI, Mustafa ve DAŞTAN, Abdulkerim (2002), “Entelektüel Sermayenin Temel Finansal Tablolar Aracılığıyla Sunulması”, Bankacılar Dergisi, S.43, ss.18-32.
• DEMİR, Alparslan Serhat ve TAŞKIN, Harun (2008), “İşletme Performansı Ölçme Modellerinin Karşılaştırılması: Kuantum Performansı, Maddi Olmayan Varlıkların İzlenmesi, Performans Prizması ve Skandia Kılavuzu Modelleri”, Journal of Yaşar University, S.3(11), ss.1695-1709.
• DOĞAN, Ahmet (2002), Genel Muhasebe II, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Yayını, Kayseri, 3. Baskı.
• EDVINSSON, Leif (1997), “Developing Intellectual Capital at Skandia”, Long Range Planning, S.30(3), ss.366-373.
• EMREM, A. Erdinç (2004), “Entelektüel Sermaye ve Bileşenlerinin Kavramsal Analizi”, Elektronik İş-Güç Dergisi, S.6(1), http://www.isguc.org/arc_view.php?ex=116 (Erişim Tarihi: 22.03.2019).
• ERCAN, Metin Kamil ve BAŞARAN, Öztürk (2003), Değere Dayalı Yönetim ve Entelektüel Sermaye, Gazi Kitapevi, Ankara.
• ERGUN, Ülkü (2002), “Yönetsel Performansın Geliştirilmesinde Yeni Yaklaşımlar: Mükemmellik Modeli ve Balanced Scorecard”, Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi, S.4(1), ss.1-19.
• ERKUŞ, Hakan (2004), “Geleneksel Raporlama Yöntemlerinin Yeni Ekonomi Karşısındaki Durumunun İrdelenmesi ve Entellektüel Sermayenin Raporlanması”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.9(2), ss.303-324.
• ERTUĞRUL, Murat (2003), “Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi ve Raporlanması”, Bilgi Yönetimi (E-Makale), http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/ mkl_goS.php ?nt= 183 (Erişim Tarihi: 19.12.2019).
• ERTUĞRUL, Murat (2009), “Finansal Performans Ölçümünde Dönüşümlerin Türkiye Açısından Değerlendirilmesi”, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.9(1), ss.19-46.
• GALLEGO-ALVAREZ, Isabel ve RODRIGUEZ-DOMİNGUEZ, Luis (2005), “Situation of Intangible Assets in Spanish Firms: An Empirical Analysis”, Journal of Intellectual Capital, S.6(1), ss.105-126.
• GÖRMÜŞ, Alparslan Şahin (2009), “Entelektüel Sermaye ve İnsan Kaynakları Yönetiminin Artan Önemi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İİBF Dergisi, S.11(1), ss.57-75.
• GÜCENME, Ümit (2000), “International Accounting Standart-IAS 38, ‘Maddi Olmayan Varlıklar’”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, S.5, ss.99-115.
• HARRISON, Suzanne ve SULLIVAN, Patrick H. (2000), “Profiting from Intellectual Capital”, Journal of Intellectual Capital, S.1(1), ss.33-46.
• İNCEKARA, Ahmet ve KAYA, Yusuf (2012), “Entelektüel Sermayenin Ölçülmesine Yönelik Yöntemler ve İşlevsel Bir Sınıflandırma”, 1.Uluslarası Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi ve Raporlanması Sempozyumu Bildiriler Kitabı, İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul, ss.11-40.
• İŞEVİ, A. Semih ve ÇELME, Burçin (2005), “Bilgi Çağında Yeni Hazine: Entelektüel Sermayeyle Rekabeti Yakalamak”, Bilgi Dünyası Dergisi, S.6(2), ss.251-267.
• KANIBIR, Hüseyin (2004), “Yeni Bir Rekabet Gücü Kaynağı Olarak Entelektüel Sermaye ve Organizasyonel Performansa Yansımaları”, Havacılık ve Uzay Teknolojisi Dergisi, S.1(3), ss.77-85.
• KAPLAN, Robert S. ve NORTON, David P. (1992), “The Balanced Scorecard: Measures That Drive Performance”, Harvard Business Review, S.70(1), ss.71-79.
• KAYALI, Cevdet A. ve YERELİ, Ayşe N. ve ADA, Şebnem (2007), “Entelektüel Katma Değer Katsayısı Yöntemi Kullanılarak Entelektüel Sermayenin Firma Değeri Üzerindeki Etkisinin Belirlenmesine Yönelik Bir Araştırma”, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İİBF Dergisi, S.14(1), ss.67-90.
• ODABAŞOĞLU, Şener (2019), “Havayolu İşletmelerinde Entelektüel Sermayenin Piyasa Değeri-Defter Değeri Oranına Etkileri”, Journal of Aviation Research, S.1(1), ss.1-23.
• OTLEY, David (1999), “Performance Management: A Framework for Management Control Systems Research”, Management Accounting Research, S.10, ss.363-382.
• ÖLÇER, Ferit ve ŞANAL, Musa (2007), “İşletmelerde Entelektüel Sermaye Yönetimi”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.16(1), ss.479-500.
• ÖNCE, Saime (1999), Muhasebe Bakış Açısı ile Entelektüel Sermaye, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir.
• ÖZDEMIR, Serkan ve KAYA, Yusuf (2019), “Entelektüel Sermayenin Ölçülmesinde ve Raporlanmasında Kullanılan Yöntemler: Türkiye Banka Sektöründe Bir Uygulama”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.35, ss.269-284.
• ÖZER, Ali ve ÖZER, Nevin (2012), “Kaynak Temelli Yaklaşım ve Paydaş Yaklaşımı Açısından Entelektüel Sermayenin İMKB’deki Çokuluslu İşletmelerin Finansal Performansına Etkisi”, 16. Finans Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Atatürk Üniversitesi Yayını, Erzurum, ss.471-497.
• PAPATYA, Gürcan (2002), “Entelektüel Sermaye Asimetrisi: Yönetim İdeolojisine Düşülebilecek Bazı Notlar”, İnfo-mag Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dergisi, S.15, ss.52-57.
• SEVİL, Güven ve ŞEN, Mehmet (2000), “Hisse Senetlerinin Piyasa Değeri ve Finansal Kararlar Arasındaki İlişkilerin Tobin-Q Oranı İle Belirlenmesine Yönelik Bir Uygulama”, İktisat-İşletme ve Finans Dergisi, S.15(168), ss.4-12.
• SEYİDOĞLU, Halil (1992), Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük, Güzem Yayınları, Ankara.
• SÖNMEZ, Feriştah (2004), “Maddi Olmayan Duran Varlıklar-MODV (TMS-8, UMS-38, l.Taslak MODV ve SPK Tebliğleriyle Karşılaştırmalı Olarak)”, Vergici ve Muhasebeci ile Diyalog Dergisi, S.19(191), ss.123-141.
• STEWART, Thomas A. (1991), “Brainpower”, Fortune Dergisi, S.123(11), ss.44-54.
• STEWART, Thomas A. (1997), Entellektüel Sermaye Kuruluşların Yeni Zenginliği (Çev. Nurettin Elhüseyni), MESS Yayınları, İstanbul.
• SÜMERLİ SARIGÜL, Sevgi (2014), “Geleneksel ve Çok Boyutlu Performans Değerleme Modelleri ve Bir Araştırma”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• SÜMERLİ SARIGÜL, Sevgi (2018), “Pazarlama Muhasebesi ve Müşteri Kârlılık Yönetimine Yönelik Genel Bir Değerlendirme”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, S.1(3), ss.425-435.
• SÜMERLİ SARIGÜL, Sevgi ve SAVSAR, Cihat (2018), “Çok Boyutlu Performans Değerlendirme Yöntemlerine Genel Bir Bakış”, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Yenilikçi Yaklaşımlar (Ed. Kürşat Özdaşlı, Murat Cem Demir, Olcay Tire, İbrahim Sena Arvas, Uğur Köksal Odabaş, İsmail ELAGÖZ), Gece Kitaplığı Yayınları, Ankara, Cilt 3, ss.111-143.
• SVEIBY, Karl E. (1997), “The Intangible Assets Monitor”, Journal of Human Resource Costing and Accounting, S.2(1), ss.24-36, http://www.sveiby.com/Portals/0/articles/CompanyMonitor.html (Erişim Tarihi: 20.10.2019).
• ŞAMİLOĞLU, Famil (2002), Entelektüel Sermaye, Gazi Kitabevi, Ankara.
• ŞAMİLOĞLU, Famil ve ÖZÇINAR, Faruk (2003), “Entelektüel Sermayenin Muhasebe ve Finansman Alanlarında Yarattığı Yeniden Yapılanma İhtiyacı”, Muhasebe Finansman Dergisi, S.19, ss.128-134.
• ŞANAL, Musa (2006), “Entelektüel Sermaye Yönetim ve Türk Yedek Sanayi İşletmelerinde Uygulanması Üzerine Bir Araştırma”, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Hatay.
• TOPAL, Yusuf (2008), “Ekonomik Katma Değer (EVA) ve Pazar Katma Değer (MVA) Arasındaki ilişki IMKB İmalat İşletmelerinden Örnek”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.13(2), ss.249-261.
• TÖRE, Esra (2019), “Entelektüel Sermayenin Yenilikçi İş Davranışına Etkisinde Bilgi Paylaşımının Aracı Rolü”, Yönetim Bilimleri Dergisi, S.17(34), ss.275-299.
• UZAY, Şaban ve SAVAŞ, Orhan (2003), “Entelektüel Sermayenin Ölçülmesi: Mobilya Sektöründe Karşılaştırmalı Bir Uygulama Örneği”, Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, S.20, ss.163-181.
• YENİYURT, Şengün (2003), “A Literature Review and Integrative Performance Measurement Framework for Multinational Companies”, Marketing Intelligence & Planning, S.21(3), ss.134-142.
• YERELİ, Ayşe N. ve GERŞİL, Gülşen (2005), “Entelektüel Sermayeyi Ölçme ve Raporlama Yöntemleri”, Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İİBF Dergisi, S.12(2), ss.17-29.