Fıkhî Boyutuyla İstihâre Namazı

Yıl 2024, , 263 - 285, 30.06.2024

İbrahim Sizgen

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.1435702

Öz

Bu çalışmada, İslâm hukukunun ibadetler bölümü içerisinde konu edinen, fukaha tarafından yer yer müstakil başlık altında incelenen istihâre namazına ilişkin ileri sürülen bazı hükümler nitel araştırma ve istidlâl yöntemleri kullanılarak ele alınmıştır. İstihâre namazı hakkında varit olan birtakım rivâyetlerde Hz. Peygamber’in –kendisi kılmamasına rağmen- sahâbîlere söz konusu namazı tavsiye ettiği görülmüştür. Binaenaleyh istihâre namazının meşruiyeti, şer‘î deliller içerisinde sünnete dayanmaktadır. Meşrûiyeti hususunda herhangi bir hilaf söz konusu olmamasına rağmen istihâre namazına dair rivâyet edilen birtakım nasların senedinin tenkite tabi tutulduğu, ilgili naslarda yer alan bazı kavramların da te’vile açık olduğu tespit edilmiştir. Bu ve benzeri hususlar, istihâre namazının hükmü yanında istihâre namazının rekât sayısı, istihâre duasının nerede okunacağı, hangi işler hakkında uygulanabilir olduğu, namaz kılınması mekruh sayılan vakitlerde kılınıp kılınamayacağı gibi bazı fıkhî meselelerin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Bu durum ise, doktrin içerisinde kayda değer muhtelif görüş ve fikirlerin tezahür etmesine sebebiyet vermiştir. Dolayısıyla ele alınan bu çalışmada müctehidlerin istihâre namazı ve buna taalluk eden bazı fıkhî meselelere dair ileri sürdükleri görüşler, olabildiğince delilleriyle birlikte sunulmuş; meselelere ilişkin serdedilen rivâyetler cerh ve ta‘dîl açısından tahlil edilerek mezkûr konular bir bütünlük içerisinde incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslâm hukuku,, İbadet,, Namaz, İstihâre,, Dua

Istikhara Prayer with its Fiqh Dimension

Öz

In this study, some of the provisions put forward regarding the istikhara prayer, which is generally included in the section of worship of Islamic law and sometimes examined under a separate title by the fuqaha, were discussed using qualitative research and inference methods. In some narrations about the Istikhara prayer, it has been seen that the Prophet recommended the said prayer to the Companions - although he did not perform it himself. Therefore, the legitimacy of the istikhara prayer is based on the sunnah within the religious evidence. Although there is no contradiction regarding its legitimacy, it has been determined that some of the narrated texts regarding the Istikhara prayer have been subjected to criticism, and some concepts in the relevant texts are open to interpretation. These and similar issues have led to the emergence of some fiqh issues, such as the number of rakats of the istikhara prayer, where to recite the istikhara prayer, which works it can be applied to, and whether it can be performed at times that are considered makruh. This situation has led to the emergence of various notable views and ideas within the doctrine. Therefore, in this study, the opinions of the mujtahids regarding the istikhara prayer and some jurisprudential issues related to it are presented together with their arguments as much as possible; The narrations related to the issues were analyzed in terms of carh and tadil, and the issues were tried to be examined in integrity.

Anahtar Kelimeler

İslamic Law,, Worship,, İstikhara Prayer,, Blessing

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel. thk. Şuʻayb el-Arnaût vdğ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995-2001.
• Asyûbî, Muhammed b. Ali el-Vellûvî. Zahîretü’l-ʻukbâ fî şerhi’l-Müctebâ’. Riyad: Dâru’l-Miʻrâc-Dâru Âl Barûm, 1996-2003.
• Âşıkkutlu, Emin. “Leyyin”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/168-169. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedruddîn Mahmûd b. Ahmed. ‘Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Daru’l-Fikr, ts. Aynî. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. thk. Emîn Sâlih Şa‘bân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Aynî. Şerhu Süneni Ebî Dâvud. thk. Hâlid b. İbrâhîm el-Mısrî. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1999.
• Azîmâbâdî, Ebü’t-Tayyib Muhammed Şemsülhak. ‘Avnü’l-ma‘bûd şerhu Süneni Ebî Dâvud. thk. Abdurrahmân Muhammed Osmân. Medine: el-Mektebetü’s-Selefiyye, 1968.
• Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes‘ûd. Şerhu’s-sünne. thk. Şuʻayb el-Arnaût-Züheyr eş-Şâvîş. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1983.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr. Müsnedü’l-Bezzâr. thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah-Âdil b. Sa‘d. Medine: Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, 1988-2009.
• Bikâʻi, Ebü’l-Hasen İbrâhîm b. Ömer. Nazmü’d-dürer fî tenâsübi’l-âyât ve’s-süver. thk. Muhammed Azîmüddin-M. Habîbullah el-Kâdirî. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, ts.
• Buhûtî, Mansûr b. Yûnus. Dekâ’iku uli’n-nuhâ lişerhi’l-Müntehâ. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1993.
• Bûğays, Muhammed Musâ‘id Yûsuf. Ahkâmu salâti’l-istihâre. Mısır: Câmi‘atü’l-Minyâ, Dâru’l-Ulûm, ts.
• Çakıroğlu, Ayhan. İstihare Hadisi ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• Derdîr, Ebü’l-Berekât Ahmed b. Muhammed. eş-Şerhu’l-kebîr. Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Devserî, Ebû Süleymân Câsim b. Süleymân. er-Ravdu’l-bessâm bi-tertîbi ve tahrîci Fevâidi Temmâm. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1987-1994.
• Ebû Yaʻlâ el-Mevsılî, Ahmed b. Ali. Müsnedü Ebî Yaʻlâ el-Mevsılî. thk. Huseyn Selîm Esed. Dımaşk-Beyrut: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs - Dâru’s-Sekâfeti’l-Arabiyye, 1986-1992.
• Elbânî, Muhammed Nâsıruddin. Sahîhu ve da‘îfu’l-Câmi‘i’s-sağîr ve ziyâdetih. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, ts.
• Ensârî, Ebû Yahyâ Zekeriyyâ b. Muhammed. Esne’l-metâlib şerhu Ravzi’t-tâlib. Kahire: Dâru’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1313.
• Hafız, Hafsa. Din Psikolojisi Bağlamında Rüya ve İstihare Yaşantısı Üzerine Nitel Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Hâkim en-Nîsâbûrî, Muhammed b. Abdillah. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Haraşî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Abdillâh. Şerhu’l-Haraşî ʻalâ Muhatasari Halîl. Bulak: Matbaʻatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1317.
• Haskefî, Alâüddîn Muhammed b. Ali. ed-Dürrü’l-muhtâr. nşr. Abdülmünʻim Halîl İbrâhîm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Hererî, Muhammed el-Emîn b. Abdillah. Tefsîru hadâiki’r-ravh ve’r-reyhân fî revâbî ʻulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru Tavkı’n-Necât, 2001.
• Heyet. el-Mevsû‘atü’l-fıkhiyyetü’l-Kuveytiyye. Kuveyt: Vizâretü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye, 1404-1427.
• Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Ali b. Ebî Bekr. Keşfü’l-estâr ʻan zevâidi’l-Bezzâr ʻale’l-Kütübi’s-sitte. thk. Habîbürrahmân el-A‘zamî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1979.
• Heysemî. Mecme‘u’z-Zevâid. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1412.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî. Reddü’l-muhtâr ‘ale’d-Dürri’l-muhtâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1992.
• İbn Abdülber, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdullâh. el-İstizkâr. nşr. Sâlim Muhammed Atâ-Muhammed Ali Muʻavvaz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fî duʻafâi’r-ricâl. thk. A. Ahmed Abdülmevcûd vd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Fâris, Ebü’l-Huseyn Ahmed b. Fâris. Muʻcemü mekâyîsi’l-lüğa. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali. Fethu’l-Bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1960.
• İbn Hacer el-Askalânî. Takrîbü’t-Tehzîb. nşr. Muhammed Avvâme. Halep: Dâru’r-Reşîd, 1991.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk. Sahîhu İbn Huzeyme. thk. Muhammed Mustafâ el-A’zamî. Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1980.
• İbn Kâsım, Abdurrahmân b. Muhammed en-Necdî. el-İhkâm şerhu Usûli’l-ahkâm. yy. 1406.
• İbnü’l-Kattân, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed el-Fâsî. Beyânü’l-vehm ve’l-îhâmi’l-vâkı‘ayn fî Kitâbi’l-ahkâm. thk. el-Huseyn Âyt Sa‘îd. Riyad: Dâru Taybe, 1997.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Müflih, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Kitâbü’l-Fürû. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2003.
• İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhîm. el-Bahru’r-râik şerhu Kenzi’d-dakâik. nşr. Zekeriyyâ Umeyrât. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Useymîn, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sâlih et-Temîmî. Fetâvâ nûr ‘ale’d-derb. Arabistan: Müessesetü’ş-Şeyh Muhammed b. Sâlih, 2006.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Osmân b. Salâhiddîn. Fetâvâ ve mesâilü İbni’s-Salâh fi’t-tefsîr ve’l-hadîs ve’l-usûl ve’l-fıkh. nşr. Abdülmu‘tî Emîn Kal‘acî. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1986.
• Karyûtî, Asım Abdullah. Hadîsu salâti’l-istihâre rivâyeten ve dirâyeten. Medine: el-Câmiatü’l-İslâmiyye, 1987.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed b. Ebû Bekir. İrşâdü’s-sârî lişerhi Sahîhi’l-Buhârî. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1323.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Ali b. Süleymân. el-İnsâf fî maʻrifeti’r-râcih mine’l-hilâf ʻalâ mezhebi’l-İmâmi’l-mübeccel Ahmed b. Hanbel. nşr. Muhammed Hâmid el-Fıkî Kahire: Matbaʻatü’s-Sünneti’l-Muhammediyye, 1955-1956.
• Mizzî, Yûsuf b. ez-Zekî Abdurrahmân Ebü’l-Haccâc. Tehzîbü’l-Kemâl. thk. Beşşâr Avvâd Maʻrûf. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1983-1992.
• Mübârekpûrî, Ebü’l-Ulâ Muhammed b. Abdurrahmân. Tuhfetü’l-ahvezî bi-şerhi Câmi‘i’t-Tirmizî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1990.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf b. Tâcil‘ârifîn. Feyzü’l-kadîr şerhu’l-Câmiʻi’s-sağîr. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife, 1972.
• Nefrâvî, Ahmed b. Guneym b. Sâlim. el-Fevâkihü’d-devânî. Mısır: Mektebetü’s-sekâfeti’d-dîniyye, ts.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. el-Mecmû‘ şerhu’l-Mühezzeb. Mısır: İdâretü’t-Tıbâ‘ati’l-Münîriyye, ts.
• Nevevî. Kitâbü’l-Îzâh fî menâsiki’l-hac ve’l-ʻumre. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1994.
• Nevevî. el-Ezkâr. Dımaşk: Dâru’l-Mellâh, 1971.
• Nevevî. Sahîhu Müslim bi-şerhi’n-Nevevî. Mısır: el-Matba‘atü’l-Mısriyye, 1929-1930.
• Öğüt, Salim. “İstihâre”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/333-334. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Paçacı, İbrahim. “Rüyâ’nın Delil Olma Değeri ve İstihâre”. Dini Araştırmalar Dergisi. 48 (2016), 103-128.
• Paşa, Cemâl b. Muhammed. el-İstinâre bi fıkhi salâti’l-istihâre. Ürdün: Dâru’l-Me’mûn, 2010.
• Râfiî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm b. Muhammed. el-ʻAzîz şerhu’l-Vecîz. thk. Ali Muhammed Muʻavviz - Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Reşîd Rızâ. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-Hakîm. Kahire: Dâru’l-Menâr, 1947.
• Sa‘dî, Ebû Ceyb. el-Kâmûsü’l-fıkhî lugaten ve ıstılâhen. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1988.
• Sâbık, Seyyid. Fikhu’s-sünne. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1977.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1989.
• Semerkandî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed. Tuhfetü’l-fukahâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1984.
• Sübkî, Tâcüddîn b. Ali b. Abdülkâfî. Tabakâtü’ş-şâfiîyyeti’l-kübrâ. Mısır: Dâru Hecr, 1413.
• Şehrî, Ukayl b. Sâlim. Salâtü’l-istihâre mesâilu fıkhiyye vefevâidu terbeviyye. Riyad: Dâru Kunûzi İşbiliyyâ, 2010.
• Tahtâvî, Ahmed b. Muhammed. Hâşiyetü’t-Tahtâvî ʻalâ Merâkı’l-felâh şerhu Nûri’l-îzâh. nşr. Muhammed Abdülazîz el-Hâlidî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Zehebî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-iʻtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Muhammed Rıdvân Arkasûsî vd. Beyrut: Dâru’r-Risâleti’l-Âlemiyye, 2009.