Conditions of soundness in the Sciences of Hadith and Qiraah from a Comparative Perspective

Yıl 2023, , 469 - 505, 31.12.2023

Nizamettin Çelik

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1364165

Öz

The sciences of recitation and hadith are like two parts of a whole that ensures the safe transmission of the two basic sources of religion. Each discipline has its own basic conditions for the establishment of the security of information transfer. In the science of hadith, narrations are divided into two as mutawatir and ahad, according to the number of narrators. According to the number of the narrators of each layer who provide the transmission of Ahad news, it was determined as meshur, azîz and garîb, and the conditions of soundness were created to determine the accepted or rejected ones. Hese two branches of science had similar and different conditions. Memorizing the texts has been the main assurance in the transmission of the Qur'an and hadith from generation to generation. On the other hand, it is seen that the change of the Torah and the Bible is a result of not being memorized and preserved only in the books. The warning about staying away from avoiding mushafi in the transmission of the Qur'an; and the sahafi in the transmission of the hadith has brought to the fore the scholars who have deepened in these sciences and have a strong memory. The condition of soundness/acceptance, which is the correctness of the proof in the science of recitation, expresses a multidimensional reality of meaning, which also includes the condition that there should be no disconnection between the narrators in the science of hadith. In the study, first of all, the sound conditions of the science of recitation were examined in detail under separate headings. Secondly, the sound conditions of the science of hadith are explained. Finally, the sound conditions used by these two disciplines in the transmission of the narration and the related issues are discussed from a comparative perspective.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Qırâah, Mushâf, Maqbūl, Sahîh

Karşılaştırmalı Bir Perspektiften Hadîs ve Kırâat İlimlerinde Sıhhât Şartları

Öz

Kırâat ve hadis ilimleri, dînin iki temel kaynağının güvenli naklini sağlayan bir bütünün iki parçası hükmündedir. Her bir disiplinin kendi bünyesinde bilgi intikalinin güvenliğinin tesisi için gözettiği temel şartları vardır. Kırâat ilminde sıhhat şartları icmali olarak senedin sahîh olması, hattı Mushaf’a ihtimali de olsa uyumluluk göstermesi ve Arap dil kaidelerine uygunluk arz etmesi gibi içinde tali şartları da barındıran unsurlar öne çıkmaktadır. Hadis ilminde ise rivayetler, nakledenlerin sayısına göre mütevâtir ve ahad olarak ikiye ayrılmaktadır. Ahad haberin aktarımını sağlayan râvilerin her tabakadaki sayısına göre meşhur, azîz ve garîb şeklinde tespiti yapılmış ve bunların makbûl ve merdûd olanlarını belirlemek için de sıhhât şartları oluşturulmuştur. Bu sıhhât şartları adâletü’r-râvi ve zabtu’r-râvi şeklinde iki rükne racidir. Bu iki ilim dalının benzer ve farklı şartları olmuştur. Hıfz’s-sadr, Kur’an ve hadisin nesilden nesile aktarımında temel güvence olmuştur. İslam ümmeti, bu güçlü koruma yöntemiyle ön plana çıkmıştır. Öte yandan Tevrat ve İncil’in tahrif ve tebdil edilmesi, ezberlenmeyip sadece kitaplarda korunmasının bir neticesi olduğu görülmektedir. Kur’an’ın aktarımında mushafîden; hadîsin aktarımında ise sahafîden uzak durulmasıyla ilgili uyarı bu ilimlerde derinleşen, güçlü bir hafızaya sahip âlimleri ön plana çıkarmıştır. Kırâat ilminde senedin sahîh olması şeklindeki sıhhât şartı, hadis ilmindeki senedin muttasıl olması şartını da içeren çok boyutlu bir anlam gerçekliğini ifade etmektedir. Senedin sahîh olması kavramı kapsamında râvilerin adîl ve zabıt olması; rivâyetin şaz ve illet barındırmaması, kırâat âlimleri nezdinde de meşhur olup galat sayılmaması şartları yer almaktadır. Ayrıca kırâat ilminde sıhhât şartlarını taşıyan ahad haber, resm-i Mushafa uymayınca veya kırâat âlimleri arasında ma’ruf değilse sahîh olmayan kırâatler kategorisine girebilmektedir. Çalışmada önce kırâat ilminin sıhhat şartları ayrı başlıklar altında ele alınmış ve bunların tafsilatlı şartları izah edilmeye çalışılmıştır. İkinci olarak hadis ilminin sıhhat şartları açıklanmıştır. Son tahlilde bu iki disiplinin rivâyetin aktarımında kullandıkları sıhhat şartları ve bunlarla bağlantılı hususlar karşılaştırmalı bir perspektiften ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Kırâat, Mushâf, Makbul, Sahîh

Kaynakça

• Ablay, Rıfat. “Hadis Mecmualarında Yer Alan Kıraate Dair Hadislerin Değerlendirilmesi ve Bu Hadislerin Kıraat İlmindeki Yeri”. Artuklu Akademi. 2022/9 (1), 179-196.
• Alevî, Vecîhüddîn el-Kucurâtî. Şerhu Nüzhetü’n-naẓar. thk. Nefîs Ahmed Misbâhî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Âşıkkutlu, Emin. “Cerh ve Ta‘dîl” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/394-401. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. Şerḥu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Ebû’l-Münzîr Halid b. İbrahim el-Mısrî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşt, 1999.
• Birışık, Abdulhamit. Kıraat İlmi ve Tarihi. Bursa: Emin Yayınları, 2018.
• Bosat, Sait. Kaynaklarıyla Uygulamalı Tecvit. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2022.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Camiu’l-müsnedü’s-sahîh, 9 cilt. Thk. Muhammed Zuheyr b. Nasıri’n-Nâsır. Beyrut: Dâru Tevkî’n-Necat, 1422/2000.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. thk. Acîl Câsım en-Neşmî. 4 cilt. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkâf ve Şuûnu’l-İslamiyye, ts.
• Cezerî, Şemsüddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî b. Yûsuf. Neşrü’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr, thk. Eymen Rüşdi Süveyd. Beyrut: Dâru’l-Ğavsanî lî’d-Dirâsâti’l-Kur’anîyyeti, 1918.
• Çelik, Ali. “Hanefîlerde Hadis Yorumunda Dikkate Alınan Temel Prensipler: Akla Uygunluk Prensibi”. Devirleri Aydınlatan Meş’ale: İmâm-ı A’zam Uluslararası Sempozyum Tebliğler Kitabı. ed. Ahmet Kartal, Hilmi Özden. 621-632. Eskişehir: b.y., 2015.
• Düleymî, Ekrem Abd Halife. Cem’ü’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kutûbi’l-İlmiyye, 2006
• Ebû Mâzin, Eymen es-Seyyid Abdulfettâh. el-Mu’cemü’l-vecîz fî ıstılâhi ehli’l-hadis. Kahire: el-Farûku’l-Hadise lî’t-Tibâi’ ve’n-Neşr, 2007.
• Emîr Pâdişah, Muhammed Emîn b. Mahmûd el-Hüseynî. Teysîrü’t-Taḥrîr. 4 cilt. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, ts.
• Erul, Bünyamin. “Zabt” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/61-62. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2013.
• Eyyub, Hasan Muhammed. el-Hadis fî ulûmi’l-Kur’an ve’l-hadis. İskenderiyye, Dâru’s-Selâm, 2004.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ʿilmi’r-rivâye. Haydarabad: el-me’arifu’l-Osmanıyye, 1357/1938.
• Hattâbî, Ebû Süleymân Ahmet b. Muhammed. Ġarîbü’l-ḥadîs. thk. Abdulkerim İbrahim. Mekke: Cami‘atü Ümmi’l-Kurâ, 2001.
• Hıdır, Özcan. Hadis-Sünnet-Kültür İlişkisi. İslam Geleneğinde ve Modern Dönemde Hadis ve Sünnet. ed. Bünyamin Erul. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2020.
• Itr, Nûreddîn. Menhecü’n-nakd fî ulûmi’l-hadis. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, 1979.
• Itr, Nûreddîn. Ulûmu’l-Kur’ani’l-Kerîm. Dımeşk: Matmaatu Sabah, 1993.
• İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed el-Halebî. et-Taḳrîr ve’t-taḥbîr. thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. 3 cilt. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Fetḥu’l-bârî bi-şerḥi Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. thk. Abdulazîz Adullâh b. Bâz. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî. Nüzhetü’n-naẓar fî tavżîḥi Nuḫbeti’l-fiker. thk. Îzzuddîn Dullî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2012.
• İbnü’l-Cezerî. Müncidü’l-muḳriʾîn ve mürşidü’ṭ-ṭâlibîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Abdirrahmân eş-Şehrezûrî, Mukaddimetü İbni’s-Salâh. thk. İsmail Zerman. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2013.
• Kādî İyâz, Ebü’l-Fazl İyâz el-Yahsubî. eş-Şifâʾ bi-taʿrîfi ḥuḳūḳi’’l-Muṣṭafâ. thk. Abdusselâm Muhammed Emîn. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
• Karagözoğlu, Mustafa Macit. “İlelü’l-Hadis” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/84-86. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Kazan, Tahsin. İbn Hacer'in Hadis Usulüne Getirdiği Yenilikler. İstanbul: Gelenek Yayınevi, 2018.
• Kuzudişli, Bekir. “Hadislerin Tespitinde Bütünsel Yaklaşım Üzerine”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/38 (Aralık 2018), 1-32.
• Mesûl, Abdulʿalî. Muʿcemu mustalahâti ilmi’l-kırâaâti’l-Kur’aniyye. Kahire: Dâru’s-Selâm, 2007.
• Muhammed İsmail, Şa’ban. el-Medhal ilâ İlmî’l-Kıraât. Mekke: Mektebetu Salim, 2003.
• Müslim, Müslim b. el-Haccâc. Sahîh-i Müslim. Thk. Muhammed Fuat Abdulbakî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1991.
• Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd, Keşfü’l-esrâr şerhu’l-musanniffî ʿale’l-envâr. Beyrut: Dâru kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya. Şerhu’n-Nevevî ‘alâ Sahîh-i Müslim (el-Minhâc). Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabî, 1930.
• Saylan, Nesrişah. Tabersî Tefsirinde Kıraat Olgusu. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
• Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdirrahmân. Fetḥu’l-muġīs̱ bi-şerḥi Elfiyyeti’l-ḥadîs̱ li’l-ʿIrâḳī. thk. Abdurrahmân Muhammed Osman. Medine: Mektebetü Selefiyye, 1969.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl. Uṣûlü’s-Seraḫsî. 2 cilt. Beyrut: Dâru kütübi’l-İlmiyye, 1993.
• Sirâcüddîn, Ebü’n-Necîb Abdullâh. Şerḥu’l-Manẓûmeti’l-Beyḳūniyye fî muṣṭalaḥi’l-ḥadîs̱. Haleb: Mektebetü Dari’l-Felâh, 2009.
• Süyûtî, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Tedrîbü’r-râvî fî şerḥi Taḳrîbi’n-Nevevî. thk. Ahmet Ömer Haşim. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 2006.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed. el-İtḳân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müesssesetü’r-Risâle, 2008.
• Şenkîtî, Salim Muhammed Mahmud el-Ceknî. Şerhu’n-neşr fî ḳırâʾâti’l-ʿaşr. Kahire: Dâru İbnu’s-Selâm, 2022.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdülmecîd es-Selefî. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, 1983.
• Taş, Mustafa. “Bazı Özellikleri Açısından Kıraat ve Hadis İlminin Karşılaştırılması”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (Haziran 2019), 29-60.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn Mes‘ûd b. Fahriddîn. Şerhu telvîḥ ʿale’t-tevdīh li metni’t-Tenḳīḥ, thk. Zekeriyya el-Umeyrât. Beyrut: Dâru kütübi’l-İlmiyye,1996.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sünen. thk. Halit Abdulğanî Mahfûz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd. Şerḥu Muḫtaṣari'r-Ravża, thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle,1987.
• Ümevî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Necâh b. Ebî’l-Kâsım. et-Tebyîn li-hicâʾi’t-tenzîl. thk. Ahmet b. Ahmet Şerşâl Medine: Mecmaü’l-Melik Fehd, 2002.
• Yıldırım, Enbiya. Hadiste Metin Tenkidi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2009.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-ʿirfân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. 2 Cilt. Beyrut: Dârû’l-Kitabi’l-Arabî, 1995.