Hz. Peygamber’in Islâh Metodu

Yıl 2022, , 83 - 110, 30.06.2022

Abdurrahim Arslan

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1082355

Öz

Toplum ıslâhı her zaman güncelliğini koruyan bir konu olmuştur. Bundan dolayı da tarihin her döneminde yaşanan kötü durumu düzeltmek için ıslâh ve değişim çağrısı yapan, değişik isimlerle ortaya çıkan ve toplum ıslâhına çözüm sunmaya çalışan, çeşitli akım ve ideolojiler hep var olmuştur. Fakat bu hareketler –bazı yönlerden muvafık olmuşlarsa da- kapsamlı bir ıslâh gerçekleştirememişlerdir. Ancak tarih, en kapsamlı ve en mükemmel ıslâh faaliyetinin Hz. Muhammed’in gerçekleştirdiği ıslâh hareketi olduğunu kayıt altına almıştır. Hz. Peygamber risaletle görevlendirildiği zaman her açıdan yozlaşmış bir çevreyle karşılaşmış dolayısıyla hedefine kolay bir şekilde ulaşamamıştır. Aksine büyük zorluklarla, engellerle, uzun süren inatla, zulümle ve kuşatmalarla karşılaşmıştır. Fakat bütün bu zorluklara rağmen kısa bir sürede büyük değişimler gerçekleştirmiştir. O İddia edildiği gibi bu değişimi kılıç ve mucizelerle değil, kâinatta var olan ilahî yasalara uygun ve fetânetle hareket ederek gerçekleştirmiştir. Çünkü Hz. Peygamber sosyolojik anlamda belli bir toplumsal projeyle zuhur etmiş ve o proje çerçevesinde değişimini planlayarak uygulamıştır. Akla hitap etmesi, İlmi faaliyetlere önem vermesi, getirdiği ilkeleri hayatında uygulayarak model olması, davetinde şiddet ve zorlamaya başvurmaması bu metodun önemli özelliklerinden bazılarıdır. İşte bu çalışma her türlü cehalet ve batıl inancın yaygın olarak yaşandığı bir toplumu ıslâh ederken Hz. Peygamber’in takip ettiği yöntemi ve kullandığı üslubu incelemeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Peygamber, Toplum, Islâh, Câhiliye, Ahlâk

Kaynakça

• Açıkgenç, Alparslan. Bilgi Felsefesi. İstanbul: 1992.
• Apak, Adem. Siyer Araştırmaları. İstanbul: Ensar Naşriyat, 2016.
• Askerî, Ebû Hilâl el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl el-Askerî. Teshîh el-vücûh ve’n-nezâ’ir. Thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü’s-Sakâfeti’d-Diniyye, 2007.
• Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ b. Câbir el-Belâzürî. Ensâbü’l-eşrâf. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l- Fikr, 1996.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî b. Mûsâ el-Hüsrevcirdî el- Beyhakî. Delâ’ilü’n-nübüvve ve ma‘rifetü ahvâli sahibi’ş-şerî‘a. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî el-Beyhakî. es-Sünenü’l-kübrâ. 10 Cilt. Haydarâbâd: Dâiretü’l-Mâ‘rif, 1936/1355.
• Brockelmann, Carl Brockelmann. İslam Ulusları ve Devletleri Tarihi. çev. Neşet Çağatay, 3. bsk. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2018.
• Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah b. Abdirrahmân b. el-Fazl ed-Dârimî. es-Sünen. 4 Cilt. Riyad: Dârü’l-Muğnî, 2000.
• Diyârbekrî, Kâdî Hüseyin b. Muhammed b. el-Hasen ed-Diyârbekrî. Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefîs. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Erul, Bünyamin. Hadislerin Dili. 9. Baskı. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2016.
• Gözütok, Şakir. Resulullah Döneminde Eğitim ve Öğretim. İstanbul: Nesil Yayınları 2014.
• Günaltay, Şemseddin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu, 2013.
• Halebî, Ebü’l-Ferec Nûrüddîn Alî b. Bürhâniddîn İbrâhîm b. Ahmedel-Halebî. İnsânü’l-‘uyûn fi sîreti’l-emîni’l-me’mûn. 3 Cilt. thk. Ahmed T‘ame el-Halebî. Beyrut: Dâr el-M‘arife, 2012.
• Hamidullah, Muhammed. İslam Peygamberi. İstanbul: Beyan Yayınları, 2009.
• Havvâ Saîd. er-Resûl sallallâhü ‘aleyhi ve sellem. 2 Cilt. Beyrut: 1979
• Hekemî, eş-Şeyh Hâfız b. Ahmed Hekemî. M‘âricü’l-kabûl bi şerhi Sülemi’l-usûl ilâ ilmi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Hemmâm, Ebû Ukbe Hemmâm b. Münebbih b. Kâmil es-San‘ânî. Sahîfetü Hemmâm b. Münebbih. thk. Rif‘at Fevzî Abdülmuttalib. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî ts.
• Heysemî, Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr el-Heysemî. Mecmaʿi’z-zevâʾid ve menbaʿi’l-fevâʾid. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412.
• Hizmetli, Sabri. İslâm Tarihi. Ankara: Ankara Okulu, 2015.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddin Yûsuf b.Abdillâh b. Muhammed b. Abdilberr en-Nemerî. el-İstî‘ab fî ma‘rifeti’l-asahâb. Ammân: Dâru’l-Alâm, 2002.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî. et-Tahrîr ve’tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâr Sahnûn 1997.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî. Fethu’l-bârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. thk. Abdulaziz b. Abdillah b. Bâz, Beyrut: Dâr el-Ma‘rife, 1379.
• İbn Hanbel, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî. Müsned. 2. Baskı. 50 Cilt. (45+5 fihrist). thk. Şuayb el-Arnavût vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed el-Büstî. Sahih İbn Hibbân bi tertibi İbn Balabân. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1993.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Abdulmelik b. Hişâm b. Eyyûb ez-Zühelî, es-Sedûsî. es-Sirtü’n-Nebeviyye, 2. Baskı. 4 Cilt. thk. Muhammed Nebil Tureyfî, Beyrut: Dâru’s- Sâdır, 2005.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdiddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. Tefsîrü’l-Kur’âni’i-l ‘azîm. 2. Baskı. 8 Cilt. Riyad: Dâru’t Taybe, 1999.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer b. Kesîr. el-Bidâye ve’n-nihâye. 21 Cilt. thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. Mısır: Hicr Neşriyat, 1997.
• İbn Sa‘d, Ebu Abdillah Muhammed b. Sa‘d b. Menî el-Hâşimî el-Basrî. et-Tabakâtu’l-kebîr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’s- Sâdır, ts.
• İbn Seyyidünnâs, Ebü’l-Feth Fethuddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Ya‘murî. ‘Uyûnü’l-eser fi fünûni’l-meğazî ve’ş-şemâil ve’s-siyer. 1. Baskı. 2 Cilt. thk. Muhammed el-Îd el-Hatrâvî-Muhyiddin Mestû. Medine: Mektebetu Dâri’t-Turâs, 1992.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, Nüzhetü’l-aʿyüni’n-nevâzır fî ʿilmi’l-vücûh ve’n-nezâʾir, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• İsfahânî, Ebû Nuaym Ahmed b. Abdillâh b. İshâk el-İsfahânî. Ma ‘rifetü’s-sahâbe. 7 Cilt. Riyad: Dâr el-Vatan, 1998.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî garîbi’l-Kurʾân. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2010.
• Kâdî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz b. Mûsâ b. İyâz el-Yahsubî, eş-Şifâ’ bi ta‘rîfi hukuki’l-Mustafâ. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Kelbî, Ebü’l-Münzir Hişâm b. Muhammed b. Sâib b. Bişr el-Kelbî el-Kûfî. Kitâbü’l-Esnâm. Kahire: ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh el-Kurtubî. el-Câmiʿ li-ahkâmi’l-Kurʾân. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Luvis Şeyho. Şu‘arâ’ü’n-Nasarâniyye kable’l-İslâm. 4. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1991.
• Mukâtil b. Süleymân, Ebü’l-Hasen Mukâtil b. Süleymân b. Beşîr el-Ezdî el-Belhî. el-Vücûh ve’n-nezâ’ir fi Kur’âni’l-‘Azîm. Dubai: Merkez el-Mâcid li’s-Sakâfe ve’t-Turâs, 2006.
• Mübârekpûrî, Ebû’l-Ulâ Muhammed Abdurrahmân b. Abdirrahîm. Tuhfetü’l-ahvezî bi şerhi Câmi‘i’t-Tirmizî. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref en-Nevevî. el-Minhâc fî şerhi Sahîhi Müslim b. Haccâc. 2. Baskı. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabiyye, 1973.
• Sırma, İhsan Süreyya. İslâmî Tebliğin Örnek Halifeler Dönemi. 26. Baskı. İstanbul: Beyan Yayınları 2017.
• Şa‘râvî, Muhammed Mütevellî eş-Şa‘râvî. Tefsîrü’ş-Şi‘râvî. 25 Clit. Beyrut: Ahbâru’l-Yevm, 1991.
• Şâmî, Muhammed b. Yûsuf es-Sâlihî. Subulü’l-hudâ ve’r-reşâd fi sîreti hayri’l-ibâd. 12 Cilt. thk. Abdülaziz Abdülhak Hilmi. Kahire: Cumhuriytü Mısır el-Arabiyye Vezâretü’l- Evkâf, 1997.
• Şiblî, Mevlânâ Numânî. Son Peygamber Hazreti Muhammed. çev. Yusuf Karaca. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
• Şulul, Kasım. İbn Haldûn’a Göre İslâm Medeniyeti. 4. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2017.
• Şulul, Kasım. İlk Kaynaklara Göre Hz. Peygamber Devri Kronolojisi. 3. Baskı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb et-Taberânî. el-Mu‘cemü’l-evsat. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1415.
• Taylan, Necip. “Bilgi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/157-161. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre et-Tirmizî. el-Câmiʿu’s-sahîh. 2. Baskı. 5 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî Neşriyat, 1975.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî el-Eslemî el-Medenî. Kitâbü’l-Megâzî. thk. Marsden Jonus. 3 Cilt. Beyrut: 1966.
• Zebîdî, Muhammed b. Muhammed b. Abdürrazak el-Hüseynî. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. 40 Cilt. thk. Mustafa Hicazî, Kuveyt: Matbatü Hükümeti Kuveyt, 2001.
• Zürkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdilbâkî b. Yûsuf ez-Zürkânî. Şerhu’z-Zürkânî ‘alâ Muvatta’ İmam Mâlik. 4 Cilt. thk. Fuâd Abdülbaki. Kahire: Dâru’l-Hadis, 2015.