İslam Hukuku ve Siyasî Adalet İlişkisine Betimsel Bir Bakış

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 205 - 224, 16.06.2021

Sema Çakır

Öz

Siyaset kavramı ötelerden beri sosyo/politik pratiklerde adalet; devlet, hukuk ve din kavramlarıyla ilişkilendirilmiştir. Mefhûm-u adaletin dinî, ahlakî, hukukî, siyasî, fikrî ve insânî değerler bazında gerçekleştiriliyor olması üst/içkin bir gücü gerekli kılmış ve bu haseple siyasi otoritenin elzemliği gündeme gelmiştir. Her devletin kendine has siyasi meşruiyyet telakkisi vardır. İslam’da devlet ve siyaset anlayışının ana hatları adalet, hakkaniyet, şûra ve ehliyet/liyakat olarak belirlenmiştir. Bu bağlamda idare erkinin siyasi düzlemdeki adaleti/itidali taziminde, Din/İslam Hukuku açısından önemli olan adaletin vukûsudur. Bu noktada İslamiyet, adaletin en adilâne formda vücud bulması için üst bir bakış ile normsal rehberlik yapar. Çalışmamızda modern öncesi dönemde ve modern dünyada İslâm Hukuku’nun bir siyasî sistem öngörüp öngörmediği ve din-siyaset-adalet arasında nasıl bir ilişki kurulması gerektiği, buna mukabil siyasi adalet söylemi etrafında teşekkül eden genel/temel literatür ve dinamikler betimsel olarak ele alınacaktır. Bu makalede güdülen amaç, insanlık tarihinin ilk dönemlerinden itibaren yoğun tartışmalara konu olan din, adalet ve siyaset kavramlarının dinamiklerini ve hangi referanslarla savunulduğunu tespit etmektir. Evvela Batı düşünce dünyasındaki siyaset ve adalet algısı, ardında da bu kavramların İslam dünyasındaki karşılığı başat isimler üzerinden incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Din, Siyaset, Adalet, Devlet, Siyaset-i Şer’iyye

Kaynakça

• Alper, Ömer Alper. İslam Felsefesinde Akıl-Vahiy Felsefe-Din İlişkisi. İstanbul: Ayışığı Kitapevi, 2000.
• Akpınar, Cemil. “İbn Cemaa”, Diyanet İşleri Ansiklopedisi, 2007/26.
• Apaydın, H. Yunus.“Siyaset-i Şer’iyye”, Diyanet İşleri Ansiklopedisi, 2009/37.
• Aslan, Nasi.”Adalet Medeniyeti Üzerine”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 28, 2016.
• Aristoteles. Politika trc. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2013.
• Aydın, M. Akif. Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Beta Yayınları, 2018
• Bardakoğlu, Ali. İslam Işığında Müslümanlığımızla Yüzleşme. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2017.
• Barkan, Ömer Lütfi “Türkiye’de Din ve Devlet İlişkileri”, Türk Tarih Kurumu Yayınları/VII, Ankara, 1975. S.52-56
• Bedrüddin İbn Cemâa, Müstenedü’l-ecnâd fî âlâti’l-cihad (thk. Üsâme Nâsır en-Nakşibendî, Bağdat: Vizâretü’s-sekâfe ve’l-ilâm, 1983), s. 11-15.
• Bedreddin İbn Cemâa, Adl’e Boyun Eğmek: Ehl-i İslâm’ın Yönetimi İçin Hükümler, çev. Özgür Kavak (İstanbul: Klasik, 2010.
• Bursalı, Osman Safa. Bedreddin İbn Cemâa Adl’e Boyun Eğmek: Ehl-i İslam’ın Yönetimi İçin Hükümler. trc. Özgür Kavak, İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Cüveyni, el-Gıyasü’l-ümem fi’ltiyasi’z-zulem, nşr. Abdülazim ed-Dib, 2.bsk., el-Mektebatü’l-kübra, y.y.,1981.
• Çeçen, Anıl. “Hukuk’ta Norm ve Adâlet”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1975.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ, el-Ahkâmü’s-sultâniyye, haz. Mahmûd Hasan (Beyrut: Dârü’l-fikr, 1994.
• Farabi, Fusulü’l–Medeni. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 1987.
• Gibbons, Herbert A. Osmanlı İmparatorluğu’nun Kuruluşu, trc. Ragıp Hulusi. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
• Gündoğan, Ali Osman. “Hak ve Adâlet”, Hukuk Felsefesi ve Sosyoloji Arşivi, Muğla Üniversitesi, “Felsefe Günleri” (9-12 Ekim 2003) Adâlet Sempozyumu Bildirileri, (Haz. Hayrettin Ökçesiz), İstanbul: İstanbul Barosu Yayınları, 2005.
• Itkowitz, Norman. Osmanlı İmparatorluğu ve İslâmî Gelenek, trc. İsmet Özel, İstanbul: Şûle Yayınları,1997.
• İbn Teymiyye, es-Siyasetü’ş-şer’iyye fi Islahi’r-Rai ve’r-Raiyye, Beyrut, Dârü’lAfaki’l-Ceide, 1983.
• İbn Teymiyye, el-Hisbe fî’l-İslâm Vazifetü’l-hükümeti’l-İslâmiyye, tahkik. Ali b. Nafi eş- Şuhûd, Beyrut, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
• İmâmü’lHaremeyn el-Cüveynî, el-Gıyâsî: Gıyâsü’l-ümem fi’ltiyâsi’z-zulem, haz. Abdülazîm ed-Dîb (2. bs., Katar: el-Mektebetü’l-kübrâ, 1401/1981).
• İnalcık, Halil, Osmanlı'da Devlet Hukuk Adalet, İstanbul: Eren Yayınları, 2000.
• Kavak, Özgür. “Dünya ve Din Siyaseti”: Saîd b. İsmail el-Aksarâyî’nin Siyaset İlmihalinde Hilâfet”, İslâm Araştırmaları Dergisi, 32/2014.
• Kınalızade Ali Efendi, Ahlâk, Ahlâk-ı Alâ’î, Haz. Hüseyin Algül, Tercüman 1001 Temel Eser, byy., ty.,
• Koşum, Adnan. İslam Hukukunda Siyaseti Şeriyye Kavramı. İslami Araştırmalar Dergisi, 2003.
• Köksal, Asım Cüneyd. “Osmanlılarda Adalet Kavramı, Osmanlı’da İlm-i Fıkıh: Âlimler, Eserler ve Meseleler”, İSAR, 24-25 Aralık 2016 Uluslararası Bilimsel Toplantılarda Sunulan Tebliğ.
• Kömbe, İlker. “Dünya Düzeninin Temelleri: Adalet Dairesi Literatürüne Giriş”, Dîvân Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 2013/2.
• Mâverdî, el-Ahkâmü’s-sultâniyye [ve’l-vilâyâtü’ddîniyye], haz. Ahmed Câd (Kahire: Dârü’l-hadîs, 2006).
• Mustafa Çağrıcı, “Adalet”, Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi, Ankara: 2008/7
• Ömer Demir ve Mustafa Acar, Sosyal Bilimler Sözlüğü, Vadi Yayınları, 1992.
• Özgür Kavak, “Raif Muhammed Abdülaziz en-Nü’aym el-Fikrü’s-siyasi inde’l-İmam el-Cüveyni (Daru’l-Besair, Cezayir, 1429/2008, 388 s.), Divan, 2010/1.
• Rawls, John. Bir Adalet Teorisi, İstanbul: Phoeniks Yayınevi, 2017.
• Şirvani, Harun Han. İslam’da Siyasî Düşünce ve İdâre, trc. Kemal Kuşçu, İstanbul: İrfan Yayınları, 1965.
• Takıyyüddin İbn Teymiyye, Şerhu’s-siyâseti’ş-şer‘iyye fî ıslâhi’r-râî ve’r-raiyye haz. ve şerh Muhammed b. Sâlih elUseymin, Kahire: Dâru İbn Heysem, 2005.
• Topakkaya, Arslan. “Aristotales’te Adalet Kavramı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/6, 2009.
• Unan, Fahri. “Osmanlı İdare Felsefesinde Adâlet”, Halil İnalcık, (Edit) Adalet Kitabı, Kadim Yayınları, 2012.
• Zürcher, Erik Jan. Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, trc. Ömer Laçiner. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.