Kudüs’te İlk Cuma: 2 Ekim 1187

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 1, 41 - 63, 16.06.2021

Nadir Karakuş

Öz

Haçlıların 1099 yılında Kudüs’ü ele geçirerek burasını yakıp yıkmaları, mabetlere sığınan Müslümanları öldürmeleri İslâm âleminde büyük bir hüzün doğurmuştu. Müslümanlar arsındaki kavgalar ve ayrışmalar Haçlıların işini kolaylaştırmış ve Urfa, Antakya yanında Kudüs’te de bir krallık kurarak buraya yerleşmişlerdi. Bundan sonra Müslümanlar Kudüs’ü geri almakla değil, Haçlılar karşısında kendilerini korumakla vakit harcamışlardı. Haçlılara karşı ilk ciddî taarruzu Zengî yapmış, onun 1146’da ölümünden sonra da mücadeleyi daha başarılı olarak oğlu Nureddin devam ettirmişti. Nureddin’in 1154 yılında Dımaşk’ı ele geçirmesi Suriye’de bir Müslüman bütünlüğü oluşturmuş, ancak bu yeterli olmamıştı. Kudüs’e hâkim olmak için Mısır’ı da ele geçirmek gerekiyordu. Bu sırada Mısır’da karşıklıklar çıkınca, Nureddin de kumandanı Şirkûh ve onun yeğeni Selahaddin’i Mısır’a gönderdi. Haçlıların da duruma el koymaları Şirkûh’u yavaşlatamadı ve 1169 yılında Mısır’a hâkim olundu. Bu sırada Şirkûh öldü ve onun yerine yeğeni Selahaddin vezir oldu. 1171 yılında Mısır’da hutbe, iki asır aradan sonra yeniden Abbasiler adına okutularak Fatımîler devri sona erdirildi. 1174’de Nureddin’in ölümü ile bayrağı devir alan Selahaddin, bir müddet iç karışıklıklarla uğraştı ve daha sonra Haçlılara karşı harekete geçti. 1187 yılında önce Hıttîn Savaşı’nda Haçlılar mağlup edildi, sahildeki şehirler Sûr kenti hariç ele geçirildi ve ardından da 2 Ekim 1187’de Kudüs fethedildi. Bu gelişen süreçte önemli rollerden birisi, Selahaddin yanında Nureddin’in idi ve Müslümanlar büyük bir sevinç yaşıyorlardı. Miraç gecesi sabahı şehre girildi ve ilk Cuma namazı kılınarak ilk hutbe okundu. Kutsal yerlerden haç temizlenmiş yerine tevhid bayrağı dikilmişti. Dımaşk kadısı İbnü’z-Zeki, ilk hutbeyi okuma ayrıcalığını elde etmiş, Müslümanların sevincine tercümanlık yapmıştı.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Kudüs, Haçlılar, Nureddin, Selahaddin, Hutbe.

Kaynakça

• Abu’l-Farac, Gregory. Abu’l-Farac Tarihi. trc. Ömer Rıza Doğrul. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1950.
• Aksarâyî, Kerîmüddin Mahmud. Müsâmeretü’l-Ahbâr. trc. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2000.
• Albert of Aachen. History of the Journey to Jerusalem, The Early History of the Latin States, 1099-1119. ed. Susan B. Edgington. England: Ashgate Publishing Company, 2013.
• Asbridge, Thomas. Haçlı Seferleri. trc. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 1. Baskı, 2014.
• Azîmî, Ebû Abdullah Muhammed. Azîmî Tarihi, Selçuklular İle İlgili Bölümler, 1037-1144. trc. Ali Sevim. Ankara: TTK Basımevi, 2006.
• Bakır, Abdulhalık. Ortaçağ İslâm Dünyasında Itriyat, Gıda, İlaç Üretimi ve Tağşişi. Ankara: Şahıs Yayını, 2000.
• Barber, Malcolm. Yeni Şövalyelik, Tapınak Tarikatının Tarihi. trc. Berna Ülner. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2006.
• Becker, Alfons. “Papst Urban II. (1088-1099)”. Schriften der Monumenta Germaniae Historica 19. 2 vols. Stuttgart: Hiersemann, 1964-88.
• Belâzurî. Fütûhu’l-Büldân, Ülkelerin Fetihleri. trc. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları 2013.
• Cahen, Claude. Haçlı Seferleri Zamanında Doğu ve Batı. trc. Mustafa Daş. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2016.
• Cahen, Claude. “La Turquie pre-ottomane”. Varia Turcica,,. 7, İstanbul: Divit, 1988.
• Cevzî, Cemâleddin. Târîhu Beyti’l-Mukaddes. thk. Muhammed Azb. y.y, Mektebetü’s-Sekafeti’d-Dîniyye, t. y.
• Cobb, Paul M. Müslümanların Gözüyle Haçlı Seferleri. trc. Ekin Duru. İstanbul: Say Yayınları, 2018.
• Ebû Şâme el-Makdisî. Kitabu’r-Ravzateyn fî Ahbâri’d-Devleteyn en-Nuriyye ve’s-Salâhiyye. thk. İbrahim ez-Zeybek. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1418/1997.
• Ebu’l-Fidâ. Takvîmu’l- Büldân: Ebu’l-Fidâ Coğrafyası. trc. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2017.
• Elisseef, Nikita. Nur Ad-Din Un Grand Prince Musulman de Syrie au Temps des Croisades (511-569 H./1118-1174). Damascus: Institut Francais De Damas, 1967.
• Ernoul. Kronik, Haçlı Seferleri Tarihi, Selhaddin Eyyûbî ve Kudüs’ün Fethi. trc. Ahmet Deniz Altunbaş. İstanbul: Kronik Kitap, 2019.
• Eymen Fuâd Seyyid. ed-Devletü’l-Fâtımiyye fî Mısr. Kahire: yy. y., 1992.
• Fliche, Augustin. "Urbain II et la Croisade". Revue d'histoire de l'eglise de France, 13 (1927), 289-306.
• Fulcherius Carnotensis. Fulcher of Chartres, A History of the Expedition to Jerusalem 1095-1127. trc. F. Rita Ryan. Konoxville: University of Tennessee Press, 1969.
• Gaon, Saadia. Dictionaire de la Bible. Paris: Avec Privilege Du Roi, 1912.
• Hamilton, Bernard. "The Impact of Crusader Jerusalem on Western Christendom". Catholic Historical Review 80 (1994), 695-713.
• Harman, Ömer Faruk. “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Harold Lamb. Selâhaddin Eyyubi ve Haçlılar. trc. Sinem Ceviz. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık, 2017.
• Heyd, William. Yakın-Doğu Ticaret Tarihi. trc. Enver Ziya Karal. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Hillenbrand, Carole. Müslümanların Gözünden Haçlı Seferleri, trc. Nurettin Elhüseyni. İstanbul: Alfa Yayınları, 2015.
• Holt, P. M. Haçlılar Çağı, XI. Yüzyıldan 1517’ye Yakındoğu. trc. Özden Arıkan. İstanbul: Numune Matbaacılık, 1986.
• Isfahânî, İmâdeddin Kâtip. el-Fethu’l-Kussî fî’l-Fethi’l-Kudsî. y.y, Dâru’l-Menâr, 1425/2004.
• İbn Cübeyr. er-Rıhle: Endülüs’ten Kutsal Topraklara. trc. İsmail Güler. İstanbul: Selenge Yayınları, 2013.
• İbn Haldun. Kitâbü’l-İber ve Dîvânü’l-Mübtedei ve’l-Haber. thk. Halil Şahâde. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1408/1988.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-A’yân ve Enbâü Ebnâi’z-Zamân. thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, 1994.
• İbn Havkal. 10. Asırda İslâm Coğrafyası. trc. Ramazan Şeşen. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2014.
• İbn Hurdazbih. Yollar ve Ülkeler Kitabı. trc. Murat Ağarı. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2008.
• İbn Kâdı Şuhbe, el-Kevâkıbu’d-Dürriyye fi’s-Sîreti’n-Nûriyye, thk. Mahmud Zâyid, Beyrut: yy, 1971.
• İbn Sa’d. et-Tabakâtü’l-Kübrâ. nşr. İhsan Abbas. Beyrut, by. y., 1388/1968.
• İbn Şeddâd. en-Nevâdiru’s-Sultâniyye ve Mehâsini’l-Yûsufiyye, Sîret-u Selâhaddîn-i Eyyûbî. Kahire: Müessesetü’l-Hendâvî, 2012.
• İbn Vâsıl. Müferricü’l-Kurûb fî Ahbâri Benî Eyyûb. thk. Cemâleddin eş-Şeyyâl v. dğr. Kahire: el-Matbaatu’l-Emîriyye, 1377/1957.
• İbnü’l-Adîm. Zübdetü’l-Haleb fî Târîhi Haleb. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1417/1996.
• İbnü’l-Esir. el-Kâmil fi’t-Tarih. tsh. Muhammed Yusuf ed-Dekkâk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1407/1987.
• İbnü’l-Kalânisî. Şam Tarihine Zeyl. trc. Onur Özatağ. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Kafesoğlu, İbrahim. Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1953.
• Karakuş, Nadir. “Haçlı Acımasızlığının Uç Örneği, Châtillonlu Renaud”. Kastamonu Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. 2 (1) (2018), 91-118;.
• Karakuş, Nadir. “Haçlı Seferlerinde Düşman Kardeşler, Rıdvan ve Dukak”. İstem. yıl: 16, sayı: 32 (2018), 259-277.
• Karakuş, Nadir. “Haçlı Seferlerinde Menbic”. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. sayı: 11 (3) (2018), 2072-2086.
• Karakuş, Nadir. “Haçlı Seferlerinde Üç Kadın ve İslâm Birliğinin Sağlanması”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. sayı: 43 (2017), 253-282.
• Karakuş, Nadir. “Haçlı Seferlerinden Moğol İstilasına Tarihin Tanığı, Harim Kalesi”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. cilt: 19, sayı: 1 (2017), 53-85.
• Karakuş, Nadir. “Müslümanlara Esir Düşen Haçlı Soyluları”. Necmeddin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. sayı: 45 (2018), 51-74.
• Karakuş, Nadir. “Selahaddin Eyyûbî ve Akkâ Savunması”. Uluslararası Selahaddin Eyyûbî Sempozyumu, 23-25 Eylül 2016/Siirt. ed. Necati Sümer-Ahmet Aktaş. İstanbul: Beyan Yayınları, 2017.
• Karakuş, Nadir. “Trablus’ta Bir Emirlik: Benû Ammâr”. İstem. sayı: 16, cilt: 31 (2018), 69-85.
• Karakuş, Nadir. “XII. ve XIII. Yüzyıllarda Dımaşk ve Haçlılar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. cilt: 22, sayı: 1 (2018), 189-213.
• Karakuş, Nadir. Haçlı Seferlerinde Haşhaşîler. İstanbul: Mana Yayınları, 2018.
• Lane-Pool, Stanley. Saladin and the Fall of the Jerusalem. London-New York: G. P. Putnam’s Son, 1898.
• Yaacov Lev, State and Society in Fatimid Egypt, Arab History and Civilization: Studies and Texts, 1 Leiden: Brill, 1991. Madden, Thomas F. The Concise History of Crusades. New York: Rowman&Littlefield, 2014. Makdisî. Ahsenü’t-Tekâsim, İslâm Coğrafyası. trc. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2015.
• Matzke, Michael. "De origine Hospitalorum Hierosolymitanorum – vom klosterlichen Pilgerhospital zur internationalen Organisation". Journal of Medieval History 22 (1996), 1-23.
• Montefiore, Simon Sebag. Bir Şehrin Biyografisi, Kudüs. trc. Cem Demirkan. İstanbul: Pegasus Yayınları, 2016.
• Munro, Dana C. "The Speech of Pope Urban II at Clermont, 1095". American Historical Review, 11 (1905-6), 231-42.
• Nicholson, Helen. The Crusades. London: Greenwood Press, 2004.
• Nicolle, David. Birinci Haçlı Seferleri 1096-99. trc. L. Ece Sakar. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2013.
• Odo de Deuil. The Journey of Louis VII to the East. edit. W. T. H. Jackson. Paris: Waquet, 1949.
• Paine, Mike. Haçlı Seferleri. trc. Cumhur Atay. İstanbul: Kalkedon Yayınları, 2011.
• Nüveyrî, Şihâbüddin. Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’l-Edeb. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Vesâik, 1423.
• Kalkaşandî. Subhu’l-A’şâ fî Sınâati’l-İnşâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, ty.
• Ömerî, Şihâbeddin b. Fazlullah. Mesâlikü’l-Ebsâr, Türkler Hakkında Duyduklarım ve Gördüklerim. trc. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları, 2014.
• Râvendî. Râhatü’s-Sudûr ve Âyetü’s-Sürûr. trc. Ahmed Ateş .Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1957.
• Runciman, Steven. Haçlı Seferleri Tarihi. trc. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1987.
• Sallâbî, Ali Muhammed. Eyyûbî Devleti, Selahaddin Eyyubî ve Kudüs’ün Yeniden Fethi. trc. Şerafeddin Şenaslan. İstanbul: Ravza Yayınları, 2010.
• Sevim, Ali. Suriye Selçukluları. Ankara, Dil ve Coğrafya Fakültesi Basımevi, 1981.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. Mir’âtü’z-Zamân fî Tevârîhi’l-A’yân. thk. Muhammed Berekât v. dğr. Dımaşk: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye, 1434/2013.
• Sivan, Emmanuel. L’Islam et la Croisade. Paris: y.y., 1968.
• Takkûş, M. Süheyl. Târîhu’l-Fâtımiyyîn, fî Şimâli İfrîkiyye ve Mısr ve Bilâdi’ş-Şam. Beyrut: yy. y., 2001.
• Urfalı Mateos. Urfalı Mateos Vekâyi-Nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162). trc. Hrant Andreasyan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
• Van Berchem, Max. Corpus Inscriptionum Arabicarum: Jerusalem Haram. Paris: E. Leroux, 1903.
• William of Tyre. A History of Deeds Done Beyond the Sea. trn. Emily Atwater Babcock. New York: Columbia University Press, 1943.
• Yunînî, Kutbeddin. Zeylü Mir’âti’z-Zaman. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmî, 1413/1992.
• Zemahşerî. Keşşâf an Hakâik-i Gavâmizi’t-Tenzîl. Beyrut: yy. y., 1366/1947.