Kâmûsü’l A‘Lâm’a Göre 19. Yüzyılda Bingöl İlinin Beşeri ve Ekonomik Özellikleri

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 1, 81 - 89, 31.03.2023

Mücahit Oğul , Mesut Doğan

https://doi.org/10.33712/mana.1241740

Öz

Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde yer alan Bingöl ili tarihin hiçbir döneminde sık nüfuslanan bir yerleşme sahası olmamıştır. Bu durum üzerinde Bingöl ilinin fiziki coğrafya özellikleri belirleyici olmuştur. Buna karşın 19. yüzyıl Osmanlı kaynakları incelendiğinde günümüzde yürütülmeyen ekonomik faaliyetlerin o dönemlerde icra edildiği ve günümüzde yetiştirilmeyen bazı tarım ürünlerinin 19. yüzyılda üretildiği görülmektedir. Günümüzde ekonomik olarak gelişmemiş bir yer olan Bingöl ve çevresinin kalkınması için geçmişinden ilham alınmasını gerektiren bazı durumlar vardır. 19. yüzyılda Bingöl ilinden yüklü miktarda hayvan ihracatı yapılırken günümüzde hayvancılık daha çok iç piyasaya yönelik yapılmaktadır. Ayrıca 19. yüzyılda Bingöl’de günümüzde üretilmeyen kestane, fındık ve zeytin gibi ürünlerin yetiştirildiği görülmektedir. Bu çalışmada Bingöl ilinin 19. yüzyıldaki beşeri ve ekonomik özellikleri ünlü Osmanlı münevveri Şemsettin Sami tarafından kaleme alınan Kâmûsü’l A‘Lâm adlı eserden yararlanılarak hazırlanmıştır. Kâmûsü’l A‘lâm, alemler sözlüğü anlamına gelen ansiklopedik bir eserdir. Adı geçen eserde günümüzde Bingöl il sınırlarında yer alan dört madde tespit edilmiştir. Bunlar; Genç, Genç Sancağı, Kiğı ve Zıkti’dir.

Anahtar Kelimeler

Bingöl, Şemsettin Sami, Ekonomi, Tarım

Human and Economic Characteristics of Bingöl Province in the 19th Century, According to Kâmûsü'l A'Lâm

Öz

Bingöl which is located upstream of the Euphrates in Eastern Anatolia, has never been a heavily populated place due to the physical geography of the region. However when we look at the chronicles of Ottoman archives in 19th century, we can see that there were some economic activies which hasn’t done today. Additionally, there were agricultural crops that are no longer produced. Bingöl is not currently a well-developed place, and there are lessons that can be learned from the past. Back in the 19th century there was great quantity of domestic animal exporting but today just for the local market. Also we can see that in 19th century there was farming of chestnut, olive and nuts which unfortunately it is not produced anymore. In this study, the human and economic characteristics of Bingöl province in the 19th century were studied by making use of the book named Kâmûsü'l A'Lâm written by the famous Ottoman intellectual Şemsettin Sami. Kâmûsü'l A'lâm is an encyclopedic work that means “the dictionary of the worlds”. In the aforementioned work, four titles have been identified that are located within the borders of Bingöl province today. These are Genç, Genç Sancağı, Kiğı and Zıkti.

Anahtar Kelimeler

Bingöl, Şemsettin Sami, Economy, Agriculture

Kaynakça

• AKAY ERTÜRK, Selma (2019), “Maden Coğrafyası”, Beşeri ve Ekonomik Coğrafya (Ed. Mesut Doğan, Özlem Sertkaya Doğan), Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara, ss.331-349.
• ALAY, Okan (2006), Kültür Dünyamızda Bingöl, Üniversite Yayınları, Elazığ.
• AVCI, Vedat, ESEN, Fatma ve KIRANŞAN, Kemal (2018), “Bingöl İlinin Fiziki Coğrafya Özellikleri”, Bingöl Araştırmaları Dergisi, S.4(2), ss.9-40.
• BALCI AKOVA, Süheyla (2019), “Tarım Coğrafyası”, Beşeri ve Ekonomik Coğrafya (Ed. Mesut Doğan, Özlem Sertkaya Doğan), Pegem Akademi Yayıncılık, Ankara, ss.197-261.
• ÇAĞLAYAN, Ercan (2008), “Osmanlı Hâkimiyetinde Çapakçur ve Çevresinde İktisadi Hayat”, Bingöl Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, S.1(2), ss.73-96.
• ÇELEBİ, Evliya (1970), Seyahatname, Zuhuri Kitap, İstanbul, 5.Cilt.
• DABCA - DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI CUMHURİYET ARŞİVİ (1932), “Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi”, 30-11-1-0, Kutu No:71, Gömlek No:18, Sıra No:20.
• DABCA - DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI CUMHURİYET ARŞİVİ (1936), “Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi”, 30-11-1-0, Kutu No:101, Gömlek No:4, Sıra No:6.
• DABOA - DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI CUMHURİYET ARŞİVİ (1887), “Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi”, Y..PRK.A.., Kutu No:4, Gömlek No:8.
• DABOA - DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI CUMHURİYET ARŞİVİ (1918a), “Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi”, DH.İ.UM.EK, Kutu No:47, Gömlek No:116.
• DABOA - DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI CUMHURİYET ARŞİVİ (1918b), “Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi”, DH.İ.UM.EK, Kutu No:47, Gömlek No:52.
• DABOA - DEVLET ARŞİVLERİ BAŞKANLIĞI CUMHURİYET ARŞİVİ (1918c), “Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi”, DH.İ.UM.EK, Kutu No:111, Gömlek No:57.
• DOĞAN, Mesut & DOĞAN SERTKAYA Özlem (2022), “Türkiye’nin Jeopolitiği”, Uluslararası Yönetim Akademisi Dergisi, S.5(2), ss.320-339.
• HARARİ, Yuval Noah (2015), Hayvanlardan Tanrılara Sapiens: İnsan Türünün Kısa Bir Tarihi (Çev. Ertuğrul Genç), Kolektif Yayınları, İstanbul.
• ORTAYLI, İlber (2019), İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, Kronik Kitap, İstanbul, 49. Baskı.
• PAMUK, Bilgehan (2011), “XIX. Yüzyılda Çapakçur (Bingöl) Ve Yöresinde Ekonomik Faaliyetler: Madencilik Ve Yaygın İş Kolları”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (BUSBED), S.1(1), ss.103-116.
• SAMİ, Şemsettin (1894), “Kâmûsü’l A‘lâm”, Mihran Matbaası, İstanbul, 4. Cilt.
• SAMİ, Şemsettin (1896), “Kâmûsü’l A‘lâm”, Mihran Matbaası, İstanbul, 5. Cilt.
• SEVİN, Veli (2003), Anadolu Arkeolojisi, Der Yayınevi, İstanbul, 3. Baskı.
• SEVİN, Veli (2007), “Bingöl: Türkiye Arkeolojisinin Az Keşfedilmiş Bir Yöresi”, Bingöl Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, S.1(1), ss.9-12.
• UÇMAN, Abdullah (2010), “Şemseddin Sâmi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, TDV Yayınları, İstanbul, C.38, ss.519-523.