İslâm Hukukunun Erken Döneminde Ceza Yargılamasında Alenilik

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 641 - 669, 30.12.2021

Betül Acar

https://doi.org/10.47425/marifetname.vi.945775

Öz

Modern hukukta alenilik, terim olarak, yargılamanın kamuya açık şekilde yapılmasını ifade eden bir ilkenin adıdır. Hukuk dilinde “aleniyet ilkesi” denildiğinde kastedilen kural olarak budur. Aleniyet ilkesi, toplumda yargıya ve hukuka güvenin sağlanması, dava taraflarının haklarının korunması ve kamu vicdanında adalet duygusunun tatmin edilmesi bakımından önemlidir. Bunun için de öteden beri yargılamanın kamuya açık gerçekleşme gerekliliği üzerinde durulmuş ve bu husus günümüz hukuk düşüncesinde önemli bir ilke olarak yerini almıştır. Bu makalenin amacı, hukuk tarihinde önemli bir yeri olan aleniliğin tanımı yapılarak, İslâm hukukunun erken döneminde ceza yargılamasında aleniliğin nasıl sağlandığını tespit etmektir. Yargılamada alenilik, tarihin eski devirlerindeki imkânlar nispetinde doğrudan katılım ile sağlandığından, İslâm hukukunun erken döneminde kullanılan muhakeme mekânlarının tespiti konu açısından son derece önemlidir. Bu konuda mahkemelerin kurumsal nitelik kazanmasından önce karşımıza mescitler ve kamuya açık diğer mekânlar çıkmaktadır. Ayrıca yargılama sürecinin işleyişinde uygulanan prosedür, çeşitli işlemlerle görevlendirilen yardımcılar ve yargılama şahitleri de sürecin aleni olmasına katkı sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Ceza Yargılaması, Alenilik, Mescit, Kamuya Açık Mekânlar, Yargılama Sürecindeki Yardımcılar, Şahit

Kaynakça

• 1. Abdürrezzâk, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘ es-San‘ânî el-Himyerî. Musannef. thk. Habiburrahman A'zami. Beyrut: el-Meclisü'l-‘ilmi, 2. Basım., 1983.
• 2. Aslan, Nasi. İslâm Yargılama Hukukunda “Şühûdü’l-Hâl” Jüri: Osmanlı Devri Uygulaması. İstanbul: Beyan yay., 1999.
• 3. Atar, Fahrettin. İslâm Adliye Teşkilatı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 1979.
• 4. Avila, Humberto. Certainty in Law. y.y., 2016.
• 5. Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 3. Basım., 2003/1424.
• 6. Centel, Nur- Zafer, Hamide. Ceza Muhakemesi Hukuku. İstanbul: Beta basım yayım dağıtım a.ş., 15. Basım, 2018.
• 7. Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali Râzî. Şerhu kitâbi edebi’l-kâdî li’l-İmâm Ebî Bekr el-Hassâf. thk. Ahmed Ferid el-Mezîdî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2013/1434.
• 8. Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf et-Tâî en-Nîsâbûrî. Nihâyetü'l-matlab fî dirâyeti'l-mezheb. Beyrut: Dârü’l-minhac, 1428/2007.
• 9. Demirağ, Fahrettin. Açıklamalı Ceza Muhakemesi Kanunu. Ankara: Türkiye Barolar Birliği, 2007.
• 10. Demircioğlu, Yaşar. Medeni Usul Hukukunda İnsan Hakları ve Adil Yargılanma Güvenceleri. Ankara: Yetkin basımevi, 2007.
• 11. Desûkî, Şemsüddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Arafe. Hâşiyetü'd-Desûkî ale’ş-şerhi’l-kebîr. Kahire: Dâru ihyâi'l-kütübi'l-‘Arabiyye, t.y.
• 12. Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Sünen-i Ebî Dâvûd. Beyrut: Dârü’r-risâleti’l-‘âlemiyye, 2009/1430.
• 13. Erdoğdu, Ahmet. Ceza Yargılama Yasası Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu, 1972.
• 14. Erünsal, İsmail E. “Osmanlı Mahkemelerinde Şâhitler: Şuhûdü’l-‘udûl’den Şuhûdü’l-hâle Geçiş”. Osmanlı Araştırmaları. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi; İslâm Araştırmaları Merkezi, 53, 2019): 1-50.
• 15. Hamidullah, Muhammed. İslâm Müesseselerine Giriş. trc. İhsan Süreyya Sırma. İstanbul: Beyan yay., 1992.
• 16. Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. trc. Salih Tuğ, Ankara: İmaj yay., 2003.
• 17. Hattâb, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Abdurrahman er-Ruaynî. Mevâhibü’l-celîl fî şerhi muhtasari’ş-şeyh Halîl. Nuakşot: Dârü’r-rıdvan, 2013/1434.
• 18. İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ebî Şeybe İbrâhîm el-Absî el-Kûfî. el-Musannef. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1425/2004.
• 19. İbn Ebü’d-Dem, Ebû İshâk Şihâbüddîn İbrâhîm b. Abdillah b. Abdilmün‘im b. Ali el-Hemdânî el-Hamevî. Edebü'l-kazâ. Bağdad: Matbaatü’l-İrşad, 1984/1404.
• 20. İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ (Ebû İshâk) Burhânüddîn İbrâhîm b. Ali b. Muhammed el-Ceyyânî el-Medenî. Tebsıratü’l-hükkâm fî usûli’l-akzıye ve menâhici’l-ahkâm. Riyad: Dâru ‘âlemi’l-kütüb, 1423/2003.
• 21. İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Ref‘u’l-isr an kudâti Mısr. Kahire: Mektebetü’l-hanci, 1.Basım., 1998/1418.
• 22. İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. et-Turuku’l-hükmiyye fi's-siyâseti’ş-şer‘iyye. Mekke: Dâru ‘âlemi’l-fevâid, t.y.
• 23. İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Mugni. Riyad: Dâru ‘âlemi’l-kütüb, 3. Basım, 1997/1417.
• 24. İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘ el-Kâtib el-Hâşimî el-Basrî el-Bağdâdî. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-hanci, 2001/1421.
• 25. İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdülvâhid b. Abdülhamid es-Sivâsî el-İskenderî. Şerhu fethu’l-kadîr. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1424/2003.
• 26. İbnü’l-Mibred, Cemaleddin Yusuf b. Hasen b. Ahmed b. Hasen b. ʿAbdülhâdî es-Sâlihî el-Hanbelî. Îdâhu turuki’l-istikâme fî beyâni ahkâmi'l-velâye ve’l-imâme. Dımaşk; Beyrut: Dârü’n nevâdir, 2011/1432.
• 27. Kal‘acî, Muhammed Revvâs. Mevsû‘atü fıkhi Ali b. Ebî Tâlib. Dımaşk: Dârü’l-fikr, 1403/1983.
• 28. Karâfî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. ez-Zehîra. Beyrut: Dârü'l-garbi'l-İslâmî, 1994.
• 29. Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâi‘u’s-sanâi‘ fî tertîbi’ş-şerâi‘. thk. Ali Muhammed Muavviz vd. Beyrut: Dârü'l-kütübi'l-‘ilmiyye, 1997/1418.
• 30. Kettânî, Muhammed Abdülhay b. Abdilkebîr b. Muhammed el-Hasenî el-İdrîsî. Nizâmü’l-hükûmeti’n-nebeviyye el-müsemmâ et-Terâtîbü’l-idâriyye. Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebî’l-Erkam, t.y.
• 31. Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yûsuf b. Ya‘kūb b. Hafs et-Tücîbî. Ahbâru kudâti Mısr. thk. Hüseyin Nassar. Kahire: Dârü'l-kütüb ve'l-vesâiki'l-kavmiyye, 2005/1426.
• 32. Kindî, Ebû Ömer Muhammed b. Yûsuf b. Ya‘kūb b. Hafs et-Tücîbî. el-Vülât ve kitâbü'l-kudât. Beyrut: Matbaatü'l-âbâi’l-yesûiyyîn, 1908.
• 33. Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvatta’. Beyrut: Dâru ihyai't-türasi'l-‘Arabi, 1985/1406.
• 34. Müttakî el-Hindî, Ali b. Hüsâmiddîn b. Abdilmelik b. Kadîhân. Kenzü’l-‘ummâl fî süneni’l-akvâl ve’l-ef‘âl. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1985/1405.
• 35. Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Ali. es-Sünenü’l-kübrâ. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 2001/1421.
• 36. Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravzatü’t-tâlibîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2002/1423.
• 37. Önkal, Ahmet- Bozkurt, Nebi. “Cami”. DİA (Diyanet İslam Ansiklopedisi). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1993, VII, 46-56.
• 38. Özbek, Veli Özer vd. Ceza Muhakemesi Hukuku. Ankara: Seçkin yay., 7. Basım, 2015.
• 39. Pekcanıtez, Hakan vd. Medenî Usûl Hukuku. Ankara: Yetkin yay., 14. Basım, 2013.
• 40. Sadrüşşehîd, Ebû Hafs Hüsâmüddin Ömer b. Abdilaziz b. Ömer b. Mâze Buhârî. Şerhu edebi'l-kâdî li'l-Hassâf. Bağdad: Matbaatü’l-irşad, 1977.
• 41. Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. İstanbul: Çağrı yay., 1983/1403.
• 42. Sevük, Handan Yokuş. “Adil Yargılanma Kapsamında Ceza Yargılamasında Aleniyet İlkesi”. Prof. Dr. Çetin Özek Armağanı. İstanbul: Galatasaray Üniversitesi yay., 2004: 747-764.
• 43. et-Tabbâh, Ahmed Emîn b. İbrâhîm. Zuhrü’l-İslâm. Kahire: Müessesetü Hindawi, 2013.
• 44. Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik b. Seleme Ezdî Hacrî Mısrî el-Hanefî. Şerhu meâni’l-âsâr. thk. Muhammed Seyyid Cadelhak vd. Beyrut: ‘Âlemü'l-kütüb, 1994/1414.
• 45. Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme b. Abdülmelik b. Seleme Ezdî Hacrî Mısrî el-Hanefî. eş-Şürûtü’s-sağir. Bağdad: el-Mektebetü'l-vataniyye, 1974.
• 46. Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (Yezîd). el-Câmi‘u’l-kebîr. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1996.
• 47. Vekî‘, Ebû Bekir Muhammed b. Halef b. Hayyân ed-Dabbî. Ahbârü'l-kudât. Beyrut: ‘Âlemü'l-kütüb, t.y.
• 48. Vitkauskas, Dovydas-Dikov, Grigoriy. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Adil Yargılanma Hakkının Korunması. trc. Serkan Cengiz. Strazburg: Avrupa Konseyi, 2012 (Türkçe baskı: Ankara, Şen matbaa, 2013).
• 49. Yılmaz, Halil. “Alenilik (Açıklık)”. Ankara Barosu Dergisi. Ankara: Ankara Barosu, 1988/2: 234-239.
• 50. Zeydân, Abdülkerîm. Nizâmü'l-kazâ’ fi'ş-şerî‘ati'l-İslâmiyye. Bağdad: Matbaatü’l-ânî, 1984.
• 51. Zeylaî, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullah b. Yûsuf b. Muhammed. Nasbü’r-râye li-ehâdîsi’l-Hidâye. Cidde: Dârü’l-kıble li’s-sekâfeti’l-İslâmiyye, Beyrut: Müessesetü'r-reyyan, Mekke: el-Mektebetü'l-Mekkiyye, t.y.
• 52. Zühaylî, Muhammed Mustafa. Târîhu’l-kazâ’ fi’l-İslâm. Beyrut: Dârü’l-fikri’l-muasır; Dımaşk: Dârü’l-fikr, 1995/1415.